رویای پدرخوانده - جهان نيوز

جهان نيوز - حسن کریمی فرد:
دولت عربستان سعودی مدت‌هاست که به انواع سیاست‌ها متوسل می‌شود تا ضمن حفظ قدرت خود، از سایر رژیمهای محافظه کار عربی محافظت نماید. یکی از آخرین راهکارهای عربستان برای این موضوع، تبدیل شورای همکاری به اتحادیه می‌باشد (طرح پیشنهادی عربستان تداعی کننده‌ی طرح اتحاد مقدس کشورهای اروپا در قرن نوزدهم می‌باشد) که به جز دولت بحرین تقریباً تمامی کشورهای عربی با آن مخالفت نموده‌اند. در بحرین به دنبال طرح این مسئله، مردم به خیابانها ریخته و اعتراض‌های گستردهای در مخالفت با آن برگزار نمودند.

طرحی که در واقع پوششی برای برنامه‌ی دیرین عربستان برای تسلط سیاسی و امنیتی بر دیگر کشورهای عضو این شورا می‌باشد. دولت بحرین که به خاطر دست به گریبان بودن با اعتراض‌ها و ناآرامی‌های داخلی پیش از این نیز یک بار ناچار شده دست کمک به سوی نیروهای نظامی عربستان دراز کند، طرح تشکیل این اتحادیه را فرصتی برای نزدیکی بیشتر به عربستان و خلاصی از مخالفان داخلی خود می‌داند.

رژیم آل ‌سعود پس از آغاز خیزش مسالمت‌آمیز مردم بحرین در فوریه‌ی 2011م. نیروهای خود را تحت عنوان توافق‌نامه‌ی نیروهای سپر جزیره برای کمک به سرکوب مردم این کشور اعزام نمود. اکنون بیش از یک سال از اشغال بحرین توسط عربستان می‌گذرد اما جنبش اعتراضی مردم بحرین پایان نیافته است و به جرئت می‌توان گفت ابعاد گسترده‌تری نیز یافته است. آیا عربستان توانایی تشکیل این اتحادیه را دارد؟ اهداف عربستان از این طرح چه می‌باشد؟ در ادامه سعی خواهد شد به این سؤال‌ها پاسخ داده شود.

اهداف عربستان برای شکل‌گیری اتحاد

عربستان سعودی که دارای یک سیستم حکومتی قبیلهای، متصلب و عقب مانده می‌باشدنگران‌ترین کشور نسبت به بهار اسلامی و موج بیداری اسلامی می‌باشد. ایده‌ی اتحاد میان کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس از نظر عربستان، جبهه‌ی ضد انقلابیون و سنت‌گرایان را در مقابل تغییر طلبان و اسلام‌گرایان مستحکمتر مینماید. عربستان که خود با قیام مردم استان «الشرقیه» روبه‌رو می‌باشد طی این مدت از هیچ اقدامی برای کمک به سرکوب انقلاب مردم بحرین دریغ نکرده و تصمیم دارد در قالب الحاق بحرین به خاک خود، از به ثمر نشستن انقلاب مردمی این کشور جلوگیری نماید.

هدف عربستان از پیگیری اتحاد کشورهای خلیج‌فارس، در درجه‌ی اول حفظ رژیم آل‌خلیفه، مشروع نمودن اشغال بحرین (اشغال بحرین منجر به اعتراض‌های فراوانی در سطح منطقه و جهان منجر شد) و جلوگیری از تأثیرگذاری قیام مردم بحرین بر روی شیعیان ساکن استان الشرقیه‌ی عربستان و مناطق «احصا» و «قطیف» که منابع نفتی زیادی هم دارد، می‌باشد. همچنین الحاق بحرین به عربستان با این هدف صورت می‌گیرد تا با تغییر ترکیب جمعیتی، اکثریت شیعی این کشور به اقلیت تبدیل شود.

دلیل دیگر عربستان استفاده از ظرفیت اعراب برای مقابله با پیشرفتهای جمهوری اسلامی و تضعیف قدرت ایران در منطقه می‌باشد. این موضوع باعث شده است که عربستان تلاش بسیاری نماید تا در راستای منافع مشترک خود با اسراییل و آمریکا و منحرف نمودن افکار عمومی منطقه، ایران را به عنوان خطر اصلی منطقه معرفی نماید. به عبارتی بهتر یکی از راهکارهای عربستان، دامن زدن به پروژه‌ی ایران هراسی برای ترغیب کشورهای حاشیه‌ی خلیج‌فارس، جهت پیوستن به این اتحادیه می‌باشد.

نکته‌ی مهم دیگر این می‌باشد که در صورت سرنگونی خاندان آل‌خلیفه در بحرین و روی کارآمدن نیروهای شیعی (به عنوان نماینده‌ی اکثریت مردم بحرین) احتمال نزدیکی کشور بحرین به ایران و عراق بسیار افزایش می‌یابد و در آن صورت به طور حتم دومینوی سقوط نظامهای پادشاهی طرفدار غرب بسیار شدت خواهد گرفت و رژیم عربستان سعودی نیز از این قضیه در امان نخواهد ماند. هدف دیگر رژیم آل‌سعود از مطرح نمودن ایده‌ی اتحادیه، انزوای سیاسی رقیب بلندپرواز خود، قطر می‌باشد؛ زیرا عربستان با تشکیل اتحادیه‌ی عرب به سادگی قادر خواهد بود تا قطر را مهار نماید.[1]

نکته‌ی مهم این می‌باشد که مطرح نمودن تشکیل اتحادیه‌ی کشورهای عرب در این مقطع زمانی بدون چراغ سبز آمریکا بسیار بعید به نظر می‌رسد. به خصوص اگر به این موضوع توجه داشته باشیم که به تازگی واشنگتن برخلاف ژست‌های سیاسی در دفاع از حقوق بشر با از سرگیری فروش سلاح به بحرین بر ادامه‌ی سرکوب تظاهرات مردم این کشور تأکید نموده است و «هیلاری کلینتون» رژیم بحرین را متحد ارزشمند آمریکا در منطقه دانسته است.

نگاهی به سابقه‌ی تاریخی همگرایی اعراب

عملی کردن ایده‌ی تشکیل اتحادیه در میان کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در حالی مطرح می‌شود که ناکامیهای بسیاری در کارنامه‌ی اعراب برای همگرایی وجود دارد. در گذشته «جمال عبدالناصر» تلاش فراوانی نمود تا اتحادیهای از کشورهای عربی را در مقابل اسراییل تشکیل دهد که اصلاً موفقیت‌آمیز نبود. شورای همکاری خلیج‌فارس نیز طی سه دهه‌ی گذشته نتوانسته به سطح قابل قبولی از همکاریها در زمینههای سیاسی، اقتصادی و به ویژه امنیتی دست پیدا کند. به عنوان مثال می‌توان به ایده‌ی تشکیل پول مشترک میان کشورهای شورای همکاری در سال 2008م. اشاره کرد ولی «عمان» از چنین اقدامی عقب نشینی کرد. «امارات» هم پس از اختلاف با عربستان بر سر میزبانی بانک مرکزی، از این روند انصراف داد.

در سال 2011م. بحث ایجاد گذرنامه‌ی یکسان برای کشورهای شورای همکاری مطرح شد که با مخالفت آشکار کویت و عمان به نتیجه نرسید.[2] علت اصلی این ناکامیها فقدان زمینه‌های عینی و واقعی همکاری بین این کشورهاست. این کشورها به ‌لحاظ اقتصادی و تجاری، از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های مکمل یک‌دیگر برخوردار نیستند تا امکان تقویت همکاری بین آن کشورها را فراهم کند. به ‌لحاظ امنیتی، این کشورها با قدرت‌های فرامنطقه‌ای قراردادهای امنیتی منعقد کرده و عمدتاً متکی به حمایت این کشورها می‌باشند.[3]

به لحاظ سیاسی نیز، از آن جایی که تمام رژیمهایی که در این کشورها بر سر کار هستند حاضر نیستند از حاکمیت و قدرت مطلقه‌ی خود عقب نشینی نمایند، در نتیجه احتمال به وجود آمدن یک اتحاد در منطقه را بسیار سخت می‌توان، انتظار داشت. در واقع کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس هنوز نتوانسته‌اند با عبور از قبیله‌گرایی به مرحله‌ی دولت-ملت نائل شوند، پس چگونه میخواهند از این مرحله عبور کرده و به اتحادیه که بالاترین درجه‌ی همگرایی منطقه‌ای بین دولت – ملت‌های موجود در یک منطقه است، نائل شوند.[4]

واکنش کشورهای منطقه به این طرح

علی‌رغم پیوستگی جغرافیایی و شباهت‌هایی که بین اعضای شورای همکاری وجود دارد، اختلاف‌های بین این کشورها نیز کم نیست. اکثر کشورها با عربستان مسائل مرزی حل نشده دارند؛ امارات، عمان، کویت و قطر از جمله کشورهایی هستند که هنوز بر سر مناطق مرزی خود به حل و فصل نهایی با عربستان نرسیده‌اند. اما چالش بسیار مهمی که پیش‌روی چنین اتحادی وجود دارد، حاکمیت بی‌چون و چرای عربستان سعودی بر آن خواهد بود.

کشورهای کوچک‌تر در شورای همکاری خلیج‌فارس نگران هستند نفوذ سیاسی اقتصادی خود را به سود عربستان از دست بدهند. جمعیت عربستان سعودی، 5 برابر جمعیت عمان (دومین کشور بزرگ شورای همکاری) است. همچنین با برقراری اتحاد میان 6 کشور جنوب خلیج‌فارس، ریاض بر بخش‌های نفت و گاز منطقه سیطره پیدا خواهد کرد.

کویتی‌ها احساس می‌کنند با تشکیل چنین اتحادیه‌ای ممکن است استقلالشان زیر سؤال رود و زیر چتر کشورهای بزرگ شورا، به خصوص عربستان، جایگاه خود را از دست بدهند. بسیاری از کویتی‌ها از این بیم دارند که خشونت‌ها و سرکوب‌های مدنی حاکم بر عربستان به کشورشان سرایت کرده و جنبه‌ی رسمی پیدا کند. کویت به طور رسمی اعلام نموده است که نمی‌خواهد عضو چنین اتحادیه‌ای باشد و فقط منتظر است ببیند نتیجه‌ی تحقیقات کمیسیون ویژه‌ی بررسی پیشنهاد «ملک عبدالله» چیست تا نظر نهایی خود را به طور رسمی اعلام کند.[5]

قطر نیز چندان تمایلی به عضویت در این اتحادیه ندارد. قطر که در تحولات اخیر خاورمیانه توانسته نقشی برای خود دست و پا کند و با حمایت بی‌شائبه‌ی آمریکا طلیعه‌دار تحولات بسیاری در جهان عرب شده است، نمی‌خواهد تحت سلطه‌ی عربستان سعودی قرار بگیرد. در عین حال قطر با عربستان مشکلات مرزی دارد و گمان می‌کند با ورود به چنین اتحادیه‌ای ادعاهای مرزی‌اش به کلی فراموش شود.

قطر تأکید کرده است که ترجیح می‌دهد این اتحادیه صرفاً مفهوم اقتصادی داشته باشد.عمانی‌ها نیز از قدیم تمایلی به شورای همکاری خلیج‌فارس نداشته‌اند. آن‌ها بارها گفته‌اند که عضویت خود در این شورا را تحمل می‌کنند. افزون بر آن عمان نیز روابط حسنه و استراتژیکی با ایران دارد و نمی‌خواهد که این روابط تحت تأثیر ورود به چنین اتحادیه‌ای قرار بگیرد.[6] در این میان امارات متحده عربی تا کنون هیچ موضع روشنی نداشته است ولی بسیار بعید به نظر می‌رسد این کشور نیز خواهان اتحاد بر پایه‌ی 4 محور امنیت، دفاع، اقتصاد و امور خارجی باشد.

از طرف دیگر ساختار سیاسی- اجتماعی اینکشورها علی‌رغم شباهت‌هایی که با هم دارند، دارای تفاوتهایی با هم هستند و عقب ماندگی فوق العاده‌ی رژیم حاکم بر عربستان موجب مخالفت کشورهای منطقه با این دعوت می‌باشد و مردم این کشورها حاضر به پذیرش سیادت عربستان بر کشورشان نخواهند بود. به عنوان نمونه حکومت کویت به خصوص رییس مجلس این کشور، «احمد السعدون» گفته است: «بسیار سخت است با کشوری متحد شویم که کلی زندانی دارد و از هیچ نظام دموکراتیکی برخوردار نیست.» اشاره‌ی مستقیم او به عربستان سعودی است.[7]

تأثیرشکل‌گیری این اتحادیه بر منطقه

با توجه به دلایلی که توضیح داده شد، بسیار بعید به نظر می‌رسداتحادیه‌ای بر مبنای 4 محور امنیت، اقتصاد، دفاع و امور خارجی با حضور تمامی طرف‌ها شکل بگیرد. پیگیری جدی این طرح از سوی عربستان سعودی ممکن است موجب آشکار شدن اختلاف‌های پنهان این کشورها با هم بشود؛ اختلاف‌هایی که کشورهای عرب حوزه‌ی خلیج‌فارس در اکثر موارد تلاش نموده‌اند تا آن‌ها را مسکوت گذارند.

یکی از سناریوهای محتمل این می‌باشد که این طرح در نهایت به اتحادی محدود بین عربستان و بحرین منجر شود که مقام‌های دو کشور نیز این امر را پیش‌بینی نمودهاند و اعلام کرده‌اند حتی در صورت شکست احتمالی طرح، برقراری یک اتحاد سیاسی - نظامی نزدیک را به شکل دوجانبه پیگیری خواهند کرد. تشکیل چنین اتحادیه‌ای در حقیقت به معنای ادغام بحرین در خاک عربستان و از بین رفتن حاکمیت آن تحت تأثیر «ریاض» محسوب می‌شود.

اگر طرح ادغام بحرین و عربستان عملیاتی شود، به طور قطع شیعیان بحرین در آینده با مشکل جدی روبه‌رو خواهند شد، زیرا هدف رژیم آل‌سعود در آینده اخراج شیعیان بحرین و جایگزین کردن نیروهای خارجی به جای این مجموعه است. اما بدون شک خاندان آل‌سعود نمی‌توانند با ترفندهای این گونه در مقابل موج بیداری اسلامی نتیجه‌ی مورد نظر خود را کسب نمایند و این گونه طرحها می‌تواند باعث خشم بیشتر مردم منطقه شود و اوضاع داخلی عربستان را نیز تحت تأثیر منفی قرار خواهد داد. از طرف دیگر در صورت الحاق بحرین به عربستان، شیعیان بحرینی می‌توانند باعث تحریک شیعیان عربستان بشوند و این خطر بزرگی برای عربستان است. چرا که شیعیان عربستان در مناطق نفتی ساکن هستند و حیات عربستان وابسته به این مناطق است.

پی‌نوشت‌ها:

[1]. این تقسیم‌بندی مبتنی بر فرمایشات مقام معظم رهبری در سفر به کرمانشاه می‌باشد، دسترسی در:
http://www.bidarynews.com/data.aspx?lang=1&id=4165.

[2]. برای مطالعه‌ی بیشتر به این منبع مراجعه شود، خبرگزاری مهر. «نگرانی سعودیها از توسعه طلبی قطریها»، دسترسی در:
http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1603770.

[3]. وب سایت خبرآنلاین. «اتحاد عربستان- بحرین؛ صف‌بندی تازه در برابر ایران»، دسترسی در:
http://www.khabaronline.ir/detail/213262/World/middle-east.

[4]. مولایی، یوسف. «اتحادیه؛ از رویا تا واقعیت»، دسترسی در:
http://sharghnewspaper.ir/News/91/02/26/31634.html.

[5]. خبرگزاری مهر. «الزامات تحقق همگرایی منطقه‌ای و طرح عربستان»، دسترسی در:
http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1603324.

[6].شبکه‌ی خبری آتی نیوز. «برای مقابله با ایران، بحرین به یکی از ایالت‌های عربستان تبدیل می‌شود»، دسترسی در:
http://www.atynews.com/fa/news/70243.

[7]. وب سایت دیپلماسی ایرانی. «نزدیکی به ایران به جای اتحاد با عربستان»، ترجمه: سید علی موسوی خلخالی.
-----------------------------------
منبع:برهان