سیاستگذاری اقتصادی در اندیشه امام(ره)
لطف الله فروزنده
چهارشنبه ۱۴ خرداد ۱۳۹۳ ساعت ۲۰:۳۷
کد مطلب: 363480
محورهای تحقیق:
• مبانی و کلیات در اقتصاد اسلامی
• وظایف دولت در اقتصاد اسلامی
• مشارکت عمومی در اقتصاد اسلامی
• محاصرۀ اقتصادی و آثار آن
• ثبات و امنیت
• کشاورزی
• صنعت
• نفت
• بانک‌داری
• بازار و بخش خصوصی
• اقتصاد اسلامی و شرایط بحران
• اقتصاد اسلامی و تجارت بین‌الملل
مقدمه
سیّد روح الله مصطفوی موسوی خمینی (مشهور به امام خمینى) در روز بیستم جمادى الثانى 1320 هجرى قمرى مطابق با 30 شهریـور 1281 هجرى شمسى در شهرستان خمین از توابع استان مرکزى ایران در خانواده‌اى اهل علـم و هجرت و جهاد و در خـانـدانـى از سلاله زهـراى اطـهـر سلام الله علیها، چشم بر جهان گشود. امام خمینى(ره) در نـوروز 1300 هـجـرى شمسـى رهـسپار حـوزه علمیه قـم گردید و به سرعت مراحل تحصیلات تکمیلى علوم حـوزوى را نزد اسـاتید حـوزه قـم طـى کرد. روحیه مبارزه و جهاد در راه خـدا ریـشـه در ارزش‌های اسلامی، بینـش اعـتـقـادى، تربـیت و محیط خانـوادگى و نیز شرایط سـیـاسى و اجـتماعى طـول دوران زندگى آن بزرگوار داشـتـه است. مـبارزات ایـشان از آغاز نـوجـوانـى آغـاز و سـیـر تکاملى آن به مـوازات تکـامـل ابـعاد روحى و عـلمى ایـشان از یکـسـو و اوضاع و احـوال سیاسـى و اجتماعى ایـران و جـوامع اسـلامـى از سـوى دیگـر، در اشکـال مخـتـلف ادامـه یـافـت تا سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی ایران برای همیشه نام امام خمینی(ره) در تاریخ جاودانه شد.
امام خمینی(ره) درکی عمیق نسبت به ارزش‌ها و معارف دینی و اسلامی داشته و از نظر علم و عمل، معرفت و تقوای الهی، از بزرگ‌ترین شخصیت‌های اسلامی به شمار می‌آید. ایشان هم‌چنین در سیاستگذاری کلان و اندیشۀ استراتژیک مبتنی بر ارزش‌های دینی و اسلامی نمونه‌ای موفق به شمار می‌روند. در بررسی شاخص‌های سیاستگذاری در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران از منظر امام خمینی(ره)، اولین اصل و پیام «اسلام محوری» و تبعیت از تعالیم و ارزش‌های مقدس دین مبین حق و تعیین برنامه‌ها و شیوه‌های کاربردی بر مبنای خط‌مشی‌ها و سیاست‌های اسلامی می‌باشد. از دیدگاه امام خمینی(ره) توجه و عمل به ضوابط و دستورالعمل‌های جامع اسلام برای تحقق سیاست‌گذاری‌های عمومی و کلان در حوزه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی یک ضرورت بزرگ و اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.
این مجموعه کوششی است در راستای تبیین شاخص‌های کلان و عمومی سیاستگذاری در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه و فرمایشات امام خمینی(ره) می‌باشد. اقتصادی که نظام‌های غیرالهی را مردود می‌داند و محوریت خود را حمایت از محرومان و مستضعفان جامعه می‌داند. اقتصادی که دولت را در خدمت مردم گرفته و توسعه، استقلال، قرب الهی و خداگونه شدن انسان را هدف قرار داده است. در این میان اندیشه‌های متعالی و درخشان حضرت امام(ره) در زمینۀ اقتصاد چارچوبی نظام‌یافته دارد و مبتنی بر اصول و ارزش‌های اسلامی است.
مبانی و کلیات در اقتصاد اسلامی
اسلام و نفی اقتصاد سرمایه‌داری و کمونیستی (سوسیالیستی) « یکی از اُموری که لازم به توصیه و تذکر است، آن است که اسلام نه با سرمایه‌داری ظالمانه و بی‌حساب و محروم‌کنندۀ توده‌های تحت ستم و مظلوم موافق است، بلکه آن را به طور جدی در کتاب و سنت محکوم می‌کند و مخالف عدالت اجتماعی می‌داند. ... و نه با رژیم‌های کمونیست و مارکسیسم موافق است که با مالکیت فردی مخالف و قائل به اشتراک می‌باشند. ... بلکه اسلام یک نظام معتدل با شناخت مالکیت و احترام به آن به نحو محدود در پیدا شدن مالکیت و مصرف، که اگر به حق به آن عمل شود چرخ‌های اقتصاد سالم به راه می‌اُفتد و عدالت اجتماعی، که لازمۀ یک نظام سالم است تحقق می‌یابد. » (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 444) – وصیت‌نامۀ سیاسی- الهی امام خمینی (ره) 15/3/1368
1. مخالفت اسلام با اختلاف طبقاتی در سرمایه‌داری غرب (صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ 117) – سخنرانی امام در جمع هیأت فاطمیون تهران 4/7/1358
2. مخالفت اسلام با اقتصاد اشتراکی و ناعادلانۀ شرق (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 220-221) – پیام امام به آقای میخائیل گورباچوف 11/10/1367
اسلام و حدود مالکیت و آزادی اقتصادی
1. تعدیل ثروت به شکل عادلانه (صحیفۀ امام، جلد 3، صفحۀ 323) – پیام امام به انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا 24/11/1356
2. اقتصاد پیشرفته مستلزم اجرای قوانین اقتصادی اسلام (صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ 242) – بیانات در جمع نمایندگان روزنامۀ لاکروا 10/8/1357
3. مقصد اسلام است نه منافع اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ 458-459) – سخنرانی در جمع دانشجویان اهواز 2/3/1358 «مسیر ما مسیر نفت نیست؛ نفت پیش ما مطرح نیست. ملی کردن نفت پیش ما مطرح نیست. ما اسلام را می‌خواهیم؛ اسلام که آمد نفت هم مال خودمان می‌شود. مقصد ما اسلام است، مقصد ما نفت نیست تا اگر یک نفر نفت را ملی کرده، اسلام را کنار بگذاریم برای او سینه بزنیم.»
4. زیربنا انسان است نه اقتصاد (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ 457-458) – سخنرانی در جمع کارکنان پخش رادیو 17/6/1358 «زیربنا اقتصاد نیست، برای اینکه غایت انسان اقتصاد نیست. انسان زحمت‌کش برای این نیست که فقط شکمش را سیر کند؛... از اینجا تا لانهایت انسان هست. دیگر انسان مردنی نیست، انسان تا آخر هست. ... راه مستقیم، نه طرف شرق؛ نه طرف غرب. صراط مستقیم یک سرش اینجاست، یک سرش هم لا نهایت.»
5. فرهنگ غنی اسلام در اقتصاد (صحیفۀ امام، جلد 19، صفحۀ 343) – پیام امام به حجاج و مسلمانان ایران و جهان 25/5/1364 « اسلام دارای فرهنگ غنی انسان‌ساز است... اقتصاد را به صورتی سالم و بدون وابستگی، به نفع همگان، در رفاه همۀ مردم، با اهمیت به مستمندان و ضعیفان، بارور می‌کند؛ و برای رشد بیشتر کشاورزی و صنعت و تجارت کوشش می‌نماید. »
6. عدم تعارض اسلام با نظریه‌ها و تکنولوژی‌های جدید (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 150-151) – نامه به آقای محمد حسن قدیری 2/7/1367
7. انجام تحقیقات برای مسائل و مشکلات اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 176-177) – نامه به آقای محمدعلی انصاری 10/8/1367
8. مبارزه با فساد اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 327) – پیام امام به مهاجرین جنگ تحمیلی 2/1/1368
9. تثبیت مالکیت مشروع در اسلام (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ 472-473) – سخنرانی در جمع صاحبان صنایع و بازاریان 15/4/1358
ارزش کار و کارگر در اسلام
1. اسلام برای کارگر ارزش قائل است. (صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ 234) – سخنرانی در جمع مسئولان وزارت کار 11/2/1361 «اسلام برای کارگر ارزش قائل است، برای کارگر و کار ارج قائل است و ارزش قائل است؛ یعنی همانطور که یک شخص عالم، یک شخص مجاهد را توصیف می‌کند، شخص کارگر، زارع، هر کارگری را [توصیف می‌کند.]»
2. مسئولان و تصمیم‌گیران برای کارگران ارزش قائل شوند. (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ 381) – حکم به آقای داریوش فروهر 26/12/1357
3. نقش مهم کارگران در تخولات اقتصادی و اجتماعی(صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ 468) – سخنرانی در جمع صاحبان صنایع و بازاریان 15/4/1358
4. مصلحت کارفرماها در رسیدگی به کارگران است. (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ 469-470) – سخنرانی در جمع صاحبان صنایع و بازاریان 15/4/1358
وظایف دولت در اقتصاد اسلامی
مالیات‌ها در اقتصاد اسلامی
الف) دلایل و چگونگی وضع مالیات در اقتصاد اسلامی
1. مالیات برای ادارۀ کشور اسلامی (کشف اسرار، صفحۀ 256)
2. رفع موانع تجارت (کشف اسرار، صفحۀ 266-267)
3. افزایش مالیات با پیشرفت اقتصادی (کشف اسرار، صفحۀ 313)
4. انواع مالیات اسلامی (کشف اسرار، صفحۀ 255-256)
ب) مخارج مالیات و بیت‌المال
1. تألیف قلوب یا جلب قلوب (کشف اسرار، صفحۀ 116) «جمیع طوایف مسلمانان اتفاق دارند در اینکه یکی از مصرف‌های زکات (المولفه قلوبهم) است. یعنی برای جلب قلوب کفار یک سهم از زکات را می‌توان به آنها داد و همه اتفاق دارند که این حکم در اسلام بود تا پیغمبر از دنیا رفت و پیغمبر این سهم را می‌داد و این حکم را ابوبکر به امر عمر اسقاط کرد.»
2. تحقق مصالح کشور (کشف اسرار، صفحۀ 270-271)
3. رفع‌گرفتاری‌ها و مشکلات دولت (شئون و اختیارات ولی فقیه، صفحۀ 69)
4. انجام خدمات عمومی (ولایت فقیه، صفحۀ 32)
ج) فرار مالیاتی
1. ظلم و اجحاف، زمینۀ فرار مالیاتی (کشف اسرار، صفحۀ 249-250)
2. عملکرد ناصواب مأموران مالیات (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ 235)
3. تبیین گرفتن مالیات و وجوه شرعی در زمان غیبت (شئون و اختیارات ولی فقیه، صفحۀ 35)
عدالت اجتماعی و توزیع ثروت‌ها
« ما می‌خواهیم یک حکومت الهی باشد موافق میل مردم، رأی مردم و موافق حکم خدا. آن چیزی که موافق ارادۀ خداست، موافق میل مردم هم هست. مردم مسلمانند، الهی هستند و طالب عدالت. خدا می‌خواهد عدالت در بین مردم اجرا بشود. خدا می‌خواهد که به حال این قشر ضعیف و طبقۀ سوم فکری بشود. ... بله اینها[مردم] هی صدای عدالت اجتماعی و احکام مبین اسلام را می‌گویند. ... و ما یک حکومتی می‌خواهیم که روی مصالح این ملت کار بکند ... ما داریم اشخاصی که اینها، می‌توانند اداره بکنند مملکتشان را؛ می‌توانند که عدالت کنند بین مردم؛ می‌توانند مردم را به عدالت وادار کنند؛ می‌توانند تنظیم کنند اُمور مملکت را؛ و می‌توانند اقتصاد مملکت را مهار کنند. » (صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ 461-463) – سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج 21/8/1357
1. دریافت مالیات به صورت عادلانه (کشف اسرار، صفحۀ 255-256)
2. توجه به قشرهای آسیب‌پذیر جامعه (کشف اسرار، صفحۀ 258-259)
3. گسترش حق و عدالت در جامعه (شئون و اختیارات ولی فقیه، صفحۀ 42)
4. امر به معروف و نهی از منکر کوششی برای توزیع عادلانۀ ثروت‌های جامعه (ولایت فقیه، صفحۀ 109) «خدا از امر به معروف و نهی از منکر شروع می‌کند، و نخست این را واجب می‌شمارد؛ زیرا می‌داند که اگر امر به معروف و نهی از منکر انجام بگیرد و در جامعه برقرار شود، همۀ واجبات از آسان گرفته تا مشکل، همگی برقرار خواهد شد. و آن بدین سبب است که امر به معروف و نهی از منکر عبارتست از دعوت به اسلام، به اضافه باز گرداندن حقوق ستم‌دیدگان به ایشان، و مخالفت و مبارزه با ستمگران؛ و کوشش برای اینکه ثروت‌های عمومی و درآمد جنگی طبق قانون عادلانۀ اسلام توزیع شود. »
5. تعدیل ثروت به صلاح جامعه (صحیفۀ امام، جلد 3، صفحۀ 323)- پیام به انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا 24/11/1356
6. ضبط ثروت‌های به ناحق تصرف شده (صحیفۀ امام، جلد 3، صفحۀ 369-370)- مصاحبه با لوسین ژرژ 4/2/1357
7. احقاق حقوق مستمندان (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ 525)- سخنرانی در جمع عشایر لرستان 21/1/1358
8. ایجاد فاصله بین فقیر و غنی نه منطقی است و نه انصاف (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ 470)- سخنرانی در جمع صاحبان صنایع و بازاریان 15/4/1358
9. صفات اسلامی مسئولان و تصمیم‌گیران اقتصادی کشور (شئون و اختیارات ولی فقیه، صفحۀ 29-30)
عدالت بین مناطق، اقوام و اقلیت‌ها
1. رفتار عادلانه با اقلیت‌های دینی (صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ 357)- گفتگو با عده‌ای از ارامنه‌های مقیم فرانسه 16/10/1357
2. رفتار عدالت‌گونه با همۀ اقشار جامعه (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ 72)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت اقتصادی از یوگوسلاوی 23/4/1358
3. عدم تبعیض بین اقوام مختلف (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ 485)- سخنرانی در جمع نمایندگان عشایر بختیاری 18/6/1358
4. عدم تبعیض بین مناطق و شهرهای مختلف کشور (صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ 292)- مصاحبه با خبرنگاران خارجی 26/9/1358
5. محرومیت‌زدایی از روستاها (صحیفۀ امام، جلد 18، صفحۀ 57)- سخنرانی در جمع روحانیون کاروان‌های حج و مسئولان وزارت ارشاد 25/5/1362
6. رسیدگی به وضعیت روستائیان (صحیفۀ امام، جلد 18، صفحۀ 258)- بیانات در جمع اعضای شورای مرکزی جهاد سازندگی28/9/1362
رسیدگی به رفاه عمومی
1. پیاده‌کردن احکام اسلام موجب احقاق حق مستضعفین (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ 525)- سخنرانی در جمع عشایر لرستان 21/1/1358
2. توجه به کارمندان و کارگران (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ 26-27)- سخنرانی در جمع کارگران و نانوایان قم 27/1/1358
3. کوشش برای رفاه طبقات محروم جامعه (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 445)- وصیت‌نامۀ سیاسی- الهی امام خمینی 15/3/1368
4. بازگرداندن حقوق ستم‌دیدگان (ولایت فقیه، صفحۀ 109)
5. ارائه جواب مثبت به نیازهای مردم محروم (صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ 457)- مصاحبه با خبرنگاران مصری 21/8/1357
6. صرف قلم و گفتار برای خدمت به مستضعفین (صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ 473)- سخنرانی در جمع دانش‌آموزان قم و تهران 13/8/1358
7. شروع اصلاحات و توسعه از روستاها (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ 484-485)- سخنرانی در جمع نمایندگان عشایر بختیاری 18/6/1358
8. برنامه‌ریزی مناسب برای نظارت و هدایت بازار (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 158-159)- پیام به ملت ایران 11/7/1367
9. حل مشکل تورم و گرانی (صحیفۀ امام، جلد 18، صفحۀ 82)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت 7/6/1362
توقیف و مصادرۀ اموال نامشروع
1. ضرورت مصادرۀ ثروت‌های نامشروع (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ 267)- حکم مصادرۀ اموال سلسلۀ پهلوی به شورای انقلاب 9/12/1357
2. رعایت حدود اسلام در مورد مصادره و مشروعیت مالکیت (صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ 476-478)- سخنرانی در جمع دانشجویان اصفهان 13/8/1358
3. مصادره توسط مسئولان ذیربط (صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ 206-207)- پیام به ملت ایران 1/1/1359
4. مجاز بودن مصادره پس از اثبات حکم از نظر شرع (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ 140)- پیام هشت ماده‌ای به قوۀ قضائیه و ارگا‌ن‌های اجرایی 24/9/1361
5. نظارت دولت و قوۀ قضائیه بر مصادره‌ها (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ 142)- پیام هشت ماده‌ای به قوۀ قضائیه و ارگا‌ن‌های اجرایی 24/9/1361
6. اموال مصادره‌ای جزو بیت‌المال است. (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ 332- 333)- سخنرانی در جمع روحانیون 15/12/1357
بهره‌برداری از منابع و ثروت‌های ملی
1. جلوگیری از تخریب جنگل‌ها (صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ 449-450)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت 7/6/1361
2. قطع دست غارتگران از منابع و ثروت‌های ملی (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ83)- سخنرانی در جمع اعضای جامعۀ ورزشی اصفهان 23/4/1358
3. شناسایی منابع و ثروت‌ها و استفاده از آنها برای رفاه ملت (صحیفۀ امام، جلد 13، صفحۀ317-318)- سخنرانی در جمع خطیبان مذهبی 14/8/1359
4. هدر ندادن آبها و استفاده از زمین‌ها (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ33)- سخنرانی در جمع سرپرست و معاونان سازمان برنامه و بودجه 17/7/1361
مشارکت عمومی در اقتصاد اسلامی
ضرورت مشارکت عمومی در اقتصاد اسلامی
1. لزوم همکاری در بازسازی خرابی‌ها (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ394)- سخنرانی در جمع هیأت دولت موقت 29/12/1357
2. همکاری تمام اقشار جامعه در ساختن کشور (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ137-138)- سخنرانی در جمع نمایندگان کارکنان گمرکات ایران 5/2/1358
3. مشارکت عموم ملت در سازندگی (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ289)- سخنرانی در جمع کارکنان شیلات جنوب 4/4/1358
4. مشارکت در توسعۀ اقتصاد تکلیف الهی همگان (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ223)- سخنرانی در جمع روحانیون سیستان و بلوچستان 6/12/1357
5. کمک به همدیگر وظیفۀ انسانی و الهی (صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ335-337)- سخنرانی در جمع کارکنان شهرداری قائم شهر 2/8/1358
6. هرکسی به هر کاری مشغول است، آن را خوب انجام دهد. (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ106)- سخنرانی در جمع بانوان کارمند شرکت مخابرات 21/3/1358
7. درست انجام دادن کارها، زمینه‌ساز آبادی کشور (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ345-346)- سخنرانی در جمع نمایندگان مخابرات بین شهری تهران 10/4/1358
8. پرهیز از اختلاف با هدف سازندگی اقتصادی کشور (صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ74)- سخنرانی در جمع اعضای جهاد سازندگی 17/10/1358
9. اجتناب از اسراف و تبذیر برای کمک به اقتصاد کشور (صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ388)- پیام به بسیجیان و ملت ایران 4/9/1360
10. کمک همه به دولت در شرایط بحران (صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ100-101)- سخنرانی در جمع اعضای انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا 19/5/1360
11. مشارکت همگان در بهبود وضعیت بحرانی (صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ101-102)- سخنرانی در جمع اعضای انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا 19/5/1360
اعتماد به نفس و خودباوری در اقتصاد اسلامی
1. صبر و استقامت برای حفظ استقلال و آزادی اقتصاد کشور (صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ 364)- مصاحبه با روزنامۀ هلندی کرانت 16/8/1357
2. صبر و تحمل موجب توسعۀ اقتصادی کشور (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ149-150)- سخنرانی در جمع دانشجویان سنندج 7/2/1358
3. صبر و اتکال به خدا برای انجام امور و کارها (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ390)- سخنرانی در جمع نمایندگان عشایر استان لرستان 28/12/1357
4. صبر و مهلت برای درست شدن کارها (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ78)- سخنرانی در جمع نمایندگان روحانی کرد 1/2/1358
5. هوشیاری جهت برخورد با کم‌کاری‌ها در اقتصاد (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ269-270)- سخنرانی در جمع قاضیان اصفهان 23/2/1358
6. کم‌کاری در ادارات و کارخانه‌ها خیانت به کشور است. (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ316)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت بازرگانی ایرانی 25/2/1358
7. حفظ تحول روحی (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ15-16)- سخنرانی در جمع هیأت قائمیۀ تهران 8/3/1358
8. برای اقتصاد کشور، باید همچون اقتصاد منزل خود زحمت کشید. (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ100)- سخنرانی در جمع اساتید و کارکنان وزارت کشور 24/4/1358
9. مقاومت و قیام در مقابل مشکلات اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ494)- سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم 21/6/1358
10. اصلاح کارها با وحدت کلمه و پشتکار (صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ368-369)- سخنرانی در جمع پاسداران سمیرم و جهاد سازندگی اصفهان 5/8/1358
11. ایستادگی اقتصادی در مقابل مستکبران (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ35)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت ایرانی 27/7/1361
12. حفظ استقلال اقتصاد کشور (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ125)- سخنرانی در جمع ائمۀ جمعۀ استان همدان 11/9/1361
13. تحول برای رسیدن به خودکفایی (صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ442-443)- سخنرانی در جمع زندانیان سیاسی در رژیم پهلوی 11/8/1358
14. تلاش در امر خودکفایی به اندازۀ توان (صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ414)- سخنرانی در جمع کارگزاران مسجد قبا 4/10/1358
15. درک الطاف الهی موجب نترسیدن از تنگناهای اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد 13، صفحۀ289-290)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت و نمایندگان مجلس 6/8/1359
16. محاصرۀ اقتصادی موجب موفقیت (صحیفۀ امام، جلد 13، صفحۀ311-312)- سخنرانی در جمع دانشجویان مسلمان پیرو خط امام 12/8/1359
17. طولانی شدن محاصرۀ اقتصادی، موجب ثبات بیشتر (صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ104-105)- سخنرانی در جمع کارکنان وزارت خارجه 24/12/1360
موانع توسعه، خودکفایی و استقلال اقتصادی
1. از خود بیگانگی (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ390-391)- سخنرانی در جمع خانواده شهدا و بانوان مکتب ولی‌عصر 12/6/1358 «مهم این است که دردی که برای ملت ما پیش آمد و الان به حال یک مرض، یک مرض مزمن تقریباً هست، این است که کوشش کرده‌اند غربی‌ها که ما را از خود بی‌خود کنند؛ ما را از میان تهی کنند؛ به ما این طور بفهمانند، و فهماندند که خودتان هیچ نیستید و هر چه هست غرب است و باید رو به غرب بایستید. ... کتابها بخواهند مشتری زیاد داشته باشند، موسسه‌ها بخواهند زیاد مشتری داشته باشند، داروخانه‌ها بخواهند که زیاد به آنها توجه شود، اسماء غرب را باید بگذارند رویش تا اینکه مشتری پیدا بکنند.»
2. از بین بردن نیروهای انسانی و سلب اعتماد (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ22-25)- سخنرانی در جمع پرسنل کمیتۀ انقلاب اسلامی 9/3/1358
3. اتکاء به غرب به جای اتکاء به خود (صحیفۀ امام، جلد 9، صفحۀ52-53)- سخنرانی در جمع کارکنان روزنامۀ جمهوری اسلامی 21/4/1358
4. دسیسه‌های استعمارگران (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ60-61)- سخنرانی در جمع عشایر 30/1/1358
محاصرۀ اقتصادی و آثار آن
1. ما نه از اقدام نظامی می‌ترسیم و نه از محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ37-38)- سخنرانی در جمع فرستادۀ پاپ و بنی صدر 19/8/1358
2. عدم خوف از محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ357)- سخنرانی در جمع پاسداران قم 29/9/1358
3. ایستادگی در مقابل قدرت‌ها(صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ306)- سخنرانی در جمع اهالی جماران 28/2/1359
4. حفظ استقلال در مقابل تهدیدات(صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ379)- سخنرانی در جمع شرکت‌کنندگان در کنفرانس بررسی مداخلات آمریکا در ایران 14/3/1359
5. فعال‌تر شدن کشور با محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ505)- سخنرانی در جمع روحانیون اورمیه 10/10/1358
6. محاصرۀ اقتصادی موجب صنعتی شدن(صحیفۀ امام، جلد 13، صفحۀ313-314)- سخنرانی در جمع دانشجویان مسلمان پیرو خط امام 12/8/1359
7. محاصرۀ اقتصادی زمینه‌ساز ایجاد ابتکارات و اختراعات(صحیفۀ امام، جلد 14، صفحۀ114-118)- سخنرانی در جمع مدیران شرکت ملی نفت 26/11/1359
8. جبران نقص‌های موجود در اثر محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 14، صفحۀ251)- پیام هفت ماده‌ای به ملت ایران 12/1/1360
9. خودکفا شدن ایران بر اثر محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ104-105)- سخنرانی در جمع کارکنان وزارت امور خارجه 24/12/1360
10. کار و تلاش راه مبارزه با محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ400-401)- سخنرانی در جمع فرهنگیان محلات 3/10/1358
11. همکاری دانشگاه‌ها برای مقابله با محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ250-251)- سخنرانی در جمع دانشجویان عضو انجمن اسلامی دانشگاه‌ها 1/2/1359 «دانشگاه‌ها باید تغییر بنیانی کند و باید از نو ساخته شود که جوانان ما را تربیت کنند به تربیت‌های اسلامی. اگر تحصیل علم می‌کنند، در کنار آن تربیت اسلامی باشد، نه آنکه اینها را تربیت کنند به تربیت‌های غربی. ... ما می‌خواهیم چنانچه ملت در مقابل غرب ایستاد (تحریم‌های اقتصادی) جوان‌های دانشگاهی ما هم، همه در مقابلش بایستند. »
ثبات و امنیت
1. امنیت شرط لازم برای فعالیت‌های اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 13، صفحۀ154-155)- سخنرانی در جمع گروهی از روحانیون کردستان 4/6/1359
2. سازندگی بهتر در ثبات و امنیت(صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ382-383)- سخنرانی در جمع نمایندگان دانش‌آموزان در جهاد سازندگی 6/8/1358
3. نقش ثبات و امنیت در توسعۀ کشاورزی و صنعت(صحیفۀ امام، جلد 14، صفحۀ290-291)- سخنرانی در جمع اهالی گرگان، گنبد، ترکمن صحرا 24/1/1360
کشاورزی
1. ارزش معنوی و اهمیت فعالیت کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ259-260)- سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم 7/7/1360
2. کشاورزی محور اقتصاد(صحیفۀ امام، جلد 18، صفحۀ433-434)- سخنرانی در جمع مسئولان اقتصادی و کشاورزی 25/2/1363
3. کشاورزی زمینۀ خودکفایی اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ182)- سخنرانی در جمع مردم 26/3/1358
4. عدم وابستگی در محصولات کشاورزی به خارج(صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ366-367)- سخنرانی در جمع پاسداران سمیرم و جهاد سازندگی اصفهان 5/8/1358
5. کشاورزی قوی زمینه‌ساز مقابله با دشمنان(صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ384)- سخنرانی در جمع نمایندگان دانش‌آموزان و جهاد سازندگی 6/8/1358
6. کشاورزی قوی زمینه‌ساز مقابله با محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ400-401)- سخنرانی در جمع فرهنگیان محلات 3/10/1358
7. کشاورزی قوی زمینه‌ساز استقلال کشور(صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ435)- سخنرانی در جمع دانشجویان 11/8/1358
8. کمک به تقویت کشاورزی تکلیف مسئولان است. (صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ414)- سخنرانی در جمع گارگزاران مسجد قبا 4/10/1358
9. بازدهی سریع‌تر فعالیت‌های کشاورزی در توسعۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ240-241)- سخنرانی در جمع مسئولان وزارت کار و کارگران 11/2/1361
10. ضرورت توجه به صادرات در کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ438)- سخنرانی در جمع دانشجویان 11/8/1358
11. مشارکت همۀ دستگاه‌ها در تقویت کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ333-334)- سخنرانی در جمع کارکنان شهرداری قائم شهر
12. ضرورت کشت صحیح در کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ413-414)- سخنرانی در جمع کارگزاران مسجد قبا 4/10/1358
13. مکانیزه‌کردن کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ296)- مصاحبه با روزنامۀ خارجی 7/10/1357
14. ضرورت بازسازی کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ400)- مصاحبه با روزنامۀ فاینشنال تایمز 18/10/1357
15. پرهیز از کشت‌های مضر(صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ394-395)- سخنرانی در جمع هیأت دولت موقت 29/12/1357
16. خرید محصولات کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ318)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت بازرگانی ایران 25/2/1358
17. کشت زمین‌ها روی موازین شرعی(صحیفۀ امام، جلد 10، صفحۀ333)- سخنرانی در جمع کارکنان شهرداری قائم شهر 2/8/1358
صنعت
1. کوشش برای استقلال صنعتی(صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ241)- سخنرانی در جمع مسئولان وزارت کار و کارگران 11/2/1361
2. حرکت چرخ‌های صنعت با فکر و تلاش(صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ231-233)- پیام به کارکنان صنعت نفت 20/10/1367
3. ملی کردن صنعت(صحیفۀ امام، جلد 3، صفحۀ369-370)- مصاحبه با لوسین ژرژ 4/2/1357
4. صنعتی کردن کشور(صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ414)- مصاحبه با مجلۀ هفتگی آمستردام 18/8/1357
5. صنایع مونتاژ مناسب نیست. (صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ182)- مصاحبه با روزنامۀ لوس‌آنجلس تایمز 16/9/1357
6. تأمین و کسب تکنولوژی در صنعت(صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ294-295)- مصاحبه با روزنامۀ کروفت 7/10/1357
7. توسعه و تکامل صنایع(صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ158-159)- پیام به ملت ایران 11/7/1367
نفت
1. فروش نفت بر اساس رعایت مصالح ملت و کشور(صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ433)- مصاحبه با مجلۀ آمریکایی نیوز ورلد ریپورت 19/8/1357
2. خرج پول فروش نفت برای منافع ملی(صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ361-363)- سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج 17/10/1357
3. عدم فروش نفت به کشورهای اشغال‌گر و ظالم(صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ415)- مصاحبه با روزنامۀ لوموند 19/10/1357
4. قطع دست دشمنان از مخازن نفت(صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ420-421)- سخنرانی در جمع اعضای سندیکاهای کارگری 1/3/1358
5. تعهد کارکنان صنعت نفت، موجب توسعۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ272-273)- سخنرانی در جمع مسئولان وزارت نفت 9/3/1361
6. اهمیت نفت در معادلات جهان و اقتصاد بین‌الملل(صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ233)- پیام به کارکنان صنعت نفت 20/10/1367
7. ما با غارتگری نفت مخالفیم، نه با فروش به قیمت صحیح(صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ346)- سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج 15/8/1357
8. فروش نفت به کسانی که به ما ارز دهند. (صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ381)- مصاحبه با رادیو و تلوزیون ژاپن 17/8/1357
9. فروش نفت به مشتریان بر اساس احترام متقابل(صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ379)- مصاحبه با تلوزیون اِی آر دی آلمان 17/8/1357
10. فروش نفت بر حسب اختیار خود(صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ411)- مصاحبه با خبرنگاران 18/8/1357
11. عمل به عدالت دربارۀ قیمت نفت و فرآورده‌های آن(صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ508-509)- مصاحبه با روزنامۀ آلمانی 24/8/1357
12. چوب حراج به نفت نمی‌زنیم. (صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ136-137)- مصاحبه با روزنامۀ لوژورنال 7/9/1357
13. فروش عاقلانه و جلوگیری از صادرات بی‌رویۀ نفت(صحیفۀ امام، جلد 4، صفحۀ181-182)- سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج 6/8/1357
14. ذخیره‌کردن نفت برای نسل‌های آینده(صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ113-114)- سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج 4/9/1357
15. قطع صدور نفت تابع صلاحدید دولت(صحیفۀ امام، جلد 11، صفحۀ5)- مصاحبه با خبرنگاران رادیو و تلویزیون آلمان غربی 17/8/1358
بانک‌داری
ضرورت تحول در نظام بانکی غیر اسلامی به اسلامی
1. تأسیس بانک‌های بدون بهره(صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ182)- مصاحبه با روزنامۀ لوس‌آنجلس تایمز 16/9/1357
2. ضرورت تحول در سیستم بانکی(صحیفۀ امام، جلد7، صفحۀ425-426)- سخنرانی در جمع هیأت موسس بانک اسلامی 1/3/1358
3. تحول در سیستم بانکی از طریق تصمیم‌گیران و کارمندان بانک‌ها(صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ155-156)- سخنرانی در جمع اعضای بانک مرکزی ایران 24/3/1358
4. تفاهم برای از میان برداشتن مشکلات بانک‌ها(صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ157)- سخنرانی در جمع اعضای بانک مرکزی ایران 24/3/1358
5. حذف ربا در بانک‌ها(صحیفۀ امام، جلد 18، صفحۀ434)- سخنرانی در جمع مسئولان اقتصادی و کشاورزی 25/2/1363
6. تطبیق مسائل بانکی با ارزش‌های اسلامی(صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ172)- سخنرانی در جمع مسئولان حزب جمهوری اسلامی 14/1/1361
قرض‌الحسنه
1. مطلوبیت قرض‌الحسنه در اسلام(صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ427-428)- سخنرانی در جمع مدیران صندوق‌های قرض‌الحسنه 21/3/1359
2. امانت داری صندوق‌های قرض‌الحسنه(صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ426-427)- سخنرانی در جمع مدیران صندوق‌های قرض‌الحسنه 21/3/1359
بهره و ربا
1. حرام بودن بهره و ربا در اقتصاد اسلامی(صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ436-437)- مصاحبه با روزنامۀ تمپو 23/10/1357
2. کم شدن فعالیت‌های اقتصادی با رواج ربا(صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ427)- سخنرانی در جمع مدیران صندوق‌های قرض‌الحسنه 21/3/1359
3. افزایش فعالیت‌های کاذب و مضر در اقتصاد(صحیفۀ امام، جلد 12، صفحۀ427-428)- سخنرانی در جمع مدیران صندوق‌های قرض‌الحسنه 21/3/1359
بازار و بخش خصوصی
نقش و اهمیت بازار و بخش خصوصی در اقتصاد اسلامی «دولت، چنانچه کراراً تذکر داده‌ام بی شرکت ملت و توسعۀ بخش‌های خصوصی جوشیده شده از طبقات محروم مردم و همکاری با طبقات مردم، با شکست مواجه خواهد شد. کشاندن اُمور به سوی مالکیت دولت و کنار گذاشتن ملت، بیماری مهلکی است که باید از آن احتراز شود. ... دولت و این دوستان باید دقیقاً توجه کنند که آزادی بخش خصوصی به صورتی باشد تا هر چه بهتر بشود به نفع مردم محروم و مستضعف کار کرد. نه چون گذشته تعدادی از خدا بی‌خبر در تمام اُمور تجاری و مالی مردم سلطه پیدا کنند. » (صحیفۀ امام، جلد 19، صفحۀ 158) – پیام به ملت ایران 22/11/1363
1. مشارکت دادن بازار و بخش خصوصی در اقتصاد(صحیفۀ امام، جلد 19، صفحۀ39)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت 4/6/1363
2. دولت ناظر بر فعالیت‌های بازار و بخش خصوصی(صحیفۀ امام، جلد 19، صفحۀ34-35)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت 4/6/1363
3. شکست سیاست‌های اقتصادی دولت بدون مشارکت ملت و بخش خصوصی(صحیفۀ امام، جلد 19، صفحۀ158)- پیام به ملت ایران 22/11/1363
4. ضرورت توجه به خصوصی‌سازی(صحیفۀ امام، جلد 19، صفحۀ408-410)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت 9/8/1364
5. بازار و بخش خصوصی پشتیبان ارزش‌های اسلامی(صحیفۀ امام، جلد 13، صفحۀ525)- سخنرانی در جمع بازاریان تهران 25/10/1359
آفات بازار در اقتصاد اسلامی
1. ضرورت برخورد با احتکار(صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ274-275)- سخنرانی در جمع اصناف و بازاریان سراسر کشور 10/11/1361
2. ضرورت برخورد با گران‌فروشی(صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ264)- پیام چهارده ماده‌ای به ملت ایران 9/12/1357
3. باطل بودن معاملات بر خلاف مصالح ملت و کشور(کشف‌اسرار، صفحۀ 296)
4. نهی تجار و کسبه از ترویج مقاصد باطل(توضیح المسائل، 453)
5. بازاری که سود غیرمتعارف داشته باشد، اسلامی نیست. (صحیفۀ امام، جلد 8، صفحۀ14)- سخنرانی در جمع هیأت قائمیۀ تهران 8/3/1358
اقتصاد اسلامی و شرایط بحران
حمایت‌های دولت در شرایط بحران
1. لزوم جبران خسارت(صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ241)- پیام به ملت ایران 27/6/1360
2. به خدمت گرفتن بیت‌المال(صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ274)- سخنرانی در جمع اصناف و بازاریان سراسر کشور 10/11/1361
3. مدیریت و برنامه‌ریزی(صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ276)- سخنرانی در جمع اصناف و بازاریان سراسر کشور 10/11/1361
4. تصمیم‌گیری سریع برای حل مشکلات(صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ478-479)- سخنرانی در جمع نمایندگان مجلس و مسئولین بنیاد پانزده خرداد 14/3/1362
5. تشکیل ستادهای ویژه (صحیفۀ امام، جلد 18، صفحۀ180)- حکم تشکیل ستاد کمک‌رسانی به مردم مناطق بمباران شده به آقای مهدوی کنی 14/7/1362
مشارکت عمومی مردم در شرایط بحران
1. لزوم ارائه کمک‌های مالی و انسانی (توضیح المسائل، 456)
2. حمایت از دولت در شرایط بحران (صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ 101) – سخنرانی در جمع اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا 19/5/1360
3. طبقات قوی‌تر مسئولیت بیشتری در قبال شرایط بحران دارند. (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ 321) – پیام به ملت ایران و مسئولین نظام 22/11/1361
صبر و تحمل فشارها و مشکلات شرایط بحران
1. توکل به خدا (صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ 102) – سخنرانی در جمع اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا 19/5/1360
2. اعتماد به مسئولین (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ 35) – سخنرانی در جمع نمایندگان ایرانی در کنفرانس بین‌المجالس 21/7/1361
3. عدم توجه به مغرضان (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ 127) – سخنرانی در جمع ائمۀ جمعه استان همدان 11/9/1361
4. حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه (صحیفۀ امام، جلد 17، صفحۀ 405-406) – سخنرانی در جمع پرسنل کمیته‌های مرکزی انقلاب 21/1/1362
5. توجه به هدف (صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ 102) – سخنرانی در جمع اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا 19/5/1360
بازسازی و ترمیم شرایط بحران
1. استفاده از بیت‌المال (صحیفۀ امام، جلد 16، صفحۀ 256) – نامه به آقای عباس واعظ2/3/1361
2. هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی دولت (صحیفۀ امام، جلد 15، صفحۀ 443) – سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم 25/9/1360
3. نظارت و کنترل دولت (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 116) – سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت 8/6/1367
4. استفاده از استعدادهای کشور (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 134-135) – پیام به فرماندهان و مسئولان سپاه 26/6/1367
5. توجه به اصول و ارزش‌ها (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 155) – پیام به ملت ایران 11/7/1367
اقتصاد اسلامی و تجارت بین‌الملل
1. قراردادهای تجاری بر اساس منافع ملت و کشور (ولایت فقیه، صفحۀ 114-115) (صحیفۀ امام، جلد 7، صفحۀ 390) – سخنرانی در جمع نمایندگان مردم بحرین و پاکستان 30/2/1358
2. فسخ قراردادهای ظالمانه و خلاف مصلحت ملت (صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ 149-150) – مصاحبه با تلویزیون پی بی اِس 10/9/1357
3. تبدیل نشدن به بازار رقابت کالاهای خارجی (صحیفۀ امام، جلد 19، صفحۀ 344) – پیام به حجاج و مسلمانان ایران و جهان25/5/1364
4. سود طرفین در صادرات و واردات (صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ 384) – مصاحبه با روزنامه اکونومیست 18/10/1357
5. مبادلات تجاری وابستگی نیست. (صحیفۀ امام، جلد 13، صفحۀ 499) – سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت 16/10/1359
6. برنامه‌ریزی و نظارت دولت بر صادرات و واردات (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 158-159) – پیام به ملت ایران 11/7/1367
7. مشارکت مردم در تجارت بین‌الملل با نظارت دولت (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 116) – سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت 8/6/1367
8. آزادی صادرات و واردات و تجارت بر اساس قانون و با نظارت دولت (صحیفۀ امام، جلد 21، صفحۀ 158-159) – پیام به ملت ایران 11/7/1367
9. جلوگیری از غارت منابع ملی و نه قطع روابط با جهان (صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ 156-157) – مصاحبه با تلوزیون سراسری ایتالیا 11/9/1357
10. قطع وابستگی ایران به دول خارجی آری، قطع روابط خیر (صحیفۀ امام، جلد 5، صفحۀ 467) – مصاحبه با تلوزیون فرانسه25/10/1357
11. در روابط تجاری ظلم به غیر و ظلم از غیر را تحمل نمی‌کنیم. (صحیفۀ امام، جلد 6، صفحۀ 220-221) – سخنرانی در جمع هیأتی از اتحاد جماهیر شوروی5/12/1357
نتیجه‌گیری
بر اساس اندیشۀ امام خمینی(ره)، شاخص‌های سیاستگذاری اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر بنیان‌های ارزشی، اعتقادی، ایدئولوژیک و فرهنگی دین مبین اسلام و سیرۀ پیامبر(ص) و ائمۀ اطهار(ع) شکل می‌گیرد. حضرت امام همواره ارزش‌های دینی و اسلامی را یک پشتوانۀ بی‌بدیل و راهنمای جامع و کامل در امر سیاستگذاری اقتصادی می‌دانستند و همواره تأکید داشتند که می‌توان بر بسیاری از مشکلات با اتصال به این دریای بیکران ارزش‌های اسلامی، غلبه نمود. در سیاستگذاری اقتصادی، مبانی و اهداف از جایگاه مهمی برخوردار است. از این رو، در ابتدا مبانی و اهداف سیاستگذاری اقتصادی از دیدگاه امام بررسی شده است؛ در ادامه مؤلفه‌هایی همچون خود باوری و اعتماد به نفس، قانونگرایی، نقش مردم، کرامت انسانی، مبانی اسلام، حدود دخالت دولت و سایر شاخص‌های مهم در سیاستگذاری اقتصادی نیز از دیدگاه امام مورد توجه قرار گرفته است. تدوین چارچوب نظری مورد نیاز جهت تحلیل نقش اقتصاد و جایگاه سیاستگذاری اقتصادی در اندیشة امام خمینی(ره)، مستلزم روشن شدن این بحث است که اساساً اقتصاد اسلامی چیست؟ شاخص‌های سیاستگذاری اقتصادی نظام اسلامی کدام است؟ و نسبت این مفاهیم با سایر حوزه‌های سیاستگذاری عمومی چیست؟ در این مجموعه با ارائۀ چارچوب منسجم در تعیین شاخص‌های سیاستگذاری در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه و فرمایشات امام خمینی (ره) سعی گردید تا چارچوبی مناسب برای پاسخ به سوالات و مفاهیم فوق ارائه گردد.
منابع و مراجع
1. موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) (1385) صحیفۀ امام- مجموعۀ 22 جلدی، چاپ چهارم، تهران.
2. خمینی، روح الله (1385) ولایت فقیه- حکومت اسلامی، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ سیزدهم، تهران.
3. خمینی، روح الله (1378) توضیح المسائل، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول، تهران.
4. خمینی، روح الله (1365) شئون و اختیارات ولی فقیه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران.
5. خمینی، روح الله (1365) کشف اسرار ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
