ایران کد و شبنم جایگزین هم نیستند

به گزارش جهان، با توسعه روزافزون IT، شاهد طراحی سیستم‌هایی هستیم که تمام امور را از راه دور انجام می‌دهند؛ از بانکداری گرفته تا خدمات درمانی همه بر محور IT استوار است. به منظور سیستمی کردن ارایه‌ خدمات، باید موجودیت‌ها به زبان ماشین تبدیل شوند تا رفتار آنها توسط رایانه قابل پردازش باشد. لذا «نظام کدگذاری پایه» شکل گرفت؛ کد ملی، شناسه شرکت، کدپستی، پلاک خودرو و کد اقتصادی در این راستا ایجاد شد. موجودیت مهم دیگر، کالا است که باید متناسب با نیازها کدگذاری شود.

کدگذاری کالاها با سایر کدهای پایه تفاوت‌هایی دارد: ۱. تنوع و تعداد زیاد ، ۲. دوره عمر کوتاه و ۳. تغییر مستمر اطلاعات (مکانی و مالکیتی). با بررسی نظام‌های کدگذاری بین‌المللی در‌‌می‌یابیم که دو نوع کدگذاری برای کالا استفاده می‌شود: ۱. کدگذاری با رویکرد طبقه‌بندی و ۲. کدگذاری با رویکرد تک‌شماری. اولین رویکرد، نوع کالا و ویژگی‌های آنرا معرفی می‌کند، حال آنکه کدگذاری یکتا هویت منحصربه‌فرد کالا را نشانه رفته است. به عنوان مثال، اگر ۱۰ خودروی پژو و ۱۰ خودروی پراید را در نظر بگیریم، با رویکرد اول، می‌توان پژو و پراید را تمیز داد، اما ۱۰ پراید که کاملاً‌ مثل هم هستند، چگونه باید تفکیک شوند؟ اینجا رویکرد دوم معنی پیدا می‌کند و می‌تواند این ۱۰ پراید مشابه را تفکیک کند، در واقع، رویکرد دوم، مشابه پلاک خودرو است.

۱. نظام های کدگذاری با رویکرد طبقه‌بندی: معروفترین نظام‌های کدگذاری طبقه‌بندی در سطح بین‌المللی CPC، NSPSC،UMDNS ، ISIC، STIC، HS و Gs۱ و در سطح ملی ایران‌کد هستند که در ادامه به مختصری از هر یک پرداخته می‌شود.

۱-۱. کدگذاری حرفه‌ای تایید شده یا CPC: یک استاندارد طلایی برای کدگذاری دارویی است که توسط ۸۰ هزار متخصص استفاده می‌شود. سازمان غذا و دارو از کد محصولات دارویی ایران یا IRC بجای این کد استفاده می‌کند.

۱-۲. کد استاندارد محصولات و خدمات سازمان ملل یا UNSPSC: این سیستم در تجارت الکترونیک استفاده می‌شود که با همکاری مشترک برنامه توسعه سازمان ملل و شرکت دان و برداستریت ایجاد شده است؛ این استاندارد کدگذاری ۸ رقم بوده و به صورت سلسله مراتبی است.

۱-۳. سیستم نامگذاری جهانی ابزارهای پزشکی یا UMDNS: یک طبقه‌بندی کدگذاری شده برای ابزارهای پزشکی است که شامل حروف و اعداد بوده و دارای اشکال مرجع متعددی است.

۱-۴: طبقه‌بندی بین‌المللی استاندارد صنعتی یا ISIC: یک سیستم بین‌المللی برای دسته‌بندی داده‌های اقتصادی است که از آن برای مقایسه داده‌های ملی استفاده می‌شود.

۱-۵. کدگذاری استاندارد تجارت بین‌المللی یا SITC: یک طبقه‌بندی از کالاها برای صادرات و واردات است که مقایسه کشورها را در سالهای مختلف فرآهم کرده و از آن صرفاً برای اهداف تحلیلی استفاده می‌شود.

۱-۶. سیستم کدگذاری و توصیف همگن کالا یا HS: یک سیستم بین‌المللی از نامها و شماره‌ها برای طبقه‌بندی محصولات تجاری می‌باشد که به وسیله سازمان جهانی گمرکات توسعه یافت. این سیستم با تخصیص کد به محصولات خام و طبیعی شروع می‌شود و به طبقه‌بندی‌های کالایی پیچیده‌تر می‌رسد، این کد در گمرک ایران به عنوان مرجع تعرفه‌گذاری استفاده می‌شود و صرفاً‌ کارکرد تعرفه‌ای دارد.

۱-۷. کد Gs۱: به دلیل ویژگی‌هایی که دارد بیشتر در ایران مورد استفاده قرار گرفته است. موسسه Gs۱ یک نهاد غیرانتفاعی بین‌المللی است که با نیت تسهیل تجارت به کدگذاری کالاها می‌پردازد. نماینده این موسسه در ایران مرکز «ملی شماره گذاری کالا و خدمات» است که این مرکز از زمان تاسیس آن در سال ۱۳۷۴، مرجع صدور کد برای کالاها بوده است، این نظام تامین‌کنندگان را قادر می‌سازد که کالاها و خدمات را شناسایی، طبقه‌بندی و کدگذاری کنند.

۱-۸. ایران‌کد: از سال ۱۳۸۴ تغییراتی در مرکز ملی شماره‌گذاری کالا ایجاد شد که علاوه بر صدور کد Gs۱، کد ملی کالا (ایران‌کد) نیز صادر و تناظر آن با Gs۱ برقرار شد. ادامه این فرآیند باعث شده است که این موسسه بتواند کدهای خود را با سایر کدهای بین‌المللی نیز متناظر نماید. هم اکنون سامانه‌هایی همچون ثبتارش، ستاد، تدارکات الکترونیکی وزارت نفت، رهگیری دارو، مدیریت تعاملات و میزان براساس ایران‌کد طراحی شده‌اند و حذف ایران‌کد به معنی توقف آنها است.

۲. نظام‌های کدگذاری با رویکرد تک‌شماری: تفاوت این رویکرد این ست که هر کالا به صورت منحصربه‌فرد مشخص می‌شود. مهمترین هدف این کدگذاری کنترل استاندارد و تخصیص مالکیت است. تنوع استفاده از این رویکرد به حدی زیاد است که یک رویکرد جامع که بیشتر کشورها از آن استفاده کنند، مشاهده نمی‌شود. در ادامه سیستم بین‌المللی SGTIN که عمومیت بیشتری دارد و دو سیستم کدگذاری داخلی معرفی می‌شود.

۲-۱. شماره سریال تجاری محصول در سطح جهان یا SGTIN: یک کد شناسایی برای محصولات تجاری است که توسط موسسه GS۱ ایجاد شد. از چنین کدی برای یافتن اطلاعات محصول در پایگاه داده (اغلب بوسیله قرار دادن این کد به شکل بارکد برروی سطح بیرونی محصول) استفاده می‌شود. منحصر به فرد و جهانشمول بودن این کدِ شناسایی از این جهت مفید است که می توان این محصول را در تمام پایگاه‌های داده تفکیک کرد. این کد می‌تواند ۸، ۱۲، ۱۳ و ۱۴ رقم داشته باشد که هر چهار نوع شماره ساختار مشابهی دارند و یک عدد سریالی برای منحصر‌به‌فرد کردن محصول به آن اضافه می‌شود.

۲-۲. کد شبنم: کد شبنم که ۱۶ رقم تصادفی است توسط وزارت ص.م.ت برای کالاهای غیرسلامت محور با هدف جلوگیری از قاچاق صادر می‌شود. تفاوت این کد با SGTIN این است که این کد از ساختار خاصی پیروی نمی‌کند و تمام اطلاعات در بانک اطلاعاتی قرار داده شده است. مصرف‌کننده می‌تواند با استعلام کردن این کد، دولت را در مبارزه با قاچاق یاری نماید.

۲-۳. کد اصالت: این کد نیز ۱۶ رقمی بوده و توسط کمیته «اصالت و سلامت» در سازمان غذاودارو وابسته به وزارت بهداشت برای کالاهای سلامت محور (دارو، آرایشی بهداشتی، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی) صادر می‌شود. مهمترین هدف این کدگذاری حفظ سلامت مصرف‌کنندگان در برابر کالاهای مضر و اطمینان از سلامت کالاها است.

جمع بندی: مهمترین سیستم های کدگذاری که در ایران استفاده می شود عبارتند از:

۱. کد HS که شامل ۷ هزار گروه کالایی است، کارکرد تعرفه‌ای دارد و در گمرک استفاده می‌شود

۲. کد ISIC که برای طبقه‌بندی مشاغل مورد استفاده است

۳. کد Gs۱ یا ایران‌کد که پایگاه‌های اطلاعات متعددی بر مبنای آن طراحی شده‌اند. تاکنون ۲.۱ میلیون ایران‌کد صادر و تناظر آنها با کد Gs۱ برقرار شده است.

۴. کد شبنم یا اصالت که به ریزترین واحد کالایی اختصاص می‌یابد، تاکنون بیش از ۱.۵ میلیارد کد شبنم یا اصالت صادر شده است.

با بررسی ارقام فوق درمی‌یابیم که تمام این ۴ سیستم مورد نیاز بوده و یکی نمی‌تواند جایگزین دیگری شود.

*عبدالعظیم ملایی، کارشناس نظام توزیع کالا