بیم‌ها و امیدها برای حفظ برجام
روایت تقسیم کار بین آمریکا و اتحادیه اروپا
يکشنبه ۸ بهمن ۱۳۹۶ ساعت ۲۳:۰۵
کد مطلب: 586366
رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در همان زمان یعنی 22 دی هشدار داده بود که اگر اتحادیه اروپا و کنگره آمریکا «معایب فاجعه‌بار» توافق اتمی ایران را اصلاح نکنند، واشنگتن از آن خارج خواهد شد.
این هشدارها در حالی است که وزیر خارجه روسیه در 29 دی درباره فروپاشی برجام به طرف‌های غربی هشدار جدی داد. سرگئی لاوروف در نشست خلع سلاح شورای امنیت سازمان ملل گفته بود: «نمی‌توانیم یک دستاورد اصیل دیپلماسی بین‌المللی را به خاطر برنامه سیاسی بعضی از کشورها کنار بگذاریم. »
برجام در گرو مذاکرات موشکی و منطقه‌ای
شاید در نگاه اول اصرارهای مداوم ترامپ بر سر موضوع هسته‌ای تنها محدود به آن وانمود می‌کرد ولی در ادامه با ورود بازیگران اروپایی به موضوعات جدید توانمندی موشکی ایران و حضور قدرتمندانه تهران در منطقه، مشخص است که این بازی چند لایه به صورتی طراحی شده که ایران برای حفظ یک امتیاز مجبور به امتیازدهی در موضوعات دیگر شود.
از ابتدای تلاش ترامپ برای خروج از برجام، کشورهای اروپایی خود را در موضع مدافع برجام قرار داده ولی از سوی دیگر همسویی کاملی با دولت جدید آمریکا برای محدودسازی ایران در بحث موشکی و منطقه‌ای داشتند.
تنها یک هفته پس از تمدید دوباره رفع تحریم‌های هسته‌ای توسط ترامپ، مجلس نمایندگان آمریکا طرحی به این مجلس برای تشدید تحریم‌های هسته‌ای و موشکی ایران ارائه کردند. این طرح که به وسیله پیتر راسکین، نماینده جمهوریخواه تهیه شده، ایران را از داشتن برنامه هسته‌ای نظامی و فعالیت‌های موشکی بالستیک منع می‌کند و بر دسترسی کامل و همه‌جانبه بازرسان بین‌المللی به تاسیسات نظامی و هسته‌ای ایران تاکید دارد. این طرح همچنین تحریمهایی را علیه ناقضان حقوق بشر در ایران در نظر گرفته است.
همراهی اروپا و آمریکا برای تشدید فشارها بر ایران در هفته‌های اخیر با شیب تندتری ادامه داشته و نشست اقتصادی داووس به محلی برای هماهنگی سیاسی میان رهبران غربی بر سر مواضع تند علیه تهران تبدیل شده است. در یکی از مهم‌ترین ملاقات‌ها، ترزا می نخست‌وزیر بریتانیا و دونالد ترامپ در پنج بهمن در حاشیه اجلاس «مجمع جهانی اقتصاد» در شهر «داووس» سوئیس، بر همکاری‌های بیشتر در زمینه مقابله با فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه، برنامه موشکی و ادامه تلاش برای اطمینان از عدم دستیابی تهران به سلاح اتمی دست یافتند. کاخ سفید در بیانیه‌ای درباره مفاد مذاکرات تاکید داشته است: «ترزا می و ترامپ درباره اهمیت مقابله با رفتارهای مخرب ایران در سراسر منطقه و معایب اساسی موجود در توافق هسته‌ای ایران گفت‌وگو کردند.»
تشکیل کارگروه برای اصلاح برجام
سفر رکس تیلرسون به لندن و پاریس در هفته گذشته همراه با تلاش‌هایی برای ایجاد کارگروهی جهت اصلاح برجام بود. وزیر خارجه آمریکا بعد از دیدار با مقام‌های انگلیسی در لندن عنوان داشت با کشورهای اروپایی بر سر تشکیل کارگروهی با ماموریت «اصلاح برجام» موافقت کرده است.
در همین حال سفر وزیر خارجه آمریکا به پاریس و ملاقات با ژان ایو لو دریان، وزیر خارجه فرانسه با مخالفت‌های ضمنی فرانسه برای اصلاح برجام همراه بود. لو دریان پیش از شروع ملاقات با تیلرسون گفته بود: «یک اصل اساسی هست که ما بر آن پافشاری می‌کنیم، یعنی حفظ توافق اتمی تا جایی که رعایت می‌شود. اگر ایران برجام را محترم بشمارد که براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چنین می‌کند و ما دلیلی برای تردید در آن نداریم، امضاکنندگان باید پای حرف‌شان بایستند. چون وقتی موافقتنامه‌ای امضا شد، همه امضاکنندگان باید به آن احترام بگذارند و او (رکس تیلرسون) این را می‌داند.»
در عین حال این مقام فرانسوی قرار است پنجم مارس برای بحث درباره برنامه موشک‌های بالستیک ایران و نقش این کشور در منطقه به تهران سفر کند. حال این سوال مطرح می‌شود با اصرار مقامات ایرانی بر عدم مذاکره پیرامون این موضوعات، طرف‌های غربی چه اهرم‌های فشاری را برای کشاندن ایران به پای میز مذاکرات به کار خواهند برد؟ یکی از پاسخ‌های مورد توافق بسیاری از کارشناسان بین‌المللی، استفاده از اهرم حفظ برجام خواهد بود؛ امری که به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا به‌عنوان واسط میان تهران و واشنگتن اصرار بر حمایت بر حفظ برجام را تاجایی ادامه خواهد داد که تهران از مواضع موشکی و منطقه‌ای خود کوتاه بیاید.
همزمان با سفر وزیرخارجه آمریکا به کشورهای اروپایی، خبرگزاری فرانسه اعلام کرده که سه کشور اروپایی آلمان، بریتاینا و فرانسه توافق کرده‌اند گروه کاری برای بحث بر سر موضوعاتی مانند اصلاح برجام و موضوعات تنش‌زا مرتبط با ایران ایجاد کنند.
برخی مقامات و کارشناسان اروپایی‌ها تمایل دارند امکان همکاری با ایالات متحده را در زمینه نگرانیهای مشترکی مانند برنامه موشکی ایران مورد بررسی قرار دهند، اما آنها کماکان با درخواست‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای مذاکره مجدد درباره برجام مخالفند و در برابر آن ایستادگی می‌کنند.
اما تشکیل کارگروه اصلاح برجام که توسط تیلرسون تایید شده، از موافقت با کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان بر سر کارگروه اصلاح برجام نیز خبر داد. وی عنوان داشته است: «این کارگروه به‌زودی تشکیل جلسه خواهد داد تا نقایص برجام را با تلاش برای رسیدن به یک توافق جانبی دیگر یا رسیدن به مکانیسمی برای برطرف کردن نگرانیهای ما اصلاح کند.»
با این وجود عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه کشورمان پیش از سفر وزیرخارجه آمریکا به اروپا و در دوسالگی برجام عنوان کرده بود: «در مدت گذشته از اجرای برجام کشورهای اروپایی مدافع برجام بودند و در کنار جمهوری اسلامی ایران قرار گرفتند و در کنار روسیه و چین در حمایت از برجام مقابل آمریکا ایستادند. این میزان اختلاف میان اروپا و آمریکا به‌عنوان متحدان قدیمی امر بی‌سابقه‌ای است.» سخنانی که نشان می‌دهد تیم ایرانی برجام، حساب ویژه‌ای روی اروپا برای تقابل با کارشکنی آمریکا در اجرای برجام باز کرده است.
در همین حال علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت کشور در اظهاراتی در 6 بهمن، همراهی احتمالی اروپا با آمریکا را تحقیر بین‌المللی کشورهای اروپایی تفسیر کرده است: «برجام یک موافقتنامه بین‌المللی است و کسانی که در تدوین آن مشارکت داشتند باید به صورت عملی‌تر پایبندی خود و صیانت از آن را نشان دهند. ترامپ کشورهای اروپایی را تهدید و برای آنها وظیفه مشخص کرده است که خلاف تعهدات‌شان در برجام اقدام کنند و این مساله از نظر ما و اندیشمندان سیاسی بین‌المللی تحقیر اروپا محسوب می‌شود.»
وی در عین حال از «درخواست‌های مکرر طرف‌های اروپایی و آمریکایی از ایران برای آغاز مذاکره در موضوع هسته‌ای» گفته و این واقعیت را نیز مشخص کرده است در صورت فروپاشی برجام، ایران با سرعت بیشتری به سمت اقدامات فنی و توسعه توانایی هسته‌ای‌اش خواهد رفت: «ایران با قدرت و سرعت بیشتری تمامی اقدامات فنی خود را پیش خواهد برد و سایر کشورها نیز با استناد به تجربه برجام، هرگز وارد پروسه‌های مذاکراتی با توجه به سابقه بدعهدی آمریکا و اروپا نخواهند شد.»
همچنین یکی از مقامات روسی درباره تشکیل کارگروه اصلاح برجام و به خطر افتادن آن ابراز نگرانی کرده است. لئونید اسلاتسکی، رئیس کمیته امور بین‌المللی دومای روسیه تشکیل چنین کارگروهی را «مشکوک» خواند و گفت می‌تواند بر اجرای توافق هسته‌ای فعلی با ایران اثر منفی بگذارد و آن را تضعیف کند. به گزارش «ایتارتاس»، «اسلاتسکی» عنوان کرده است: «کارگروه ایجادشده توسط آمریکا و تروییکای اروپایی برای تهیه پیش‌نویس توافق‌هایی مضاف بر برجام، گروهی مشکوک است که دشوار بتوان گفت کمکی به حل مسائل پیرامون توافق هسته‌ای ایران خواهد کرد... . این کار می‌تواند برجام را تضعیف کند و اوضاع کلی مربوط به امنیت هسته‌ای و منع اشاعه را وخیم‌تر کند.»
برجام بر مدار بیم و امید
هرچند در حال حاضر حفظ برجام برای ایران و طرف‌های اروپایی اولویت محسوب می‌شود، این سوال مطرح است که این همراهی و دغدغه تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. تلاش اروپا برای باز کردن باب مذاکرات موشکی و منطقه‌ای می‌تواند به افزایش تنش‌ها در روابط ایران و اروپا منجر شود و در آن سوی ماجرا دیگر اروپا خود را بیشتر از این متعهد بر حفظ برجام احساس نخواهد کرد. تجربه مذاکرات هسته‌ای میان ایران و تروییکای اروپایی از سال 1382 تا ارسال پرونده هسته‌ای به شورای امنیت سازمان ملل، نشان می‌دهد که این کشورها درنهایت سیاست‌های خود را با واشنگتن هماهنگ می‌سازند. نقطه اوج مذاکرات هسته‌ای ایران و تروییکای اروپایی، بیانیه سعدآباد در 29 مهر 1382 بود که به تعلیق غنی‌سازی و امضای پروتکل الحاقی از یکسو و از سوی دیگر تعهد کشورهای اروپایی به احترام به حق هسته‌ای ایران، عدم مخدوش کردن وقار ملی و حاکمیت کشور، دستیابی آسان به فناوری مدرن و مذاکره با ایران برای ارتقای امنیت منطقه ختم شد.
بعدها سفیر آلمان در تهران پرده از هدف نهایی کشورهای مذکور از توافقنامه سعدآباد برمی‌دارد و در یک برنامه تلویزیونی و در پاسخ به سوال مجری صداوسیما صراحتا به مردم ایران اعلام می‌کند: «من نمی‌خواهم شما را فریب بدهم! ما خواستار تعلیق همیشگی فعالیت‌های هسته‌ای ایران هستیم!»
به هر حال این بار تا رسیدن به نقطه مشترکی میان اروپا و آمریکا بر سر موضوع هسته‌ای ایران چندماهی باقی مانده و تحولات آینده و سفر مقامات اروپایی به ایران برای تحت فشار قرار دادن مسئولان ایرانی برای پذیرش تعهدات جدید، گویای فصل جدید روابط فی مابینی خواهد بود که می‌تواند آینده برجام و رابط ایران و اتحادیه اروپا را تحت تاثیر قرار دهد. رئیس‌جمهور آمریکا تهدید کرده در صورتی که نمایندگان کنگره و دولت‌های اروپایی برای «اصلاح معایب فاجعه‌بار» برجام اقدام نکنند، او در موعد بعدی تعلیق تحریم‌ها (۱۲۰ روز بعد) آمریکا را از برجام خارج خواهد کرد. هرچند برخی این اظهارات ترامپ را بلوف ارزیابی کرده‌اند ولی مواضع و تحولات هفته‌های اخیر در اروپا نشان می‌دهد که این آخرین فرصت برای حفظ برجام است.
فلاحت‌پیشه :
اروپایی‌ها با هزینه ایران به دنبال حفظ برجام هستند
حشمت‌ا... فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به این سوال که اخیرا دولت آمریکا نمایندگان خود را به کشورهای اروپایی فرستاده تا به نوعی آنها را درخصوص بحث موشکی و اصلاح برجام علیه ایران با آمریکا متحد و همراه کند، تحلیل شما از برجام درخصوص120 روز دیگر چیست، اظهار داشت: «عملا سه اتفاق تا 120 روز آینده ممکن است شکل گیرد. یک اتفاق این است که برجام در شرایط کنونی ادامه یابد و آمریکایی‌ها به صورت کژدار و مریز تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید کنند.»
اروپاییان در مواجهه با برجام دچار دوگانگی شدند
وی در ادامه شکست و پاره شدن برجام را اتفاق دومی دانست که احتمال دارد در این 120 روز به وقوع بپیوندد و گفت: «اتفاق سوم این است که برجام به راه خود ادامه دهد. البته بازیگران دیگر همانند اروپایی‌ها باب‌های تازه‌ای را برای مذاکره یا فشار بر ایران باز خواهند کرد. مسائل موشکی یا مسائلی همانند این را مطرح کنند تا آمریکا و ترامپ را راضی نگه دارند.»
آمریکا به دنبال طولانی کردن مدت اجرای برجام است
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: «در این شرایط خود اروپایی‌ها با دوگانگی مواجه خواهند شد، چون راضی نگه داشتن ایرانی‌ها برای بازکردن باب تازه برای مذاکره سخت خواهد بود. البته از سوی دیگر ممکن است آمریکا به این موضوع راضی نشود، چون آمریکا به دنبال آن است تا مدت اجرای برجام را طولانی کند و حوزه نفوذ خود را گسترش دهد و این برای ایران خیلی خطرناک است و عملا باعث شمول تحریم‌های برجامی در موضوعات موشکی می‌شود که این اقدام را ایرانی‌ها نمی‌پذیرند.» وی با بیان اینکه مسئولان کشورمان و دولت اجازه مذاکره موشکی و باز شدن فضای جدید برای مذاکرات و اصلاح برجام را نمی‌دهند، افزود: «امروز شاهد عدم اجرای برجام هستیم و به همین دلیل اگر آنها به دنبال مذاکرات مجدد باشند، چه تضمینی وجود دارد که تعهدات برجام انجام شود؟»
فلاحت‌پیشه ادامه داد: «ایران در مورد برجام وارد فضای مذاکراتی شد و بنیاد دیپلماسی را اروپایی‌ها چیدند، ولی عملا ایرانی‌ها با تداوم تحریم و باز شدن پرونده‌های دیگری مواجه شدند، لذا در شرایط کنونی امکان اینکه در طول چهار ماه آینده اروپایی‌ها به این راهکار سوم نزدیک شوند، وجود دارد.»
وی خاطرنشان کرد: «معتقد هستم که مقامات سیاست خارجی کشورمان حتما وارد این راهکار نمی‌شوند، به‌ویژه اینکه برجام را کلیت غیرقابل مذاکره می‌دانند. در سایر موارد ممکن است مذاکراتی شکل گیرد، ولی این مذاکرات به هیچ وجه نمی‌تواند تبدیل به یک فضای فصل هفتمی علیه ایران شود که ایران را به‌عنوان تهدید بشناسد.»
ترامپ بعد از 120 روز با فشار اروپایی‌ها باز هم برجام را تایید می‌کند
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی افزود: «اعتقاد من بر این است که تا 120 روز آینده مذاکرات ادامه می‌یابد و درنهایت کشورهای اروپایی مجبور خواهند شد آقای ترامپ را تحت فشار قرار دهند تا با اضافه کردن چند موضوع دیگر بازهم برجام را تمدید کند، ولی در کنار آن یک‌سری فضای سیاسی و موضع‌گیری علیه برنامه‌های ایران را مطرح کند.»
وی در پاسخ به این سوال که با وجود آنکه معاون ترامپ در پارلمان اسرائیل اعلام کرد که این آخرین 120 روزی بود که ترامپ تعلیق تحریم‌ها را تمدید کرده است، آیا همچنان فکر می‌کنید بعد از 120 روز ترامپ مجبور به تایید برجام خواهد شد، گفت: «مقامات دولت ترامپ همواره عدم تایید برجام از سوی رئیس‌جمهور را مطرح کرده‌اند. از سوی دیگر، خود ترامپ هم بارها این اولتیماتوم را بیان کرده، ولی بعدها کنار گذاشته است.»
رئیس‌جمهور پرنوسان آمریکا در این 120 روز نوسانات زیادی خواهد داشت
فلاحت‌پیشه تصریح کرد: «برخی مواقع آقای ترامپ در قبال یک موضع‌گیری سیاسی موضع و برنامه عملی خود را کنار گذاشته است. برای رئیس‌جمهور پرنوسان آمریکا این 120 روز ممکن است نوسانات زیادی را به همراه داشته باشد.»
اروپایی‌ها با پرداخت هزینه از سوی ایران به دنبال حفظ برجام هستند
وی در پاسخ به سوال دیگر «فرهیختگان» مبنی‌بر اینکه در روزهای اخیر شاهد این هستیم که وزیر خارجه فرانسه اعلام کرده در سفر خود به ایران در 14 اسفند درباره بحث موشکی مذاکره خواهد کرد و پیش از این هم مذاکراتی صورت گرفته بود، آیا با این‌گونه اظهارات از سوی مقامات کشورهای اروپایی احتمال همراهی آنها با برجام وجود دارد، اظهار داشت: «هدف فرانسوی‌ها و کشورهای اروپایی حفظ برجام است، ولی آنها به دنبال آن هستند تا هزینه حفظ آن را ایران پرداخت کند. این هزینه هم از طریق باز شدن فضاهای مذاکراتی تازه پرداخت می‌شود، اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران زیر بار این مساله نمی‌رود.»
رحیمی:
آمریکا از لحاظ حقوقی به برجام متعهد است
علیرضا رحیمی، نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به این سوال که دولت آمریکا نمایندگان خود را به کشورهای اروپایی فرستاده تا به نوعی آنها را درخصوص بحث موشکی و اصلاح برجام علیه ایران با آمریکا متحد و همراه کند، تحلیل شما از برجام درخصوص120 روز دیگر چیست، اظهار داشت: «فضای برجام مکانیسم روشنی از نظر رژیم نظارتی که بر برجام حاکم است، دارد. رژیم نظارتی برعهده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و اقداماتی که آمریکا در جهت تایید برجام و عملکردها انجام می‌دهد، بیشتر پروسه داخلی خود آمریکا است؛ یعنی در چارچوب رژیم نظارتی برجام نیست، بلکه بیشتر در چارچوب رژیم نظارتی و پروسه داخلی خود آمریکایی‌ها است.»
رویکرد اروپا به برجام سازنده، مثبت و روبه جلو است
وی با بیان اینکه نکته قابل‌توجه پایبندی همه اطراف به تعهدات برجامی است، تصریح کرد: «رویکرد جدیدی که ما در برجام و در ماه‌های اخیر شاهد آن هستیم، رویکرد متفاوت شرکای آمریکا با برجام بوده است که البته آنها رویکرد سازنده، مثبت و روبه‌جلو نسبت به برجام دارند.»
عضو فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی ادامه داد: «آمریکا برخلاف کشورهای اروپایی این روزها در تلاش است تا جو ایران‌هراسی را در دنیا و منطقه بازگرداند و در سایه آن جو ایران‌هراسی، بتواند ایران را از منافع برجام محروم کند.»
آمریکا از لحاظ حقوقی به برجام متعهد است
وی در پاسخ به این سوال که با وجود آنکه معاون ترامپ در پارلمان اسرائیل اعلام کرد این آخرین 120 روزی بود که ترامپ تعلیق تحریم‌ها را تمدید کرده است، آیا همچنان فکر می‌کنید بعد از 120 روز ترامپ مجبور به تایید برجام خواهد شد، گفت: «این مساله که ترامپ برای آخرین بار برجام را تایید کرده، پیش از این بارها از سوی رئیس‌جمهور آمریکا مطرح شده بود. ترامپ و دولت آمریکا از لحاظ حقوقی به برجام متعهد هستند.»
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اگر دولتمردان آمریکایی به لحاظ حقوقی راهی داشتند که برجام را تایید نکنند، باز هم برجام را تایید می‌کردند، افزود: «ترامپ و دولت آمریکا امروز به لحاظ حقوقی در توافق جامع هسته‌ای الزاماتی دارند تا تعهدات خود را انجام دهند.»
وی ادامه داد: «ایران بارها مواضع خود را اعلام کرده و چارچوب برجام تنها و تنها چارچوب فعالیت‌های انرژی هسته‌ای است و خارج از آن چارچوب فعالیتی نبوده و نخواهد بود.»
کشورهای اروپایی برجام را به نفع اتحادیه اروپا می‌دانند
رحیمی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر اینکه در روزهای اخیر شاهد این هستیم که وزیر خارجه فرانسه اعلام کرده تا در سفر خود به ایران در 14 اسفند درباره بحث موشکی مذاکره خواهد کرد و پیش از این هم مذاکراتی صورت گرفته بود، آیا با این‌گونه اظهارات از سوی مقامات کشورهای اروپایی احتمال همراهی آنها با برجام وجود دارد، اظهار داشت: «کشورهای اروپایی به روشنی مواضع خود را درخصوص توافق هسته‌ای و برجام اعلام و تعیین کردند. آنها برجام را به نفع جامعه جهانی و اتحادیه اروپا می‌دانند. البته از سوی دیگر اروپایی‌ها متعهد به اجرای برجام هستند و نشان دادند که رویکرد متفاوتی نسبت به برجام در مقابل آمریکا دارند.»
منبع:فرهیختگان
این هشدارها در حالی است که وزیر خارجه روسیه در 29 دی درباره فروپاشی برجام به طرف‌های غربی هشدار جدی داد. سرگئی لاوروف در نشست خلع سلاح شورای امنیت سازمان ملل گفته بود: «نمی‌توانیم یک دستاورد اصیل دیپلماسی بین‌المللی را به خاطر برنامه سیاسی بعضی از کشورها کنار بگذاریم. »
برجام در گرو مذاکرات موشکی و منطقه‌ای
شاید در نگاه اول اصرارهای مداوم ترامپ بر سر موضوع هسته‌ای تنها محدود به آن وانمود می‌کرد ولی در ادامه با ورود بازیگران اروپایی به موضوعات جدید توانمندی موشکی ایران و حضور قدرتمندانه تهران در منطقه، مشخص است که این بازی چند لایه به صورتی طراحی شده که ایران برای حفظ یک امتیاز مجبور به امتیازدهی در موضوعات دیگر شود.
از ابتدای تلاش ترامپ برای خروج از برجام، کشورهای اروپایی خود را در موضع مدافع برجام قرار داده ولی از سوی دیگر همسویی کاملی با دولت جدید آمریکا برای محدودسازی ایران در بحث موشکی و منطقه‌ای داشتند.
تنها یک هفته پس از تمدید دوباره رفع تحریم‌های هسته‌ای توسط ترامپ، مجلس نمایندگان آمریکا طرحی به این مجلس برای تشدید تحریم‌های هسته‌ای و موشکی ایران ارائه کردند. این طرح که به وسیله پیتر راسکین، نماینده جمهوریخواه تهیه شده، ایران را از داشتن برنامه هسته‌ای نظامی و فعالیت‌های موشکی بالستیک منع می‌کند و بر دسترسی کامل و همه‌جانبه بازرسان بین‌المللی به تاسیسات نظامی و هسته‌ای ایران تاکید دارد. این طرح همچنین تحریمهایی را علیه ناقضان حقوق بشر در ایران در نظر گرفته است.
همراهی اروپا و آمریکا برای تشدید فشارها بر ایران در هفته‌های اخیر با شیب تندتری ادامه داشته و نشست اقتصادی داووس به محلی برای هماهنگی سیاسی میان رهبران غربی بر سر مواضع تند علیه تهران تبدیل شده است. در یکی از مهم‌ترین ملاقات‌ها، ترزا می نخست‌وزیر بریتانیا و دونالد ترامپ در پنج بهمن در حاشیه اجلاس «مجمع جهانی اقتصاد» در شهر «داووس» سوئیس، بر همکاری‌های بیشتر در زمینه مقابله با فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه، برنامه موشکی و ادامه تلاش برای اطمینان از عدم دستیابی تهران به سلاح اتمی دست یافتند. کاخ سفید در بیانیه‌ای درباره مفاد مذاکرات تاکید داشته است: «ترزا می و ترامپ درباره اهمیت مقابله با رفتارهای مخرب ایران در سراسر منطقه و معایب اساسی موجود در توافق هسته‌ای ایران گفت‌وگو کردند.»
تشکیل کارگروه برای اصلاح برجام
سفر رکس تیلرسون به لندن و پاریس در هفته گذشته همراه با تلاش‌هایی برای ایجاد کارگروهی جهت اصلاح برجام بود. وزیر خارجه آمریکا بعد از دیدار با مقام‌های انگلیسی در لندن عنوان داشت با کشورهای اروپایی بر سر تشکیل کارگروهی با ماموریت «اصلاح برجام» موافقت کرده است.
در همین حال سفر وزیر خارجه آمریکا به پاریس و ملاقات با ژان ایو لو دریان، وزیر خارجه فرانسه با مخالفت‌های ضمنی فرانسه برای اصلاح برجام همراه بود. لو دریان پیش از شروع ملاقات با تیلرسون گفته بود: «یک اصل اساسی هست که ما بر آن پافشاری می‌کنیم، یعنی حفظ توافق اتمی تا جایی که رعایت می‌شود. اگر ایران برجام را محترم بشمارد که براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چنین می‌کند و ما دلیلی برای تردید در آن نداریم، امضاکنندگان باید پای حرف‌شان بایستند. چون وقتی موافقتنامه‌ای امضا شد، همه امضاکنندگان باید به آن احترام بگذارند و او (رکس تیلرسون) این را می‌داند.»
در عین حال این مقام فرانسوی قرار است پنجم مارس برای بحث درباره برنامه موشک‌های بالستیک ایران و نقش این کشور در منطقه به تهران سفر کند. حال این سوال مطرح می‌شود با اصرار مقامات ایرانی بر عدم مذاکره پیرامون این موضوعات، طرف‌های غربی چه اهرم‌های فشاری را برای کشاندن ایران به پای میز مذاکرات به کار خواهند برد؟ یکی از پاسخ‌های مورد توافق بسیاری از کارشناسان بین‌المللی، استفاده از اهرم حفظ برجام خواهد بود؛ امری که به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا به‌عنوان واسط میان تهران و واشنگتن اصرار بر حمایت بر حفظ برجام را تاجایی ادامه خواهد داد که تهران از مواضع موشکی و منطقه‌ای خود کوتاه بیاید.
همزمان با سفر وزیرخارجه آمریکا به کشورهای اروپایی، خبرگزاری فرانسه اعلام کرده که سه کشور اروپایی آلمان، بریتاینا و فرانسه توافق کرده‌اند گروه کاری برای بحث بر سر موضوعاتی مانند اصلاح برجام و موضوعات تنش‌زا مرتبط با ایران ایجاد کنند.
برخی مقامات و کارشناسان اروپایی‌ها تمایل دارند امکان همکاری با ایالات متحده را در زمینه نگرانیهای مشترکی مانند برنامه موشکی ایران مورد بررسی قرار دهند، اما آنها کماکان با درخواست‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای مذاکره مجدد درباره برجام مخالفند و در برابر آن ایستادگی می‌کنند.
اما تشکیل کارگروه اصلاح برجام که توسط تیلرسون تایید شده، از موافقت با کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان بر سر کارگروه اصلاح برجام نیز خبر داد. وی عنوان داشته است: «این کارگروه به‌زودی تشکیل جلسه خواهد داد تا نقایص برجام را با تلاش برای رسیدن به یک توافق جانبی دیگر یا رسیدن به مکانیسمی برای برطرف کردن نگرانیهای ما اصلاح کند.»
با این وجود عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه کشورمان پیش از سفر وزیرخارجه آمریکا به اروپا و در دوسالگی برجام عنوان کرده بود: «در مدت گذشته از اجرای برجام کشورهای اروپایی مدافع برجام بودند و در کنار جمهوری اسلامی ایران قرار گرفتند و در کنار روسیه و چین در حمایت از برجام مقابل آمریکا ایستادند. این میزان اختلاف میان اروپا و آمریکا به‌عنوان متحدان قدیمی امر بی‌سابقه‌ای است.» سخنانی که نشان می‌دهد تیم ایرانی برجام، حساب ویژه‌ای روی اروپا برای تقابل با کارشکنی آمریکا در اجرای برجام باز کرده است.
در همین حال علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت کشور در اظهاراتی در 6 بهمن، همراهی احتمالی اروپا با آمریکا را تحقیر بین‌المللی کشورهای اروپایی تفسیر کرده است: «برجام یک موافقتنامه بین‌المللی است و کسانی که در تدوین آن مشارکت داشتند باید به صورت عملی‌تر پایبندی خود و صیانت از آن را نشان دهند. ترامپ کشورهای اروپایی را تهدید و برای آنها وظیفه مشخص کرده است که خلاف تعهدات‌شان در برجام اقدام کنند و این مساله از نظر ما و اندیشمندان سیاسی بین‌المللی تحقیر اروپا محسوب می‌شود.»
وی در عین حال از «درخواست‌های مکرر طرف‌های اروپایی و آمریکایی از ایران برای آغاز مذاکره در موضوع هسته‌ای» گفته و این واقعیت را نیز مشخص کرده است در صورت فروپاشی برجام، ایران با سرعت بیشتری به سمت اقدامات فنی و توسعه توانایی هسته‌ای‌اش خواهد رفت: «ایران با قدرت و سرعت بیشتری تمامی اقدامات فنی خود را پیش خواهد برد و سایر کشورها نیز با استناد به تجربه برجام، هرگز وارد پروسه‌های مذاکراتی با توجه به سابقه بدعهدی آمریکا و اروپا نخواهند شد.»
همچنین یکی از مقامات روسی درباره تشکیل کارگروه اصلاح برجام و به خطر افتادن آن ابراز نگرانی کرده است. لئونید اسلاتسکی، رئیس کمیته امور بین‌المللی دومای روسیه تشکیل چنین کارگروهی را «مشکوک» خواند و گفت می‌تواند بر اجرای توافق هسته‌ای فعلی با ایران اثر منفی بگذارد و آن را تضعیف کند. به گزارش «ایتارتاس»، «اسلاتسکی» عنوان کرده است: «کارگروه ایجادشده توسط آمریکا و تروییکای اروپایی برای تهیه پیش‌نویس توافق‌هایی مضاف بر برجام، گروهی مشکوک است که دشوار بتوان گفت کمکی به حل مسائل پیرامون توافق هسته‌ای ایران خواهد کرد... . این کار می‌تواند برجام را تضعیف کند و اوضاع کلی مربوط به امنیت هسته‌ای و منع اشاعه را وخیم‌تر کند.»
برجام بر مدار بیم و امید
هرچند در حال حاضر حفظ برجام برای ایران و طرف‌های اروپایی اولویت محسوب می‌شود، این سوال مطرح است که این همراهی و دغدغه تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. تلاش اروپا برای باز کردن باب مذاکرات موشکی و منطقه‌ای می‌تواند به افزایش تنش‌ها در روابط ایران و اروپا منجر شود و در آن سوی ماجرا دیگر اروپا خود را بیشتر از این متعهد بر حفظ برجام احساس نخواهد کرد. تجربه مذاکرات هسته‌ای میان ایران و تروییکای اروپایی از سال 1382 تا ارسال پرونده هسته‌ای به شورای امنیت سازمان ملل، نشان می‌دهد که این کشورها درنهایت سیاست‌های خود را با واشنگتن هماهنگ می‌سازند. نقطه اوج مذاکرات هسته‌ای ایران و تروییکای اروپایی، بیانیه سعدآباد در 29 مهر 1382 بود که به تعلیق غنی‌سازی و امضای پروتکل الحاقی از یکسو و از سوی دیگر تعهد کشورهای اروپایی به احترام به حق هسته‌ای ایران، عدم مخدوش کردن وقار ملی و حاکمیت کشور، دستیابی آسان به فناوری مدرن و مذاکره با ایران برای ارتقای امنیت منطقه ختم شد.
بعدها سفیر آلمان در تهران پرده از هدف نهایی کشورهای مذکور از توافقنامه سعدآباد برمی‌دارد و در یک برنامه تلویزیونی و در پاسخ به سوال مجری صداوسیما صراحتا به مردم ایران اعلام می‌کند: «من نمی‌خواهم شما را فریب بدهم! ما خواستار تعلیق همیشگی فعالیت‌های هسته‌ای ایران هستیم!»
به هر حال این بار تا رسیدن به نقطه مشترکی میان اروپا و آمریکا بر سر موضوع هسته‌ای ایران چندماهی باقی مانده و تحولات آینده و سفر مقامات اروپایی به ایران برای تحت فشار قرار دادن مسئولان ایرانی برای پذیرش تعهدات جدید، گویای فصل جدید روابط فی مابینی خواهد بود که می‌تواند آینده برجام و رابط ایران و اتحادیه اروپا را تحت تاثیر قرار دهد. رئیس‌جمهور آمریکا تهدید کرده در صورتی که نمایندگان کنگره و دولت‌های اروپایی برای «اصلاح معایب فاجعه‌بار» برجام اقدام نکنند، او در موعد بعدی تعلیق تحریم‌ها (۱۲۰ روز بعد) آمریکا را از برجام خارج خواهد کرد. هرچند برخی این اظهارات ترامپ را بلوف ارزیابی کرده‌اند ولی مواضع و تحولات هفته‌های اخیر در اروپا نشان می‌دهد که این آخرین فرصت برای حفظ برجام است.
فلاحت‌پیشه :
اروپایی‌ها با هزینه ایران به دنبال حفظ برجام هستند
حشمت‌ا... فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به این سوال که اخیرا دولت آمریکا نمایندگان خود را به کشورهای اروپایی فرستاده تا به نوعی آنها را درخصوص بحث موشکی و اصلاح برجام علیه ایران با آمریکا متحد و همراه کند، تحلیل شما از برجام درخصوص120 روز دیگر چیست، اظهار داشت: «عملا سه اتفاق تا 120 روز آینده ممکن است شکل گیرد. یک اتفاق این است که برجام در شرایط کنونی ادامه یابد و آمریکایی‌ها به صورت کژدار و مریز تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید کنند.»
اروپاییان در مواجهه با برجام دچار دوگانگی شدند
وی در ادامه شکست و پاره شدن برجام را اتفاق دومی دانست که احتمال دارد در این 120 روز به وقوع بپیوندد و گفت: «اتفاق سوم این است که برجام به راه خود ادامه دهد. البته بازیگران دیگر همانند اروپایی‌ها باب‌های تازه‌ای را برای مذاکره یا فشار بر ایران باز خواهند کرد. مسائل موشکی یا مسائلی همانند این را مطرح کنند تا آمریکا و ترامپ را راضی نگه دارند.»
آمریکا به دنبال طولانی کردن مدت اجرای برجام است
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: «در این شرایط خود اروپایی‌ها با دوگانگی مواجه خواهند شد، چون راضی نگه داشتن ایرانی‌ها برای بازکردن باب تازه برای مذاکره سخت خواهد بود. البته از سوی دیگر ممکن است آمریکا به این موضوع راضی نشود، چون آمریکا به دنبال آن است تا مدت اجرای برجام را طولانی کند و حوزه نفوذ خود را گسترش دهد و این برای ایران خیلی خطرناک است و عملا باعث شمول تحریم‌های برجامی در موضوعات موشکی می‌شود که این اقدام را ایرانی‌ها نمی‌پذیرند.» وی با بیان اینکه مسئولان کشورمان و دولت اجازه مذاکره موشکی و باز شدن فضای جدید برای مذاکرات و اصلاح برجام را نمی‌دهند، افزود: «امروز شاهد عدم اجرای برجام هستیم و به همین دلیل اگر آنها به دنبال مذاکرات مجدد باشند، چه تضمینی وجود دارد که تعهدات برجام انجام شود؟»
فلاحت‌پیشه ادامه داد: «ایران در مورد برجام وارد فضای مذاکراتی شد و بنیاد دیپلماسی را اروپایی‌ها چیدند، ولی عملا ایرانی‌ها با تداوم تحریم و باز شدن پرونده‌های دیگری مواجه شدند، لذا در شرایط کنونی امکان اینکه در طول چهار ماه آینده اروپایی‌ها به این راهکار سوم نزدیک شوند، وجود دارد.»
وی خاطرنشان کرد: «معتقد هستم که مقامات سیاست خارجی کشورمان حتما وارد این راهکار نمی‌شوند، به‌ویژه اینکه برجام را کلیت غیرقابل مذاکره می‌دانند. در سایر موارد ممکن است مذاکراتی شکل گیرد، ولی این مذاکرات به هیچ وجه نمی‌تواند تبدیل به یک فضای فصل هفتمی علیه ایران شود که ایران را به‌عنوان تهدید بشناسد.»
ترامپ بعد از 120 روز با فشار اروپایی‌ها باز هم برجام را تایید می‌کند
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی افزود: «اعتقاد من بر این است که تا 120 روز آینده مذاکرات ادامه می‌یابد و درنهایت کشورهای اروپایی مجبور خواهند شد آقای ترامپ را تحت فشار قرار دهند تا با اضافه کردن چند موضوع دیگر بازهم برجام را تمدید کند، ولی در کنار آن یک‌سری فضای سیاسی و موضع‌گیری علیه برنامه‌های ایران را مطرح کند.»
وی در پاسخ به این سوال که با وجود آنکه معاون ترامپ در پارلمان اسرائیل اعلام کرد که این آخرین 120 روزی بود که ترامپ تعلیق تحریم‌ها را تمدید کرده است، آیا همچنان فکر می‌کنید بعد از 120 روز ترامپ مجبور به تایید برجام خواهد شد، گفت: «مقامات دولت ترامپ همواره عدم تایید برجام از سوی رئیس‌جمهور را مطرح کرده‌اند. از سوی دیگر، خود ترامپ هم بارها این اولتیماتوم را بیان کرده، ولی بعدها کنار گذاشته است.»
رئیس‌جمهور پرنوسان آمریکا در این 120 روز نوسانات زیادی خواهد داشت
فلاحت‌پیشه تصریح کرد: «برخی مواقع آقای ترامپ در قبال یک موضع‌گیری سیاسی موضع و برنامه عملی خود را کنار گذاشته است. برای رئیس‌جمهور پرنوسان آمریکا این 120 روز ممکن است نوسانات زیادی را به همراه داشته باشد.»
اروپایی‌ها با پرداخت هزینه از سوی ایران به دنبال حفظ برجام هستند
وی در پاسخ به سوال دیگر «فرهیختگان» مبنی‌بر اینکه در روزهای اخیر شاهد این هستیم که وزیر خارجه فرانسه اعلام کرده در سفر خود به ایران در 14 اسفند درباره بحث موشکی مذاکره خواهد کرد و پیش از این هم مذاکراتی صورت گرفته بود، آیا با این‌گونه اظهارات از سوی مقامات کشورهای اروپایی احتمال همراهی آنها با برجام وجود دارد، اظهار داشت: «هدف فرانسوی‌ها و کشورهای اروپایی حفظ برجام است، ولی آنها به دنبال آن هستند تا هزینه حفظ آن را ایران پرداخت کند. این هزینه هم از طریق باز شدن فضاهای مذاکراتی تازه پرداخت می‌شود، اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران زیر بار این مساله نمی‌رود.»
رحیمی:
آمریکا از لحاظ حقوقی به برجام متعهد است
علیرضا رحیمی، نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به این سوال که دولت آمریکا نمایندگان خود را به کشورهای اروپایی فرستاده تا به نوعی آنها را درخصوص بحث موشکی و اصلاح برجام علیه ایران با آمریکا متحد و همراه کند، تحلیل شما از برجام درخصوص120 روز دیگر چیست، اظهار داشت: «فضای برجام مکانیسم روشنی از نظر رژیم نظارتی که بر برجام حاکم است، دارد. رژیم نظارتی برعهده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و اقداماتی که آمریکا در جهت تایید برجام و عملکردها انجام می‌دهد، بیشتر پروسه داخلی خود آمریکا است؛ یعنی در چارچوب رژیم نظارتی برجام نیست، بلکه بیشتر در چارچوب رژیم نظارتی و پروسه داخلی خود آمریکایی‌ها است.»
رویکرد اروپا به برجام سازنده، مثبت و روبه جلو است
وی با بیان اینکه نکته قابل‌توجه پایبندی همه اطراف به تعهدات برجامی است، تصریح کرد: «رویکرد جدیدی که ما در برجام و در ماه‌های اخیر شاهد آن هستیم، رویکرد متفاوت شرکای آمریکا با برجام بوده است که البته آنها رویکرد سازنده، مثبت و روبه‌جلو نسبت به برجام دارند.»
عضو فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی ادامه داد: «آمریکا برخلاف کشورهای اروپایی این روزها در تلاش است تا جو ایران‌هراسی را در دنیا و منطقه بازگرداند و در سایه آن جو ایران‌هراسی، بتواند ایران را از منافع برجام محروم کند.»
آمریکا از لحاظ حقوقی به برجام متعهد است
وی در پاسخ به این سوال که با وجود آنکه معاون ترامپ در پارلمان اسرائیل اعلام کرد این آخرین 120 روزی بود که ترامپ تعلیق تحریم‌ها را تمدید کرده است، آیا همچنان فکر می‌کنید بعد از 120 روز ترامپ مجبور به تایید برجام خواهد شد، گفت: «این مساله که ترامپ برای آخرین بار برجام را تایید کرده، پیش از این بارها از سوی رئیس‌جمهور آمریکا مطرح شده بود. ترامپ و دولت آمریکا از لحاظ حقوقی به برجام متعهد هستند.»
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اگر دولتمردان آمریکایی به لحاظ حقوقی راهی داشتند که برجام را تایید نکنند، باز هم برجام را تایید می‌کردند، افزود: «ترامپ و دولت آمریکا امروز به لحاظ حقوقی در توافق جامع هسته‌ای الزاماتی دارند تا تعهدات خود را انجام دهند.»
وی ادامه داد: «ایران بارها مواضع خود را اعلام کرده و چارچوب برجام تنها و تنها چارچوب فعالیت‌های انرژی هسته‌ای است و خارج از آن چارچوب فعالیتی نبوده و نخواهد بود.»
کشورهای اروپایی برجام را به نفع اتحادیه اروپا می‌دانند
رحیمی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر اینکه در روزهای اخیر شاهد این هستیم که وزیر خارجه فرانسه اعلام کرده تا در سفر خود به ایران در 14 اسفند درباره بحث موشکی مذاکره خواهد کرد و پیش از این هم مذاکراتی صورت گرفته بود، آیا با این‌گونه اظهارات از سوی مقامات کشورهای اروپایی احتمال همراهی آنها با برجام وجود دارد، اظهار داشت: «کشورهای اروپایی به روشنی مواضع خود را درخصوص توافق هسته‌ای و برجام اعلام و تعیین کردند. آنها برجام را به نفع جامعه جهانی و اتحادیه اروپا می‌دانند. البته از سوی دیگر اروپایی‌ها متعهد به اجرای برجام هستند و نشان دادند که رویکرد متفاوتی نسبت به برجام در مقابل آمریکا دارند.»
منبع:فرهیختگان
