جزئیات‌سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
سه شنبه ۲۵ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۲۳:۴۵
کد مطلب: 396650
عیارآنلاین: لطفاً در ابتدا درباره تدوین سند تحول آموزش و پرورش و نقشه راه اجرای آن توضیح بفرمایید.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که در حقیقت برنامه راهبردی آموزش و پرورش می‌باشد؛ یکی از گسترده‌‌ترین طرح‌های نرم افزاری است که با تاکید بر جنبه‌های کیفی، رابطه عناصر نظام در درون و با محیط پیرامون و مباحث ساختاری تدوین شده است. قلمرو سند عرصه‌های توسعه اعم از اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی را در آموزش و پرورش در بر می‌گیرد و برای آنها تعیین تکلیف می‌کند. این سند پایه، ملاک و راهنمای تصمیم‌گیری‌های اساسی برای هدایت، راهبری، نظارت و ارزشیابی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی به منظور تحقق تحولات محتوایی و ساحتاری است .
سند تحول اموزش و پرورش
اما در ارتباط با بخش دوم سئوال جنابعالی لازم است عرض کنم که از نظر بنده نقشه راه نموداری است بر محور زمان، متشکل از چندین لایه که هر لایه مربوط به مفهوم خاصی می‌باشد. این لایه‌ها توسط خطوطی در برخی از نقاط به یکدیگر وصل شده‌اند که نشان دهنده ارتباطات میان لایه‌هاست. نقشه‌راه تحول بنیادین در آموزش و پرورش را شامل سه لایه می‌دانیم: «لایه نظری، لایه برنامه‌ای و لایه عملیاتی- اجرایی». لایه نظری همان چیزی است که ما تحت عنوان «مبانی نظری سند تحول بنیادین و سند تحول بنیادین»از آن یاد می‌کنیم که این کار انجام شده است. در لایه برنامه‌ای، تدوین زیر نظام‌ها و اسناد واسطه‌ای است که باید تهیه شود و در لایه اجرایی هم برنامه های اجرایی تهیه و اجرا خواهد شد.
در این ارتباط در کمیته پایش به این نتیجه رسیدیم که قبل از نگارش برنامه زیر نظام‌ها، باید به چیزی در این میان بپردازیم که «نمایه اجرایی راهکارهای سند تحول» نامیده شد. در کمیته پایش راجع به این نمایه خیلی بحث شد و هم اکنون نیز این نمایه یکی از منابع مفید برای تدوین برنامه زیرنظام‌ها است. در این نمایه، هرکدام از راهکارهای سند را تحلیل کرده و گفته‌ایم چه اقدامات و فعالیت‌های سرآمدی باید اجرا شود تا زمینه عملیاتی شدن آنها فراهم شود. تعیین واحدهای اصلی و همکار، اقدام سرآمد پیش نیاز، ماهیت و نوع برنامه و دوره زمانی از دیگر مواردی است که در این مجموعه مشخص شده است.
همانطور که مستحضرید قبل از تدوین سند، راهکارها ذیل زیر نظام‌ها تدوین شده بود و بعد در نگارش سند تلفیق و بر اساس اهداف عملیاتی سازماندهی گردید. در مرحله‌ی اجرای سند نیز گویا راهکارها مجدداً از هم تفکیک می‌شوند و ذیل زیرنظام‌ها قرار می‌گیرند. علت این کار چه بوده‌است؟
وقتی مبانی نظری سند به بخش رهنامه یا دکترین آموزش و پرورش – که خود از نوآوری های مطالعات سند است- رسید ؛ منطق زیرنظامی اعمال شد.
در زمان نگارش سند، این سؤال مطرح شد که در «تدوین آن چگونه باید عمل کنیم؟».دوستان گفتند که چون اهداف و راهبردهای کلان نظام تعلیم و تربیت به صورت مشترک و تلفیقی دیده شده است ناگزیریم سند را به شکلی که ملاحظه می‌فرمایید تدوین نماییم؛ شاید اگر نگارش سند به صورت زیرنظامی انجام می‌شد کار برای تدوین‌کنندگان برنامه زیر نظام ها راحت‌تر می‌کرد! البته ما در کمیته پایش ارتباط راهکارها را با زیر نظام‌های شش گانه اصلی که در حقیقت بخش‌های اساسی این نظام در جهت پشتیبانی از جریان تعلیم و تربیت هستند و به تحقق اهداف و کارکردهای آن کمک می‌کنند، مشخص نموده‌ایم.
بسیاری از اقدامات فعلیِ وزارت آموزش و پرورش به اسم اجرای سند تحول یا در راستای آن مطرح می‌شوند. به واقع نسبت این اقدامات با سند تحول چیست؟ با توجه به عدم تدوین نقشه راه، چگونه می‌توان از انجام اقدامات در راستای سند تحول سخن گفت؟
به نظر بنده سند تحول با سه چالش روبه‌روست: ۱- تحریف ۲- فروکاستن و تضعیف مفاهیم آن و ۳- تحمیل بار اضافی به آن.
بنابراین ضروری است در گام نخست با اتخاذ تدابیر لازم زمینه را برای دریافت و برداشت دقیق و مشترک ذی‌نفعان اصلی از مباحث تحولی فراهم نماییم و در گام بعدی با مراقبت محتوایی در تدوین و اجرای برنامه‌ها به تحقق اهداف پیش بینی شده کمک نماییم.
لازم به ذکر است وزارت آموزش و پرورش برای سال تحصیلی ۹۴-۹۳ با استفاده از «نمایه اجرایی راهکارهای سند تحول» ،اقدام به تعیین ۹۹ برنامه در راستای اجرای ۴۰ راهکار سند نموده، که تلاش خوبی است.
لطفاً توضیحاتی پیرامون مراحل تدوین زیرنظام‌ها و اجزای آن را بفرمایید.
هر زیرنظام باید یک بیانیه داشته باشد که شامل گزاره هايي است كه تصوير كلي از زيرنظام را مبتني برمباني نظري سند تحول ودرچارچوب مفاهيم تحول آفرين آن ارايه مي‌دهد. استخراج گزاره‌های مبانی نظری مرتبط با زیر نظام‌ها به‌ویژه رهنامه نظام تربیت رسمی عمومی و در قالب بیانیه، باید بتواند پشتوانه نظری لازم را برای تعیین اهداف زیر نظام تدارک ببیند.
بعد از بیانیه، باید «اهداف عملیاتی، راهکارهایِ سند مرتبط با زیرنظام و تبیین عملیاتی آنها» آورده شود. در یک جدول کلیه راهکارهای مربوط به هر زیرنظام مشخص شده‌اند. مسئول تدوین هر زیرنظام، راهکارهای مربوط به خودش را با توجه به هدف عملیاتیِ هر راهکار، تبیین و تعریف عملیاتی می‌نماید، چون تدوین کنندگان سند و مجریانِ آینده‌ی آن باید به یک فهم مشترک از عبارات سند برسند.
بعد از آن به اهداف و شاخص‌های زیرنظام می‌رسیم؛ باید دید که هر زیرنظام قرار است چه هدفی را دنبال نماید. همراه با هدف، باید شاخص و معیار ارزیابی آن هم مشخص شود. سپس سیاست‌های اجرایی برای تحقق هدف تعیین می‌شوند. سیاست‌ها با توجه به آسیب شناسیِ صورت گرفته و تحلیل وضعیت موجود به دست می‌آیند، سیاست‌های اجرایی در قالب باید و نبایدهایی است که بستر لازم را برای تحقق اهداف مشخص می‌نماید. این سیاست‌ها ناظر به ابعاد مختلفی(حقوقی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی) است که عملکرد زیر نظام را تحت تأثیر قرار می دهد .
پس از اینها، بخش دوم زیرنظام ارائه عناوین برنامه‌ها خواهد بودکه عملیاتی‌تر است. در این بخش باتوجه به راهکارهای موجود در یک زیرنظام، برنامه‌هایی برای پوشش این راهکارها ارائه می‌شود. عناصر این برنامه باید دقیقاً مشخص شوند. در هر برنامه، باید هدف آن به همراهِ شاخص و معیار خاص مربوط، فعالیت‌های سرآمد، سطوح اجرا (استان، ناحیه، منطقه، مدرسه و…) و به تفکیک دوره، گستره زمانی (برنامه توسعه پنجم، ششم و هفتم)، استلزامات حقوقی (از جمله تغییر و بازنگری قوانین مرتبط)، ریسک برنامه و روش‌های مدیریت آن مشخص شود؛ اینها می‌شود عناصر برنامه‌ی آن زیرنظام. اما کار در اینجا تمام نمی‌شود. چرا که این زیرنظام‌ها باهم ارتباط دارند. برای همین در مرحله بعد، هر زیرنظام ارتباط و مناسبات خود را با برنامه‌های زیرنظام‌های دیگر مشخص می‌کند. در بخش آخر نیز تعاریف واژه‌ها و مفاهیم کلیدی، جهت یکسان‌سازی برداشت‌ها و جلوگیری از تفاسیر مختلف انجام خواهد شد.
شورای عالی آموزش و پرورش
چه مرجعی مسئولیت هماهنگی و تلفیق یافته‌ها و برنامه‌های زیرنظام‌ها را برعهده‌ی دارد؟
کمیته پایش شورای عالی آموزش و پرورش این نقش را ایفا می‌کند که تاکنون ۶۰ جلسه هم برگزار شده است. خودِ این چهارچوب‌ها را هم کمیته پایش مشخص کرده است. هم اکنون نیز این کمیته ضمن بررسی گزارش‌های مرحله‌ایِ تدوین زیرنظام‌ها، به دست اندرکاران مربوط بازخوردهای لازم را ارایه می‌دهد.
لایه برنامه‌ای که در بالا اشاره کردید، همین تدوین زیرنظام‌ها است؟ در اینصورت آن نقشه راهی که قرار است تدوین شود، شامل چه مواردی خواهد بود؟
بله! تدوین برنامه این زیرنظام‌ها همان لایه برنامه‌ای سند تحول هستند. بعد از تدوین این لایه، وارد لایه اجرایی وعملیاتی می شویم .لازم به ذکر است که کل این فرآیند به عنوان نقشه راه در نظرگرفته می‌شود. در حقیقت همه‌ی برنامه‌های زیرنظام‌های مختلف باید در کنار هم تبدیل به بسته‌های اجرایی شوند .تقدم و تأخر در اجرای برنامه‌ها و ارتباطاتشان در نقشه راه اجرایی مشخص می‌شود. انشاءالله برنامه‌ها تا اسفند ماه سال جاری تهیه و برای تصویب به شورای عالی آموزش و پرورش می‌رسد.
در نظارت و تدوین نقشه راه سند تحول، نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یک نهاد بالادستی تنظیم کننده اسناد کلان با هم و روابط و استلزامات خارج از وزارت آموزش و پرورش چیست؟
به نظر می‌رسد احصاء كليه سازمان‌ها، نهادها و مراكز مردمي دخيل در اجراي سند تحول بنيادين و تنظيم روابط بین اين نهادها به منظور حصول نتيجه مطلوب بر اساس اهداف کلان و عملیاتی سند تحول، تقسیم کار ملی و تعیین روابط میان سایر دستگاه‌ها و نهادهای سهیم و مؤثر در اجرای مفاد سند، تعیین نحوه نظارت بر عملکرد سایر دستگاه‌ها در اجرای سند، بررسی و تأمين منابع و بودجه موردنياز اجراي سند تحول بنيادين در قالب بودجه مستقل و سهميه‌اي از بودجه کلیه نهادهاي ذي‌نفع، آماده‌سازي زير ساخت‌هاي فن‌آوري اطلاعات مورد نياز در سطح ملي و در اختيار گذاشتن آن براي مجريان سند تحول بنيادین از طريق جلب همكاري‌هاي شوراي عالي و دستگاههاي اجرايي در بخش فناوري اطلاعات كشور و آماده سازي نهادهاي قانونگذار و هيات دولت به منظور اختصاص بخش هاي تخصصي براي تدوين قوانين و مقررات و ضوابط و دستورالعمل هاي مورد نياز از وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
همانگونه که مستحضرید، نقشه راه باید تحت نظارت شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و تصویب شود. با توجه به اقدامات اخیر، این شائبه پیش می‌آید که نقشه راه جزء جزء شده وعملاً با عناوین دیگری در حال اجرا است. این هماهنگی با شورای عالی انقلاب فرهنگی چطور اتفاق می‌افتد؟
با عنایت به اینکه تعدادی از مدیران و کارشناسان آموزش و پرورش عضو کمیسیون تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی و کمیته پایش آن شورا هستند؛ اطلاعات و گزارش‌های مورد نیاز ارایه می‌شود و همسویی و هماهنگی لازم وجود دارد.
البته تا زمانی که تدوین برنامه زیرنظام‌ها اتفاق نیفتد، لایه برنامه‌ایِ نقشه راه کامل و جامع نخواهد بود اما گفتیم تدوین و تصویب نهایی نقشه راه، یک سال طول می‌کشد؛ آیا در این یک سال سیستم باید دست روی دست گذاشته و کاری نکند؟! یا اینکه فعالیت‌های سرآمدی را که بر اساس مطالعات ما در نمایه اجرایی از نوع ابلاغی و یا مطالعاتی است اجرا شود.
آیا شخصی از شورای عالی انقلاب فرهنگی در کمیته پایش حضور دارد؟
خیر! شورا به طور رسمی نماینده‌ای در کمیته پایش ندارد. اما آقای نوید به عنوان رئیس کمیته پایش، در کمیسیون تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی عضو هستند. اعضای مشترک دیگری نیز بین کمیسیون تعلیم و تربیت و کمیته پایش وجود دارد که به نوعی این تعامل را به وجود می‌آورند. به‌هرحال به نظر من نظارت شورای عالی انقلاب فرهنگی نظارت کلان است.
بسیار ممنون از وقتی که گذاشتید و به پرسش‌های ما پاسخ دادید.
