خانه اول برای تحول و پیشرفت اسلامی کجاست؟

جهان نيوز - یوسف سیفی :
در جامعه اسلامی همه عرصه های اجتماعی مقدم بر کار ویژه ای که دارند ساختاری برای تعلیم و تربیت اند. این گزاره را چند ماه پیش به عنوان یک گزاره اصلی در بحث از پیشرفت اسلامی و در مقام یک شاخص مهم و محوری برای تشخیص میزان تحقق پیشرفت در جامعه اسلامی از دکتر رفیعی آتانی شنیدم. در سلسله نشست هایی که تحت عنوان پیشرفت اسلامی با گروهی از علاقه مندان برگزار می شد.

تأکید این جلسات بر مسئله مهم تعلیم و تربیت و نقش بی بدیلی که آموزش و پرورش به عنوان نهادی که قبل از همه متولی تعلیم و تربیت در جامعه محسوب می شود، آنقدری بود که بتوان حاشیه ای هر چند کوتاه، در حد سواد ناچیز نگارنده از درون آن، بر فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت آموزش و پرورش که در دیدار با معلمان عنوان کردند، نوشت.

می دانیم در نظام سرمایه داری آنچه محور ساختار های اجتماعی دانسته می شود، تولید پول و سرمایه است. به این معنا که فعالیت های مختلف اجتماعی و حتی فردی با آن میزانی که در کوتاه مدت یا بلند مدت، به تولید پول می انجامد، توجیه می شوند. مثلا راه اندازی یک بیمارستان، مشارکت در یک ورزش همگانی، عضویت در یک حزب سیاسی، تحصیل در دانشگاه و یا هر چیز دیگری که در جامعه متصور است، مادامی که به تولید پول بیشتری می انجامد، بیشتر توجیه پذیر خواهد بود.

این رویکرد حتی در مواردی که فرد حیات خود را نیز به خطر می اندازد، صدق می کند. به قول دکتر رفیعی آن سرباز آمریکایی که در عراق و افغانستان می جنگد و هر لحظه ممکن است جان خود را از دست بدهد، طبیعتا حقوق بیشتری دریافت می کند تا سربازی که در پادگان نظامی در ایالات متحده دوران خدمت خود را می گذراند. یعنی حتی تلاش می شود تا مفاهیمی مانند وطن پرستی و ایثار و فداکاری برای کشور، در یک مرحله بعد از تولید پول قرار گیرد. و پر واضح است که چنین نگرشی مگر با تنزل مقام انسان از ساحت های گوناگون وجودیش امکان پذیر نیست.

حالا وقتی از نظام اسلامی سخن گفته می شود چه چیزی قرار است جای این تولید پول را بگیرد؟ بدیهتا این سوالی است که در ابتدای سخن از نظام اسلامی، به عنوان بستر تحقق پیشرفت اسلامی، باید پاسخ داده شود. پاسخ دکتر رفیعی، تعلیم و تربیت است. به این معنا که همه عرصه زندگی به طور کلی و ساحت های به ظاهر جداگانه آن به طور جزئی، معطوف به تعلیم و تربیت انسان، با هدف تعالی بخشی است. تعلیم و تربیت در این معنا پیش از هر هدف دیگری به عنوان هدف اصلی شناخته می شود.

در این نظام فرد به عنوان مثال وارد بازار کار می شود، تا برای معاش خود تلاش کند. اما این تأمین معاش در یک مرحله بعد از تعلیم و تربیتی قرار می گیرد که بر محیط بازار کار او حاکم است. یک فعال سیاسی، یک هنرمند، یک دانشجو، و هر نقش دیگری که می توانیم تصور کنیم، همواره در جایگاه خود، هنگامی که کارویژه های مربوط به خود را انجام می دهد، پیش از هر چیز در حال تذکیه و تعلم است. اینجا دیگر سینما رفتن تنها یک سرگرمی نیست، تماشای یک برنامه تلویزیونی یک تفنن برای پر کردن وقت های خالی نیست، بلکه همه چیز در روند تعالی قائم به تعلیم و تربیت فرد، نقش آفرینی می کند.

تسری این وضعیت به تمامی عرصه های زندگی، منجر به ایجاد یک نظام سراسری تعلیم و تربیت می شود که نظام اسلامی در معنای کلان آن (نه صرفا در مفهوم سیاسی) کاملا منطبق با این نظام تعلیم و تربیت است و چیزی جز آن نیست. تعلیم و تربیت هم ماهیت نظام است، هم هویت نظام. نظام اسلامی در این معنا یک مدرسه بزرگ است. که عرصه های به ظاهر گوناگون آن کلاس های درس این مدرسه به حساب می آیند. پیشرفت اسلامی با چنین نگرشی قابل تحقق و تداوم است و اینکه جامعه تا چه میزان مدرسه خود شناسی و خدا شناسی و تهذیب و تعلیم است، معیار میزان پیشرفت خواهد بود. همه دست آورد هایی که در جمهوری اسلامی رخ داده اند و از منظر نظریه اسلامی پیشرفت، به عنوان مصداق پیشرفت محسوب می شوند، به هر میزانی که هست، با اتکاء به چنین نگرشی در سیره امام راحل و خلف صالحش در جامعه ما رخ داده اند.

مسئله آموزش و پرورش به عنوان نهادی که در همه سطوح، با تعلیم و تربیت تعریف می شود، در چنین ساختاری طبیعتا حائز اهمیت مضاعف خواهد بود. این نهاد از ان حیث که هدف ثانویه از آن نیز همان تعلیم و تربیت است، مبنای بقیه نهادهای اجتماعی تلقی می شود. لذا وقتی از آموزش و پرورش سخن به میان می آید، منظور نهادی است که قرار است مسیر بقیه نهاد های اجتماعی را تعیین کند، نهادی که نقش الگو را برای همه عرصه های زندگی بازی می کند. لذا در بحث از پیشرفت اسلامی، خانه اول برای تحول، آموزش و پرورش است. تحول در این نهاد به هر سمتی که باشد، آینده جامعه نیز به آن سمت خواهد بود و بدیهی است.