گفتوگو با علي عبدالوهاب، کارگردان مستند مصاف؛
فیلم سخنرانی مانور تجمل هاشمی و واکنش او به مواضع حاج احمدآقا گم شده است!
وقايع ۷۸، سنگ چخماق فتنه ۸۸ بود
سه شنبه ۲۴ تير ۱۳۹۳ ساعت ۱۴:۴۰
کد مطلب: 370447
جَرقه اوليه تهيه «مصاف۱» چطور زده شد؟
در ابتدا قصد داشتيم درباره فتنه ۸۸ مستند بسازيم اما به اين نتيجه رسيديم که نميتوانيم از غائله ۷۸ به سادگي عبور کنيم. به مرحله تحقيقات که رسيديم متوجه شديم ريشه فتنه ۷۸ در اتفاقات بعد از سال ۶۸ است. ما تصور کرديم بايد از ۶۸ شروع کنيم. نميخواستيم معطوف به اتفاقات لحظهاي باشيم.
خطري که در اين سالها احساس ميشد اين بود که در سايه توجه نيروهاي انقلابي به فتنه ۸۸ از فتنه ۷۸ غفلت شود. آقاي عبدالوهاب! خود شما در بازنمايي فتنه ۷۸ چقدر انگيزه فرديـ انقلابي در قالب يک مستند داشتيد؟
آن چيزي که دغدغه خودم محسوب ميشد، اين بود که ما به مردم و جامعه تحليل زيربنايي ارائه کنيم و از پرداخت کاملا هيجاني پرهيز کنيم. مردم در ۸۸ واکنشهاي سلبي نسبت به مهار فتنه نشان ميدادند، اصلا نميدانستند آتش فتنه ۸۸ با سنگ چخماق چه جرياني افروخته شده، ضمن اينکه تحليلهاي فتنه از جانب دو طرف هيجاني بود. ما ميخواستيم جريان منتسب به غائله ۷۸ که منتهي به فتنه ۸۸ شد را تحليليتر ارزيابي کنيم، دغدغهمان اين بود که چرا کسي اين عقبه تاريخي متصل به هر دو جريان را ارزيابي نميکند؟!
بحث اينکه تقلب شد يا نشد مطرح نيست. ما سعي کرديم در «مصاف» نگاه بلندمدت ارائه کنيم. از طرف ديگر با فضاي دانشجويي هم در ارتباط بوديم، ميدانيم که دانشجويان و نسل چهارميها هيچ اطلاعي از دوره سازندگي که هيچ، از دوره آقاي خاتمي هم ندارند.
نميدانند اين افراد چه کساني هستند و از کجا آمدند. اصلا نميدانستند فعالين فتنه چهکارهايي انجام دادند! چه زمينههاي فکري داشتند! از بچههاي دهه ۷۰ اصلا کسي اسم حلقه کيان را نشنيده است. دهه شصتيها اصلا نشنيدهاند، چه برسد به دهه هفتاديها.
در نقد جريان آيت الله هاشمي هاشمي به چهچيز پايبند بوديد؟
يکسري قواعدي براي خودمان تعريف کرديم. من و ديگر عوامل مستند در فرآيند تحقيقات سعي کرديم اصولي براي خودمان تعريف کنيم و بدان پايبند باشيم.
اين اصول به ساخت مصاف تسري پيدا کرد. مثلا شايعات و حرفهايي که ميان بچه حزباللهيها رواج دارد و سندي برايش پيدا نميکرديم در خط اصلي روايت مستند لحاظ نميشد و براساس استنادات خالهزنکي پيش نرفتيم. براساس اسنادي که در رسانههاي مختلف داخلي و خارجي منتشر شده بود، پيش رفتيم. کاملا مستند صحبت کرديم، لحاظ کردن چنين نگرشي سبب شد از فضاها و سخنان درگوشي فاصله بگيريم و سعي کرديم نگاه بلندمدت به بررسي حوادث سياسي داشته باشيم.
جريان غربزده کاري که در رسانههايش انجام ميدهد اين است که ميگويد حزباللهيها گرايشات تحليلي ندارند و در بررسي تاريخ دائما دنبال اتهام زدن هستند. خود شما موقع ساخت، راجع به نگاه به آرشيو و فکتهاي رسانهاي دقت لازم را داشتيد؟
براي قسمت نخست مصاف پس از دوران تحقيق به سه، چهار ساعت فيلم رسيديم. ما خودمان اذيت شديم که دوراني را ناديده بگيريم، اما ارزيابي ۱۰ ساله وقايع سبب شد که مثلا به قتلهاي زنجيرهاي ورود نکنيم تا ذهن مخاطب از ارزيابي ۱۰ ساله دور نشود.
ميخواستيد تجميع روايت متمرکز بر وقايع ۷۸ باشد؟
بله. حتما و الا دوران آقاي هاشمي آبستن خيلي از اتفاقات بود. دائما از ما ميپرسيدند چرا نقد فرهنگي دولت آقاي هاشمي نبود؟ چرا از نقد دوران اقتصادي ايشان عبور کرديد؟ محور اصلي روايت ۱۰ ساله فيلم رسيدن به فتنه ۷۸ بود و از هر رويداد ديگر در فرع بررسي ابعاد اين اتفاق پرهيز کرديم. موضوعاتي بود که براي خودمان خيلي مسئله بود. اغلب دوستان ديگر مواردي را ميگفتند که در مستند باشد و من مخالفت ميکردم و چيزهايي را من ميگفتم که دوستان مخالفت ميکردند.
اما قبول داريم خيلي از مسائل را نگفتيم يا جاهاي مختلف به ما ميگويند بايد خيلي بيشتر آقاي هاشمي را نقد ميکرديد. ما هم جواب ميدهيم کار ما نقد آقايان هاشمي و خاتمي نيست. دغدغه ما بازگشت سرمايهداران نيست، اما اين موارد به اقتضاي خط روايي مطرح ميشود. يا مثلا در مورد حلقه کيان، غفلتي صورت گرفته و از بررسي جداگانه نشريات زنجيرهاي پرهيز کرديم و سعي کرديم جريانات منجر به فتنه ۷۸ را نشان دهيم. خلاصه تغيير فضا و جريانات فرهنگي را بهصورت خيلي مينيمال مطرح کرديم.
تصاوير آرشيو را چگونه تهيه کرديد؟
داغ دلمان تازه شد. چنين نبود که به آرشيوي غني دسترسي داشته باشيم. اين دو سالي که صرف تحقيقات اين فيلم شد تا برسد به تدوين، بيشتر وقتمان را صرف آرشيو کرديم. خيلي وقت مفصلي سر آرشيو گذاشتيم.
در يک مقطعي صدا و سيما با ما همکاري کرد، اما مسئله اين بود که با يک دريا آرشيو نامنظم مواجه بوديم و خيلي از نيرو و وقت ما تلف ميشد تا در نهايت توانستيم چند سخنراني مهم را پيدا کنيم، از جمله همين سخنراني آقاي هاشمي که نبود و به روزنامه منتشر شدهاش استناد کرديم.
بخشهايي از نمازجمعههاي ايشان پاک شده بود و سخنراني مانور تجمل آقاي هاشمي در آرشيو صدا و سيما نيست و نوارش کلا گم شده است. مثلا نمازجمعهاي که ايشان به صحبتهاي حاج سيداحمد آقا واکنش نشان ميدهند، کلا نيست. در واقع عکسالعمل به سخنان حاج سيداحمد آقا صراحت بيشتري داشت و بعد موضوع بازگشت سرمايهداران را در اين نماز جمعه مطرح کرده بود. متن اين قسمت از سخنرانيهاي ايشان را داشتم و پاي سيستم بازبيني آرشيو، نوار نماز جمعه را پيدا کردم. همينطور نوار جلو ميرفت و داشت ميرسيد به همانجايي که بنده ميخواستم که ناگهان برفکي شد.
ما نهايتا توانستيم مقدار کمي از سخنرانيهاي رسمي حضرت آقا و يکي، دو تا از سخنرانيهاي آقاي هاشمي را از صدا و سيما بيرون بياوريم. بقيه را از سايتهاي خارجي دانلود کرديم.
بسياري از تصاوير را هم از سايت بيبيسي و منوتو دانلود کرديم. ما آرشيو بيکيفيت آنها را دانلود ميکرديم تا با چه زحمتي راجع به فلان موضوع آرشيو درست کنيم. برخي تصاوير آرشيوي محدود از فلان جنبش دانشجويي به دستمان رسيد مثلا تصوير دانشجويي که روزنامه توس را نقد ميکرد. پيدا کردن تصاوير آرشيوي واقعا براي ما عذابي بود.
اگر کسي را داشتيم که آرشيو درست و درماني در اختيار ما ميگذاشت کارمان بهتر ميشد. بعدا فهميديم پيدا کردن آرشيو در ادبيات صداوسيما يک تخصص است. قدرت رسانهاي ما کمتر از اپوزيسيون خارج کشور نيست و ما توانايياش را داريم. توانايي توليد داريم ولي منفذ رسانهاي براي پخش نداريم. ما هيچ بلندگويي نداريم که اين حرفها را بزنيم. فقط شبکه تلويزيوني نيست، ما در شبکه نمايش خانگي با محدوديت مواجه هستيم، ما در سينما مظلوم هستيم، ما در ساير مجاري فرهنگي راهي براي ورود و تاثيرگذاري نداريم. بسياري از شرکتهاي نمايش خانگي اجازه نميدهند توليدات بچههاي ارزشي و حزباللهي توزيع شود. شرکتهاي رسانهاي شبکه نمايش خانگي کاملا انحصاري و در اختيار عدهاي خاص است.
منبع: پنجره
