گفتاری از حجت‌الاسلام جوادی آملی و پاسخ چند شبهه؛
درباره ماهی گه گذشت
پنجشنبه ۱۷ مرداد ۱۳۹۲ ساعت ۱۶:۴۱
کد مطلب: 304954
تمام کمالات این ماه در سایه انتصاب به پروردگار عالم است چون این ماه ماه خداست، و این انتصاب هم این انتصاب تام است. یعنی در نسبت این ماه با پروردگار عالم هیچ قصور و کاستی ای وجود ندارد، گرچه همه ماه ها به نوعی به خدای عالم اسناد دارد، اما این ماه نسبتش با پروردگار عالم تام است و مثل کلمات الهی است که برخی از کلمات عام هستند و برخی خاص هستند. و یا مثل نعم الهی، که برخی از نعمت ها عام هستند و برخی از نعمت ها خاص هستند. و هم چنین انسان ها و اولیاء الهی که برخی نسبت عام دارند و برخی نسبت خاص دارند.
در بین ماه های الهی هم سید ماه ها ماه مبارک رمضان است که این سیادت و والایی این ماه شامل همه کمالاتی که در سایر ماه ها وجود دارد هم وجود دارد. همانطوری که در خصوص رسول خاتم آمده است که «چون که صد آمد نود هم پیش ماست، نام احمد نام جمله انبیاء ست». نسبت ماه ها هم همینطور هست، وقتی نام ماه مبارک رمضان آمد نام سایر ماه ها هم همینطور است. همه فضائلی که برای سایر ماه های سال بیان شده است، ماه رجب ماه شعبان و سایر ماه های دیگر، همه و همه انتسابشان و کمالات شان در سایه شهرالله وجود دارد، و آقای تمام ماه ها کمالات تمام ماه ها را دارد.
این نستبی که شهر الله این ماه برای خود گرفته است که یک نسبت تامه است مثل بیت الله، رسول الله، ولی است، این نسبت ها تمام شرافت را برای آن منسوب می آورد. ماه رمضان که در ادعیه و روایات ما وارد شده است، ماهی است که از نظر کرامت و فضائل از همه ماه ها برتر است و آنچه که از شرافت و کرامت و رحمت در سایر ماه ها وجود دارد در این ماه وجود دارد و بلکه پر هیمنه است. همان نسبتی که قرآن نسبت به سایر کتب آسمانی دارد از نظر جامع بودن تمام فضائل و کامل بودن، در بین ماه ها با ماه رمضان نیز وجود دارد. در بیانی رسول گرامی اسلام فرمود: بررسی کنید که چه حقیقت عظیمی به شما روی آورده است و شما با این حقیقت عظیم چگونه روبرو خواهید شد.
فرمودید ماه رمضان سِید و آقای تمامی ماه هاست، حال سئوال این است که کدام ویژگی این ماه بر ویژگی های بی شما رو پر برکت این ماه برتری دارد؟
برترین امتیاز شهر الله:
برجسته ترین ویژگی ای این ماه را خداوند در قرآن فرموده است. شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان. قرآن که صحیفه برتر الهی است و سید کتب است شامل جمیع جهات کمال هستی و انسانی ست. هیچ کمالی در عالم هستی وجود ندارد، هیچ سعادتی برای دنیا و آخرت انسان وجود ندارد مگر اینکه قرآن در حد اعلی به او توجه داده و راه اقوم را در پیش روی انسانی قرار داده است. فرمود ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم. اما چون زبان قرآن زبان هدایت است و آن جامعه و انسانی که از هدایت برخوردار است او راه سعادت را در پیش خواهد گرفت، خداوند قرآنش را به ویژگی برتر قرآن که ویژگی هدایت است نمایان تر ساخت. فرمود این کتاب در ماه رمضان نازل شد و سراسر این کتاب، هدایت است. برای سه طبقه از انسان ها، هم برای عموم انسان ها و هم برای خواص انسانها وهم برای اخص انسان ها. این «هدی للناس» ناظر به هدایت عمومی قرآن است و «بینات من الهدی» ناظر بر خواص است و « الفرقان» که آن بخش اخصی است که اخص اولیاء الهی فارق بین حق و باطل را دارند همانند علی ابن ابیطالب که لقب شریف فاروق را دارد. علی علیه السلام بین حق و باطل امتیاز می دهد و بلکه حق را مشاهده می کند و بلکه با حق است و بلکه حق با اوست همانطوری که رسول گرامی اسلام فرمود: علی مع القرآن و القرآن مع علی.
این ویژگی برترین ویژگی های ماه رمضان است که هدایت جامعه تنها و تنها از این نسخه شفا بخش الهی برای بشر در این ماه برای بشر نازل شده است. جامعه بشری که امروز که در تباهی و گمراهی و ضلالت است تنها با مراجعه به قرآن بهره مندی از قرآن، می تواند راه سعادت را بشناسد.
وجوب روزه در تمامی ادیان:
ویژگی دومی که برای این ماه برشمردند ویژگی صیام است. در این ماه خداوند روزه را واجب کرد و فرمود یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم. روزه در تمامی شرایع وجود داشته است.
روزه یکی از دستورات و احکام والای دین الهی ست که در سایر شرایع هم وجود داشته است. دین گرچه به آن اصول و معتقدات پایه و اساسی توجه دارد اما آن جلوه هایی که با این بنیان های اعتقادی یک رابطه مستقیم دارد در همه ادیان وجود دارد. البته احکام جزئی ممکن است تفاوت بکند ولی آن لازمه ای که نسبت مستقیم با آن هدایت های بنیادین دارد را خداوند عالم در سایر ادیان هم قرار داد.
امتیازات روزه:
حکماء الهی آنانی که نگرش هستی شناسانه الهی و توحیدی دارند دنیا را منزلی از منازل نظام هستی می دانند. آنها معتقد نیستند که ابتدا و انتها هستی فقط دنیاست و دنیا تمام هستی را به خود اشغال کرده است، بلکه معتقدند دنیا بخش ناچیزی از هستی است و گذرگاهی هست در عالم هستی که انسان به سمت خداوند، باید از سمت این گذرگاه عبور کند. این یک مسئله که دنیا در جهان بینی توحیدی منزلی است از منازل الهی. حکماء توحیدی در حوزه انسان شناسی این معنا را دارند که می گویند: انسان مسافری ست به سمت پروردگار عالم که از گذرگاه دنیا می گذرد.
یعنی در حوزه انسان شناسی انسان هم یک موجود محدود به طبیعت نیست، او محاط در طبیعت نیست، بلکه محیط بر طبیعت است و از طبیعت می گذرد و به ماوراء طبیعت راه پیدا می کند، بلکه تا درجه قرب و ساحت الهی راه دارد. و خداوند عالم او را در درجه قرب جا داده و برای او ماوراء تهیه کرده است بنابراین آن کسانی که بینش توحیدی آنها و جهان بینی آنها دنیا را منزلی از منازل هستی می داند و آنانی که انسان را به عنوان مسافر الی الله می دانند در این تفکر و در اساس این اندیشه می توانند برای روزه یک موقعیت و جایگاه ویژه ای را تعریف کنند. اگر ما بخواهیم بر اساس یک نوع نگرش محدود و طبیعی راجع به روزه سخن بگوئیم هرگز نمی توانیم امتیازات و فضائل و کمالات روزه را بر شماریم.
بلکه تنها زمانی می توان روزه را در دستگاه خلقت از یک سو و در دستگاه دین از سوی دیگر مورد مطالعه قرار داد که جهان بینی از یک سو و هستی شناسی از سوی دیگر همانطور که حکما الهی بیان کردند شکل بگیرد. بنابراین قطعا با رویکرد طبیعی و انسان شناسی مادی روزه هیچ جایگاهی نمی تواند داشته باشد. همانطور که اسلام یک حقیقت یکپارچه و منسجمی است که تمام بخش هایش به هم مرتبط است و منظومه دین در حوزه عقاید، اخلاق و احکام و حِکَم کاملا با هم مرتبط هستند روزه هم در این منظومه از جایگاه رفیعی برخوردار است.
در حدیث شریف قدسی رسول گرامی اسلام در معراج از پروردگار عالم شنیده است که روزه از آن من است و من خود روزه را جزا می دهم و پاداش روزه به عهده من است، می تواند در آن چهارچوب فکری الهی جا بگیرد. بنابراین این که در اسلام روزه، به عنوان یکی از بنیان های پنجگانه دیده شده است ناظر به این امر است که روزه در عداد صلات مهم ترین و اساسی ترین جریاناتی ست که انسان متعهد و موحد را در حوزه اخلاق و عمل می پروراند و او را با عقاید و با ایمان و با باورش هماهنگ و منسجم می کند. برخی از کارها و شئونات است که به عنوان آموزه های دینی در فقه جایگاه خاص خود را دارد، اما آنهایی که در فقه اصول هستند و سر آمد هستند و به عنوان ارکان اسلامی معرفی می شوند که در برخی از روایات از امام باقر علیه السلام نقل شده است که: بنی الاسلام علی روزه نماز
روزه با توجه به ویژگی و مختصاتی که دارد در تهذیب نفس، طهارت نفس، و ساختن انسان نقش حیاتی و موثر دارد، هیچ عملی به اندازه روزه نمی تواند انسان را در مسیر تهذیب و طهارت نفس قرار دهد. روزه یک باوری ست که در دل و جان انسانی شکل می گیرد و انسان از بن وجود خودش با اعتقاد و باور خودش به صحنه می آید و آنچه را که برای او امکان پذیر است، مباح است برخود حرام می کند، و آنچه خدای عالم در اختیار او قرار داده و امکان دارد از او استفاده کند برای رضای الهی از او چشم می پوشد. خداوند می فرماید: همانطوری که بنده من از آنچه که برای او حلال شده است به خاطر من چشم می پوشد من هم به خاطر بنده م به او جزاء می دهم و جزاء روزه را خودم تعیین می کنم. اینکه انسانی برای رضای خدا از حلال خودش از آنچه که خدای عالم برای او مباح دانسته می گذرد این بسیار ارزشمند است.
روزه عوام، خواص و اخص
برای روزه درجاتی را ذکر کرده اند که روزه عوام داریم و روزه خواص و روزه اخص. از آنجایی که انسان هم دارای سه مرتبه است روزه هم به مقیاس انسان به سه رتبه و سه درجه تقسیم می شوند.
عدهای از انسان ها هستند که در حد فقه و احکام زندگی می کنند روزه برای این دسته از افراد هم احکامی دارد و فروعاتی را تعیین می کند و برای آنها حلال و حرامی را بر می شمارد که این روزه همان روزه عوام هست که صوم از اکل هست و شرب و نظایر آن که این ناظر به طبیعت انسانی ست. انسانی که با طبیعت زندگی می کند و در طبیعت زندگی می کند روزه او در همین حد است، که از اکل و شرب دست بکشد و برای رضای عالم شأن روزه داری را در حد احکام رعایت بکند.
مرحله دوم از هستی انسانی مرحله اخلاق و فضائل نفسانی است. روزه برای انسان هایی که در مرحله نفس و فضائل انسانی زندگی می کنند و پا فراتر نهاده اند از فقه، و به اخلاق رسیده اند و از رذایل به شدت پرهیز می کنند و به فضائل به شدت متمایل هستند؛ برای این دسته از افراد خداوند روزه دیگری را قرار داده است که صوم از لذا دنیاست، صوم از نفس از لذات دنیاست، به بیان امیر المومنین برترین نوع است صوم، روزه از لذات دنیاست که نسبت به جایگاه فقهی صوم جایگاه برتری دارد. انسانهایی که درحد فضائل و خصلتهای انسانی و ملکات فاضله نفسانی زندگی می کنند روزه متوسطین از انسان ها برای آنها شایسته است. لذا روزه خواص متعلق به این دسته است.
دسته سوم کسانی هستند که هم در عالم طبع زندگی می کنند و هم در عالم نفس و اخلاق زندگی می کنند و هم در عالم قلب و شهود زندگی می کنند، اینها کسانی اند که ضمن اینکه روزه فقهی را دارند و به همه احکام شرع در وادی روزه توجه می کنند، ضمن اینکه روزه اخلاقی دارند و همه جهات اخلاقی را از آنچه که رذایل است چشم می پوشانند و دل می پوشانند و نسبت به فضائل اخلاقی دل می گشایند، ضمن اینکه این جهات روزه را رعایت می کنند روزه قلبی دارند و توجه به ما سواء الله را از خود دور می کنند بلکه تمام جهات وجودی را به سمت خدا توجه می دهند.
روزه در عین حالی که یک کف نفسی است، یک فطری هم دارد. لذا فطر مکمل روزه است. افطار عامل کمال روزه است. یعنی وقتی انسان از ماسواء الله دست شست به افطار الهی می آید، و اذکار الهی در یوم الفطر همان حقیقتی است که انسان بعد از دست کشیدن از غیر خدا به خدا می رسد. تا انسان از غیر خدا پاک نشود، امکان اینکه بتواند با خدا و با جلوه های الهی آشتی کند ندارد. یک ماه خدای عالم درهای غیر را به سوی بنده ش می بندد، و بنده را تمرین می دهد، هم از نظر فقهی و هم از نظر اخلاقی و هم از نظر روحی و اخلاقی، و وقتی همه جهات غیر را بر خود بس، و اعمال نا زیبا و غیر خوب را از خود دور کرد رذایل را از خود دور کرد و فضائل را برای خود فراهم ساخت، همچنین نسبت به محبت به غیر خدا همه را از خود دور داشت و زمینه حب خدا را در خود فراهم کرد، حب فی الله و بغض فی الله را سرلوحه قرار داد و جز برای رضای الهی گام برنداشت، چنین انسانی شایستگی دارد که با اذکار الهی افطار کند و فکرش را با تسبحیات و اذکار الهی بپروراند.
پاسخ به یک شبهه:
ممکن است امروزه گفته شود که روزه به لحاظ ظاهری تنش هایی را ایجاد می کند. بله همانطور که در ابتدا گفته شد، اگر بنا باشد انسان را در حد یک موجود مادی و طبیعی ببینیم، و در حد دنیا خلاصه کنیم، ممکن است یک خستگی ظاهری و تشتنگی ظاهری به انسان بدهد. اما این تمرین روح است، تمرین جان است. ماه رمضان برای آن است که نفس به ریاضت بیفتد، جان و فضائل نفسانی انسان به کار بیفتد.
این طبیعی ست که بدن خستگی دارد. اگر ورزشکاری که می خواهد قله ای را فتح کند یا مدال طلایی را بگیرد بدون شک این بدن را به نفس نفس زدن میاندازد، این نفس نفس زدن یک دونده یا یک کوه پیما خستگی ظاهری می آورد ولی آن اعتبار فتح قله امری ست بسیار رفیع که این نفس نفس زدن ظاهری جا دارد، تا این اتفاق نیفتد کمال حاصل نمی شود. نابرده رنج گنج میسر نمی شود، مزد آن گرفت که جان برادر کار کرد. روزه کاری ست که گنج تقوا و طهارت و فضائل انسانی برای انسان فراهم می سازد.
اگر کسی بخواهد این مسیر طولانی تقرب الی الله را برای خود فراهم کند، بایستی تحمل سختی را داشته باشد، اگرچه برای کسانی که روزه را شرافت می دانند، تشریف می دانند نه تکلیف هرگز احساس خستگی، عطش حاصل نمی شود. آنها کسانی اند که با حب و عشق زنده هستند، و اصلا توجهی به بدن ندارد که بدن عطش دارد یا خیر. اگر انسان بخواهد نگرش به جهان طبیعت داشته باشد و با فضای طبیعی زندگی کند و رویکرد طبیعی داشته باشد، البته ممکن است اینگونه مسائل هم وجود داشته باشد. راز اینکه روزه در سایر شرایع هم هست این است که روزه نقش تهذیبی منحصربه فردی دارد.
خداوند در قرآن کریم می فرماید: ما برخی از امور را مثل طهارت نفس و تهذیب نفس و فلاح و رستگاری نفس را در سایر ادیان هم ذکر کرده ایم، در سایر صحف هم آورده ایم. آن دسته از توصیه هایی که در جهت طهارت نفس، رستگاری نفس و پیراستگی نفس از غیر خدا لازم است در سایر کتب و صحف آسمانی هم بدان اشاره شده است.
روزه امری ضروروری برای برون رفت از بحران فرهنگی غرب زده:
روزه برای جامعه امروز ما، یک فرض و ضرورت است. جامعه امروز ما، جامعه بحران زده متلاطمی است که فرهنگ نا بسامان غرب او را به شدت مورد تهدید قرار داده است. آن چه که در بنیان های فکری و معرفتی غرب شکل گرفته است، آنچه که در جهان بینی و انسان شناسی غرب شکل گرفته است به شدت انسانیت را به مخاطره انداخته و انسان را در بحران هویت قرار داده است، و برای اینکه انسان بتواند از این بحران بیرون بیاید، چاره ای جز این نیست که خود را در فضای معنوی و ملکوتی ماه مبارک رمضان با روزه آشنا کند و از گذرگاه روزه و دریچه روزه که به بهشت گشوده می شود مسیر خودش را اصلاح کند.
جامعه دنیا زده، جامعه مقام خواه جامعه سودگرا، جامعه مال گرا، جامعه لذت جو، جامعه ای که لذت ها را در غرایز و شهوات خلاصه کرده است، این جامعه در یک بحرانی از هویت غرق است. ماه مبارک رمضان، برای نجات انسان از این فضاست. عده ای فکر می کنند که اگر در ماه رمضان روزه انسان بگیرد، ممکن است که از کارها و تلاش علمی یا فعالیت های اجتماعی، یا فعالیت های اقتصادی باز بمانند. فعالیت اقتصادی اگر بنیان انسانی درستی نداشته باشد، همین است که جامعه جهانی با آن روبرو است.
پاسخ به شبهه:
غرب می گوید مسلمانان که عقب مانده از نظر تکلنوژی هستند باید فعالیت بیشتر و همت بیشتری به خرج دهند، حال سئوال این است: روزه داری که باعث می شود فعالیت های علمی واقتصادی انسان کاهش بیابد آیا در شرائط فعلی ضربه به زندگی انسان می زند یا خیر؟
عده ای با درآمد هفتاد درصدی از تسلیحات زندگی می کنند. برخی از کشورها منابع عمده مالی شان را از فروش تسلیحات و سلاح های کشتار جمعی و امثال ذلک تامین می کنند. آیا انسانی که از معنویت و اخلاق و هنرِ ارتباط و تعهد با خدای عالم برخوردار نیست آیا این در بحران نیست؟ این در غفلت نیست؟ آیا انسان نباید متوجه بشود که در چه شرائطی زندگی می کند و در چه بحرانی به سر می برد. این فراموشی انسانی ست از قبل و ما بعد خودش هست. این پیشرفت نیست. اینکه انسان خودش را گم بکند، آینده خودش را گم بکند، ابدیت خودش را گم بکند و به همین دنیا بند شود و تلاش بکند که در این دنیا بیشتر در آمد کسب کند مثل همان انسانی است که مرداب است و دارد دست و پا می زند.
بله اقتصاد باید پویا باشد. فرهنگ باید پویا باشد، اما منبع اقتصاد منبع فرهنگ، انسانیت است که اگر این انسانیت اصلاح نشود حیوانیت پشت اقتصاد باشد، غرایز و شهوات و غضب ها و جهات حیوانی و نباتی پشت این دستگاه اقتصاد و فرهنگ و اجتماع باشد هیچ عائدی برای انسان نخواهد آورد. جهان غرب فکر می کنند که این حکم روزه و روزه داری، محدود کردن انسان و انسان را از فعالیت های اقتصادی و امثال ذلک باز داشتن است، خیر بلکه روزه باعث می شود خود را بیابد، اهداف خود را بشناسند، مسیر راه یابی به اهداف را بشناسند، اقتصادش را با اهدافش هماهنگ کند، با منافع و سعادت دنیا و آخرتش هماهنگ کند، و آن اقتصاد اقتصاد پویاست، اقتصاد پیشرفته است، اقتصاد مناسب با انسانیت است، اگر نه این اقتصادی که امروز در جهان غرب وجود دارد، و با انسانیت کاملا در تضاد است، و انسانیت را به چالش کشیده است هرگز نمی تواند برای انسان جهت کمالی را ایجاد کند.
سئوال دیگری که در این زمینه مطرح است این است که: این تشنگی و گرسنگی اگر احیانا جهت طبیعی بخواهد داشته باشد، و فقط نگرش طییعی روی او باشد این ممکن است انسان را از آن لذتی که بخواهد ازاین روزه ببرد به آن هدف نرساند.
باید توجه داشت، روزه دستور الهی ست، و انسان باید توجه داشته باشد که چون می خواهد وارد ضیافت الهی شود روزه می گیرد. اگر انسان خود را بنگرد، این تن را بنگرد که با تشنگی و گرسنگی به سر می برد، خب ممکن است این خستگی و ملالت را در خودش بیابد. اما اگر با این آهنگ روبرو شود که خدای عالم شما را دعوت کرده است، و اگر متوجه دعوت الهی باشد و اینکه وارد ضیافت و سفره الهی شده است احساس خستگی و تشنگی و گرسنگی می کند. آن کسی که وارد سفره الهی شده است خداوند می خواهد بهترین ها را که اخلاق است، معنویت است، علم و دانش است، خصائص والای نفسانی ست، را به انسان هدیه دهد. انسان را از طبیعت به در آورد و به عالم ماوراء الطبیعه بکشاند.
این دل به طبیعت گرا یافته را وقتی بستی به دل ماوراء الطبیعه یافته را خواهی یافت. این جهان را اگر بر روی خودت بستی جهانی باز شد. روزه آمده است تا این جهان را ببندد و جهان دیگری را باز کند. که البته وقتی آن جهان باز شد از آن جهان انسان این جهان را می بیند و به اندازه استفاده می کند و بهره می برد و نصیبش را از دنیا خواهد گرفت.
پیام ماه رمضان به تمدن اومانیسم و ماتریالیسم غرب این است که تا انسان به خود نیاید و جلوه های انسانی خودش را نشناسد قطعا نمی تواند از ماه رمضان و روزه این ماه و قیام این ماه بهره ببرد. اگر ما مجموعه نظام معرفتی را و منظومه نظام معرفتی را کاملا بررسی کنیم برای روزه در این منظومه یک جایگاه رفیعی را ما معتقد هستیم که یکی از شئونات ماه رمضان است.
مهمترین جهات این شبها بحث انسان کامل است. خداوند عالم بر اساس آن توانی که دارد که نا محدود است و اینکه هر کاری به قدرت الهی امکان پذیر است. ماه رمضان یک امر مجازی نیست که در یک زمانی بخواهد نشان داده بشود، ماه رمضان یک ملکی دارد و یک ملکوتی. ملک این ماه در کنار ماه شعبان و در کنار ماه رجب و سایر ماه ها است، و یک امر زمانی و اعتباری است. اما ملکوت ماه رمضان که در حد امر اعتباری و مجازی نیست، ماه رمضان یعنی انسان کامل. تمام آنچه که را که یک انسان کامل باید داشته باشد ماه رمضان در درون خودش باید داشته باشد، و خدای عالم با قدرت خودش انسان کامل را به صورت ماه خدا می تواند در بیاورد. انسان می شود ماه خدا و ماه خدا می شود انسان، همانگونه که انسان می شود قرآن و قرآن می شود انسان، خدای عالم اگر بخواهد پیغمبر را به صورت کتاب در بیاورد می شود قرآن و اگر قرآن را به صورت انسان بخواهد در بیاورد می شود پیغمبر، در همین رابطه امام رضا علیه السلام می فرماید که خدای عالم در روز قیامت برای مردم این دوازده ماه را می آورد و رمضان را به همانند ماه و سایر ماه های سال را همانند ستارگان می آورد تا فضیلت ماه رمضان نسبت به سایر ماه های سال مشخص شود.
خب خداوند عالم این قدرت را دارد که ماه را به انسان و انسان را به ماه تبدیل کند. این قدرت الهی است. ما در عالم ملک با یک زبانی روبرو هستیم که به یکی اسم کتاب می دهیم، به دیگری اسم انسان می دهیم، به سومی اسم مکان می دهیم. این مکان ها این زمان ها این جلوه های مادی و اعتباری نشان گر آن حقایق برتر و کامل هستند. و خداوند می تواند انسان را به با قدرت خود به انسان کامل تبدیل کند.
