ریلگذاری جدید یا سردرگمی سیاسی
نقدی بر اصولگرایی مدیران سینمایی در دولت دهم
يکشنبه ۵ خرداد ۱۳۹۲ ساعت ۰۹:۲۸
کد مطلب: 288851
اهداف اصولگرایانه برای ریلگذاری جدید
پس از دولت اصلاحات و به قدرت رسیدن جریان اصولگرایی، پر واضح بود که اینرویه در سینما نیز تبلور یابد و انعکاسهای خود را نشان دهد. از همان روزهای نخست دولت اصولگرا (یعنی سال ۸۴) انتخاب چهرههای اصولگرا برای ساختاری جدید در شاکله مدیریت و تولید سینما آغاز شد و این چهرهها روز به روز به محافل و مدیریت درجه اول نهادهای سینمایی راه یافتند و وارد قراردادهای فکری در تولید و مدیریت آثار سینمایی شدند. از چهرههای نظریهپرداز میتوان از مجید شاهحسینی، نادر طالبزاده و حسن عباسی نام برد و از مدیران میتوان به صفارهرندی و جواد شمقدری اشاره کرد؛ جمع تمامی این مدیران و سینماگران بهعنوان شاخصهای اصولگرایی در حوزه سینما و فرهنگ چند هدف را برای این ریلگذاری تعیین میکردند که در رأس آن این شاخص قرار داشت که سینمای ایران باید آینه انقلاب اسلامی باشد و سینمایی انقلابی شکل گیرد. در این مفهومسازی که حال برای خود ساختاری کلان شده است، هنوز مشخص نیست که سینمای انقلابی چه تعریفی دارد؛ اما پر واضح است که خط مشترک این تعریف، سینمایی ایدئولوژیک است که آرمانهای انقلاب در آن تبلور یابد. دومین بحث سینمای دوره اصولگرا نیز توجه به دفاع مقدس بود که به زعم تمامی این چهرهها لازمه پرداخت به آن در راستای موضوع قبلی بود. این دو نوع سینما در دوره اصلاحات به زعم مدیران اصولگرا فراموش شده بود و جایش را به سینمای بدنه و غیره داده بود و در نهایت هدف، پر رنگ کردن این دو موضوع در ساختار سینمایی جدید شد.
ایدهپردازی یا مخالفت
چهار سال نخست دولت اصولگرا هنوز پرداخت به این اهداف انجام نشده بود، زیرا در طی چهار سال چنین اهداف کلانی هرگز قابل اجرا به شکل تمام و کمال نبود. از سال ۸۸ جواد شمقدری سکاندار سینمای ایران شد و نخستین واکنشهایش به خانه سینما به مرحله عمل در آمد و طرح بستهشدن خانه سینما کلید خورد. جدا از درست یا اشتباه بودن این فشارها که در نهایت به بسته شدن خانه سینما انجامید، سؤال بزرگ این بود که آرمانها و اهداف اصولگرایان در سینما، بسته شدن خانه سینما را مدنظر این جریان قرار داده یا توقف این نهاد صنفی را در راستای اعتلا به هنر انقلاب و دفاع مقدس میپنداشت؟! در واقع تنها مکان بهجامانده از دولت اصلاحطلب، خانه سینما به حساب میآمد که این تناقض را بهوجود آورده بود که فشار به این نهاد صنفی در واقع مخالفت با ساختار سینمایی است که در دولت اصلاحات وجود داشت، نه اینکه در راستای اهداف واقعی اصولگرایان باشد. بیشتر بهنظر میرسید که مدیریت شمقدری میخواهد یک انشعاب و یک ساختار موازی شکل دهد که نه در برابر یا در کنار انشعابات و تفکرات دیگر، بلکه یکه تاز عرصه سینمایی باشد. اما ایدهپردازی شکل نگرفته بود و در واقع تمامی این ساختار جدید اعم از فشار و جلوگیری از تولید برخی آثار، در واقع مخالفت با مدیریت قبلی و عناصر آن بود نه آنکه نگاه جدید و اصولی وارد ساختار شده باشد.
آغاز سردرگمیها و محافظهکاری
در حالیکه مدیریت سازمان سینمایی به افرادی که از روی تعهد و نه تخصص مشغول فعالیت بودند امید بسته بود و مدیریتهای عرصههای گوناگون سینمایی را به آنها سپرده بود تا جریان ریلگذاری تکمیل شود، از سوی دیگر دست به اقداماتی عجیب زد. چند فیلم که در دورههای پیشین به محاق رفته بودند را آزاد کرد تا شعار آزادی سر دهد و در نقطه مقابل خود برای اثبات قدرت و جایگاه از اکران بسیاری از فیلمها جلوگیری کرد؛ «به رنگ ارغوان» و «هیچ» شاهد مثالی برای این ویژگیهای عجیب و غریب هستند که هر دو آنها نیز اکران
جریانی که شاید در آغاز، گفتمان فراموش شدهای را به سینما بازگرداند، اما با قدرتنمایی، سیاستکاری و بر هم زدن ساختارهای صنفی و نه اصلاح آن، ثمرهای جز انشعاب نداشت. در صورتی‌که سینما به بنیادی محکم و مدیریتی در حوزه کلان احتیاج داشت
از دل همین جریان و نگرهها نیز دو مسأله غیرمنتظره بهوجود آمد که بزرگترین محصولات اشتباه سینمای اصولگرا را رقم زد. مدیریت سینمایی اصولگرایان دو تکه شد و جریانی اعتقاد داشتند که مدیریت سینمایی فعلی سعی بر «مماشات» و «باج دهی» دارد و به ارزشها و اهداف تعیین شده پایبند نیست. این جریان در واقع یک گفتمان درون حزبی بود که به جریانی مخالف و انتقادی تبدیل شد و نزاع میان این دو جریان بالا گرفت. در حالیکه مدیریت با نهادها و اصناف خانه سینمایی سر جنگ داشت نزاع با خودیها هم افزوده شد و مسأله را پیچیدهتر کرد.
رفتارهای شخصی مدیریت سینمایی اما به همین مسائل محدود نشد و نبود قوانین مکتوب و معین منجر شد تا دومین اشتباه نیز به وقوع بپیوندد و فیلمسازانی از روی مماشات بزرگ جلوه کنند. فیلمسازی چون عبدالرضا کاهانی محصول همین مماشات و تناقضات است. از سویی برای فیلمهایی چون «هیچ»، «اسب حیوان نجیبی است» و «بیخود و بیجهت» پروانه ساخت و نمایش دریافت میکنند، از سویی پس از ساخت تمامی این آثار از نمایش آنها جلوگیری می‌شود و باز پس از کش و قوسی کوتاه مدت، هر سه این فیلمها در بخشهای جنبی جشنواره اکران، و سپس به اکران عمومی گذاشته میشوند. در حالیکه میتوان تمام این سردرگمیها را محصول یک محافظهکاری جلوه داد، اما نباید از این مسأله گذشت که مدیریت سینمایی هدفی نامشخص و مبهم را دنبال کرده است. این مدیریت از سویی میخواهد جریانسازی کند و از سوی دیگر نیز نمیخواهد چهرههای جریان مخالف را بپذیرد از این رو با سیاست «یکی به نعل و یکی به میخ» در واقع قصد دارد تا هر دو هدف را دنبال کند، اما در واقع امر دنبال کردن این سیاست دور شدن از اهداف آرمانی را بهدنبال داشت و همین امر موجب انشعاب در سینمای مورد هدف اصولگرایان شد.
نزاع فراگیر؛ رونمایی از جریانی عقیم
در حالی اسامی فیلمسازانی برجسته میشد که مدیریت سینمایی با آنها مخالفت میکرد اما در مجموع در همین کشوقوس نام آنها بر سر زبانها میافتاد. از سوی دیگر جشنوارههایی چون عمار و جایزه گفتمان انقلاب اسلامی شکل گرفت و گروهی از نظریهپردازان اصولگرا از جریان مدیریت فعلی فاصله گرفتند؛ نوروز ۹۱ انشعاب را فراگیرتر کرد و نزاع را گسترش داد. حوزه هنری دیگر نهادی بود که جدا از تمامی نهادهای نام برده شده، اعلام موجودیت کرد و سنگ انقلاب و ارزشها را به سینه زد. جریان اصولگرایی سینما سه تکه شد و دیگر وحدتپذیر نبود و هیچکدام از جریانهای سهگانه زیر بار آرمانهای دیگری نمیرفتند. مذاکرهها شکل گرفت، اما مشخص شد که هدفگذاریها عقیم مانده است.
در حالیکه قرار بود زیر چتر جریان اصولگرایی، سینما برای هنرمندان مسلمان ریلگذاری جدیدی صورت دهد تا به اصطلاح ساختاری نو پیدا کنند، با این سه تکه شدن دیگر امیدی به تحقق اهداف این جریان در سینما نبود. حوزه هنری بهعنوان مدافع آرمانهای انقلاب اسلامی از یک سو و جریان گفتمان انقلاب اسلامی یا همان جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی از سوی دیگر مرز این گسستها را مشخص میکردند و عقیم بودن مدیریت سینمایی نیز که چنین گسستهایی را بهوجود آورده بود، آن را تکمیل کرد.
در نهایت باید سینمای اصولگرایان را تنها سینمایی آرمانگرا و ایدهالیستی نام نهاد که تنها در تئوری تحقق یافته و در عرصه اجرا، تولید و نمود شکست خورده است. جریانی که شاید در آغاز، گفتمان فراموش شدهای را به سینما بازگرداند، اما با قدرتنمایی، سیاستکاری و بر هم زدن ساختارهای صنفی و نه اصلاح آن، ثمرهای جز انشعاب نداشت. در صورتی‌که سینما به بنیادی محکم و مدیریتی کلان احتیاج داشت، مدیریتهای شخصی که به درگیری با اشخاص نیز رسیده بود جز بزرگ کردن نام مخالفان و بر هم زدن منطق گفتوگو ثمرهای در پینداشت تا با آن بتواند از خود دفاع کند. شاهکار پایانی این جریان بیشک ادعایی بود که برای جلوه دادن قدرت خود مطرح شد و آن چیزی نبود جز مسأله اسکار و لابی با آمریکاییها به فرمان رئیسجمهوری. این قبیل ادعاها باز هم نوعی قدرتنمایی شخصی است که جز کوچک کردن شأن و مقام سینمایی ایران (به مثابه یک ساختار که از آغاز انقلاب تاکنون شکل منظم یافته است) نتیجه دیگری در بر نخواهد داشت.
منبع: هفته‌نامه پنجره
