از دولت اصول گرایی تا دولت احمدی نژاد

اما گذشته از عنوان هر دولت، جریانی که یک دولت از آن بر می خیزد نیز مهم است. مشهور است احمدی نژاد از بدنه ی اصول گرایی برخاسته اما آیا دولت احمدی نژاد، دولتی اصول گرا بوده؟ اگر اصول گرایی را یک جریان و نوع خاصی از تفکر تلقی کنیم که دارای معیارهای و اصولی مشخص است؛ نسبت احمدی نژاد با این جریان فکری و سیاسی چیست؟ به عبارت دیگر احمدی نژاد و دولتش در کجای مختصات اصول گرایی می نشینند؟ این سؤال ِ کلی، چند سؤال جزئی دیگر در بطن خود دارد که اذهان را به خود معطوف می دارد:

 

به نظر می رسد برای یافتن پاسخ این سؤالات نیازمند بازخوانی یک سابقه هستیم. بازخوانی که نشان می دهد نسبت بین دولت اصول گرایی و دولت احمدی نژاد چیست.

 

سال 76 را باید مهمترین سال سیاسی در تاریخ جریان های سیاسی بعد از انقلاب اسلامی ایران دانست. سالی که باعث شد تا جناح سیاسی چپ به منصب ریاست جمهوری رسیده و تمام توان خود را برای ماندن در قدرت صرف کند اما انشقاق و چند پارگی این جناح منجر به شکست های متوالی شده و در نهایت مجبور شد تا تمامی مناصب را تحویل اردوگاه رقیب دهد. درسی که اصول گرایان امروز باید از آن عبرت بگیرند.

 

اما جناح شکست خورده یعنی جناح راست بعد از شکست در انتخابات ریاست جمهوری سال 1376 به یک جمع بندی رسید و آن اینکه بدنه ی این جناح نیازمند افراد جوان و نخبه بوده و پدران این جناح بهتر است به جای ورود مستقیم در عرصه ی سیاست نقش حامی و ناظر از نیروهای جدید و جوان را بر عهده گیرند. ورود شخصیت های جدید و جوان در جناح راست، سازوکار جدید و مشخصی را با عنوانی نو پدید آورد. در آخرین سال های دهه ی هفتاد و اوائل دهه ی هشتاد ظهور ائتلاف آبادگران جوان زمینه و بستر را برای شکل گیری هویت جدید برای جناح راست به وجود آورد، مجموع نیروهای منتسب به جناح راست توانستند ذیل عنوان اصول گرایی به هویتی جدید برسند. 

اصول گرایان با یافتن نیروی جدید و جوان و همچنین بازسازی جناح خود با عنوان و هویت اصول گرایی تلاش خود را برای رقابت و فتح سنگرهای قدرت آغاز کرد. ابتدا شورای شهر، سپس مجلس هفتم فتح شد و به دست نیروهای اصول گرا افتاد. بعد از آن نوبت به فتح منصب ریاست جمهور رسید، اما اختلاف اصول گرایان از همان سال 84 و قبل از فتح ریاست جمهوری شروع شد. به عبارت دیگر اصول گرایان بر عکس اصلاح طلبان هنوز به ریاست جمهوری نرسیده اختلافات را شروع کردند. اما در نهایت آنکه به این منصب رسید شخصی جز محمود احمدی نژاد نبود.

 

 

احمدی نژاد رئیس جمهور شد، هر چند احمدی نژاد گزینه ی اول اصول گرایان نبود اما باید با وی کار می کردند. احمدی نژاد نیز از ابتدا فهمید رابطه ی او با اردوگاه اصول گرایان بسیار لرزان بوده و بر پایه ای از حب و بغض استوار شده است. 

بعد از شکل گیری اردوگاه اصول گرایی دو نهاد اصلی این جریان یعنی جامعه مدرسین حوزه علیه ی قم و جامعه ی روحانیت مبارز درصدد تبیین اصول و شاخص های اصول گرایی پرداخته و تلاش کردند با مشخص ساختن معیارهای اصول گرایی، میزانی مشخص برای ارزیابی افراد منتسب به این جریان فراهم سازند. در منشور اصول گرایی محورهای ذیل به عنوان معیارها و شاخص های اصول گرایی از سوی اردوگاه اصول گرایان بیان شده است. 

- اصول مورد توجه منشور، عبارتند از:

1. اسلام

2. جمهوري اسلامي (قانون اساسي)

3. خط و سيره امام

4. ولايت مطلقه فقيه

- شاخصه‌هاي منشور اصولگرايي نيز عبارتند از:

1. دفاع از ارزش‌هاي اسلامي؛

2. پايبندي به مباني انقلاب اسلامي؛

3. التزام عملي به ولايت فقيه و فصل‌الخطاب دانستن نظر رهبري معظم انقلاب؛

4. احترام و توجه به جايگاه روحانيت و مرجعيت؛

5. ساده‌زيستي و پرهيز از تجمل‌گرايي و اشرافي‌گري و توجه ويژه به گروه‌هاي ضعيف و نيازمند؛

6. اعتقاد به آزادي‌هاي مشروع و مردم‌سالاري ديني؛

7. عدالت محوري و مبارزه با فساد؛

8. تاكيد و باور به پيشرفت همه جانبه كشور؛

9. اداره امور بر اساس موازين اسلامي، عقلانيت، قانون، برنامه، حسن تدبير و عطوفت با مردم؛

10. اعتقاد و التزام به تعامل و هماهنگي ميان قوا در سايه تدبير‌هاي رهبري معظم؛

11. دشمن‌شناسي، استكبارستيزي، استقلال‌طلبي و موضع‌گيري صريح در برابر دشمنان و فتنه‌ها؛

12. تلاش براي تحقق وحدت امت اسلامي.(؟)

بنابراین با توجه به اصولی که بیان شد می توان عملکرد دولت نهم و دهم احمدی نژاد را بر مبنای این اصول سنجید. البته باید بیان داشت که مشخص ساختن اصول و شاخصه ها به معنای محدود سازی مسئولین نیست بلکه به منظور سنجش افراد و عملکرد آنان است. مقام معظم رهبري با نفي اين مطلب كه اصول‌گرايي به معناي محدوديت است، مي‌فرمايند:

 

با پیروزی احمدی نژاد بسیاری آن را ادامه ی تلاش اصول گرایان برای کسب قدرت و پیروزی او را پیروزی اصول گرایان تلقی کردند. تلقی که هیچگاه از سوی احمدی نژاد صراحتا یا در حتی در لفافه تأیید نشد. حتی مشاور احمدی نژاد، جوانفکر صراحتا این انتساب را رد کرده و مدعی شد احمدی نژاد فراتر از هر جریان سیاسی است. ادعایی که خیلی زود به رویا پیوست. چراکه احمدی نژاد برای ادامه ی حضور خود در قدرت چاره ای جز جریان سازی سیاسی ندارد.

هر چند عده ای از اصول گرایان تلاش کردند این پدیده و فرزند ناخواسته ی اصول گرایی را مصادره به مطلوب کنند اما خود ِ فرزند، چنین تلقی از خود و جریانی که به آن منتسب می شد نداشت. احمدی نژاد خود را صاحب گفتمانی جدید و متفاوت می دید هر چند در برخی از اصول و معیارها با اردوگاه اصول گرایی اشتراکاتی داشت اما با آن همپوشانی نداشت. 

بدنه ی اصول گرایی ابتدا بسیار تلاش کرد تا با چینش نیروهای خود در دولت نهم حضور خود را حداکثری ساخته و دولت احمدی نژاد را به سود خود تصرف کند. نقش شخصیت هایی نظیر باهنر و لاریجانی در ترکیب دولت نهم بارز و مشخص بود. وزیرانی نظیر دانش جعفری، متکی، پورمحمدی، صفارهرندی، محسنی اژه ای و ... همگی متعلق به جریان اصول گرایی بودند و حضور آنان در دولت نهم حاکی از تلاش اصول گرایان برای اصول گرایی نمودن دولت نهم داشت. هر چند این تلاش به دلیل استفاده احمدی نژاد از ظرفیت اصول گرایی در کشور به حق بود اما احمدی نژاد در بسیاری از موارد با اصول گرایان که نمادش مجلس هفتم بود اختلاف داشت. این اختلاف خیلی زود خود را نشان داد. احمدی نژاد اصراری نداشت دولت خود را ثمره ی اصول گرایی بداند از این رو اختلاف دیدگاه رئیس دولت با جریان اصول گرایی بعد از مدتی سرباز کرد و نشان داد که نمی تواند ادامه دار باشد. 

عزل پشت سر هم وزرای اصول گرای دولت نهم و حضور حداقلی وزرای منتسب به جریان اصول گرایی در دولت دهم نشان از تلاش احمدی نژاد برای دور شدن از اردوگاه اصول گرایی و تعریفی جدید از گفتمان منتسب به دولت خود داشت. به این ترتیب احمدی نژاد ترجیح داد در ترکیب دولت دهم از شخصیت هایی همسو با خود استفاده کند که لزوما از جبهه ی اصول گرایی نبودند. حضور افرادی نظیر رحیمی، مشایی، صالحی و ... در دولت دهم نشان از جهت گیری متفاوت احمدی نژاد نسبت به دولت نهم داشت. بسیاری از شخصیت های که در دولت دهم حضور داشتند، افرادی ناشناخته بودند و بیشتر همراه و همفکر احمدی نژاد بودند تا همفکر جریان اصول گرایی.

 

 

احمدی نژاد با صراحت هر چه بیشتر اختلافات خود را با بدنه ی اصول گرایی علنی ساخت. از طرف دیگر اردوگاه اصول گرایی با موفق نشدن در مصادره ی دولت؛ انتقادات خود را آشکارتر ساخت تا اشتباهات احتمالی به پای اصول گرایی نوشته نشود هرچند با این انتقادات بر طبل اختلاف بیشتر کوبیده شد و جریانات دیگر در این بین استفاده ها بردند. 

بدین ترتیب دولت نهم هر چند در فضای اصول گرایی تنفس می کرد اما رفته رفته با رأی بالای احمدی نژاد در انتخابات 1388 و با شکل گیری دولت دهم عملا احمدی نژاد فاصله ی خود را با جریان اصول گرایی بیشتر کرد. موضع گیری های احمدی نژاد در برخی از موارد نظیر ارتباط با روحانیت و مراجع، وضعیت فرهنگی جامعه، اطاعت از حکم ولی فقیه و ... در تضاد علنی با معیارهای اصول گرایی بود. 

احمدی نژاد اصول گرا بود. زمانی که احمدی نژاد نتواست در انتخابات مجلس ششم وارد مجلس شود و زمانی که در دادگاه روزنامه ی سلام به عنوان مدعی العموم حضور پیدا کرد، همچنین هنگامی که از دل جمعیت آّبادگران جوان، احمدی نژاد به عنوان شهردار تهران بیرون آمد، و همچنین عملکرد وی در دوران شهرداری تهران، همکاری احمدی نژاد با شورای هماهنگی نیروهای انقلاب در سال 1384 و حضور در جمع چهارنفره و گردن نهادن به نتیجه ی نهایی اجماع اصول گرا و... همه و همه دلایلی بود بر اصول گرا بودن احمدی نژاد. هر چند عده ای معتقدند که احمدی نژاد در آن وقت هم اصول گرا نبود اما به نظر می رسد این رویکرد بسیار بدبینانه باشد. هر چند احمدی نژاد از اصول گرایی و ظرفیت آن استفاده کرد اما به آن لطفی نکرد و بعد از رسیدن به قدرت تلاش کرد از این اردوگاه جدا شود. 

 

 

احمدی نژاد در مناظرات سال 1388 نیز نشان داد هنوز رگه های از اصول گرایی در وی زنده است و هنوز می توان وی را در جرگه ی اصول گرایی محاسبه نمود. ترکیب کابنیه ی دولت نهم نیز نشان داد که احمدی نژاد هنوز خود را متعلق به اردوگاه اصول گرایان می داند. نقش لابی گران جناح راست در تکمیل کابینه ی نهم احمدی نژاد فراموش نشدنی است. همچنین همراهی های اولیه ی دولت نهم و مجلس هفتم همگی نشان از ارتباط وثیق اصول گرایان با احمدی نژاد داشت. حضور افرادی نظیر لاریجانی، متکی، پورمحمدی، همگی نشان از این ارتباط وثیق داشت. 

اما بعد از سال 1388 احمدی نژاد، رهبری یک جریان سیاسی ـ اجتماعی را بر عهده گرفت که فکر می کرد خود آن را ساخته و برپا کرده است و حال اینکه اینگونه نبود. در واقع احمدی نژاد از ثمره ی بسترسازی اصول گرایی در جامعه استفاده کرد. منظور از اصول گرایی ارزش ها و معیارهای اصول گرایی است نه افراد منتسب به معیارها. مشخص است تمامی افرادی که منتسب به جریان اصول گرایی هستند با انطباق معیارها و شاخص های اصول گرایی بر آنان ضعفشان مشخص می شود با این تفاوت که آنان خود را از جریان و جرگه ی اصول گرایی جدا نمی دانند. 

اما با توجه به اصول و شاخص هایی که بیان شد و با توجه به عملکرد احمدی نژاد در دولت دهم از خود نشان داد به نظر می رسد وی اصول گرا نماند و اصراری هم بر اصول گرا ماندن خود نداشته است. این ادعا با سخن جوانفکر در رسانه ی ملی نیز تأیید می شود. جوانفکر به صراحت در برنامه ی زنده ی تلویزیونی اعلام کرد که خود احمدی نژاد هم خود را جزو جریان اصول گرایی نمی داند. 

بدیهی است که اصول گرا بودن بستگی به معیارها دارد. تا وقتی که اصول و معیارها بر کسی تطبیق بکند آن فرد اصول گراست و اگر فرد تغییر کند او از جرگه ی اصول گرایی خارج می شود نه اینکه عرصه ی اصول گرایی را آنقدر وسیع کنیم تا به نوعی فردی را که روزی متعلق به این اردوگاه بوده نجات دهیم. احمدی نژاد در دولت دهم نشان داد که اصول گرا نیست. ایستادگی وی در مقابل حکم رهبری در جریان معاون اولی مشایی و عزل وزیر اطلاعات نشان از نوعی برگشت احمدی نژاد از اصول گرایی دارد. 

 

 

اما به نظر می رسد در مجموع هر چند شخص احمدی نژاد چرخش هایی داشته و از جاده ی اصول گرایی با عملکرد خود خارج شده اما کابینه ی احمدی نژاد در هر دو دولت؛ از جریان اصول گرایی تغذیه کرده و به این جریان بر می گردد.

اگر به ترکیب وزرا در دو دولت نهم و دهم بیاندازیم این تحلیل به دست می آید که هر چند احمدی نژاد از اصول گرایی برخاست و از ظرفیت این اردوگاه استفاده کرد اما به آن وفادار نماند و تلاش کرد جریانی دیگر به راه اندازد. اما دو دولت وی به صورت حداقلی در فضای اصول گرایی تنفس کرده و تلاش کردند اهداف اصول گرایی را به صورت حداقلی تأمین کنند. به عبارت دقیق تر احمدی نژاد با افکار و اعمال خود اصول گرایی را تقلیل داده است. 

 

در این مجال به دنبال ارزش گذاری بر روی هیچ گروه یا جریان سیاسی نبوده و نیستیم اما معتقدیم دولت احمدی نژاد دولتی اصول گرا نبوده اگر هم بپذیریم دولت احمدی نژاد دولتی اصول گرا بوده یا باید بسیار اصول گرایی را محدود کنیم و آن را تقلیل دهیم و یا اینکه اصول را در بعضی از موارد تغییر دهیم. هر چند شخص احمدی نژاد اصراری بر اینکه وی را شخصی اصول گرا بخوانند ندارد و بیشتر تلاش می کند تا خود و دولت خود را صاحب گفتمانی جدید بداند. گفتمانی که بی شک علاقمند به ادامه ی حضور آن در فضای سیاسی کشور هم هست. 

به عبارت دیگر اصراری نداریم که دولت احمدی نژاد را دولتی اصول گرا بدانیم هر چند می توانیم بگویم، اصولگرایی حداقلی است؛ نه عیبی برای دولت است و نه عیبی برای جریان اصول گرایی بلکه مشخص می شود از دولت اصول گرایی تا دولت احمدی نژاد تفاوت بسیار است و این دو هر گز بر یکدیگر منطبق نیستند. هر چند این حق را برای خود قائلیم که دو دولت احمدی نژاد را با گفتمان اصول گرایی بسنجیم.

 

1. بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار دانشجويان سراسر كشور -  7/7/1387

 منبع : دیدبان