مروری برکارنامه ادبی محمود گلابدرهای؛
روزگار برزخی بچه شمرون!
چهارشنبه ۲۵ مرداد ۱۳۹۱ ساعت ۲۱:۳۶
کد مطلب: 239717
از اواخر دهه چهل تا اواسط دهه 60 را در ایران زندگی کرده، که مصادف بوده با سالهای پرجوش و خروش مبازره و پیروزی انقلاب و بعد هم جنگ تحمیلی؛ گلاب درهای در این دوره در کنار داستاننویسی کارها و مشاغل گوناگونی را پشت سر گذاشته، در جریان انقلاب مشارکت جدی داشته هم بهصورت قلمی و هم دوشادوش مردم در راهپیمایها عليه رژيم شاه. با شروع جنگ تحميلي گريزي به جبههها زده تا ببيند اوضاع از چه قرار است. بعد راهی سوئد شده و یک سال بعد هم آمریکا که این دومی دهسالی با گشت و گذار و البته دربهدري در این کشور همراه شده.
در سالهایی که زمزمه اصلاحات درگرفته بود، به کشور باز گشته با 5 هزار دلار آمریکایی در جیب که همان ابتدا دوستی تمام سرمایه او را از چنگش در آورده و در طول سالهای بعد جوری به او برميگرداند که اصلا به چشمش نیامده و به مدد آن گذران زندگي ميكند و بعد هم با فعالیتهای جسته و گریخته قلمیاش زندگی سختي را پشت سر ميگذارد؛ مدتی در یک فولکس استیشن که هم خانهاش بوده و هم ماشینش و بعد هم با اجارهنشینی و یک زندگی بسیار ساده و محقر.
هنگام درگیری با بیماری هم از عهده هزینههای بیمارستانش به سختی برآمده آن هم با کمکهای ارشاد که در چنین مواقعی و برای چنین آدمهایی کار مهمی محسوب نمیشود! دست آورد قریب به پنجاه سال قلم زدن و زیستن با ادبیات برای او با اين حساب یک زندگی دشوار بوده و کتابهایی که یکی از دوستان نزدیکش (علی خلیلی) را متولی انتشار آن کرده؛ یک رزمنده جانباز، حال اینکه در این عمر هفتاد و سه ساله چگونه یک رزمنده و جانباز میشود معتمد محمود گلابدرهای تا عزیزترین یادگارهایش را به او بسپارد خود حکایتیست در خور تعمق.
گلابدرهای با وجود نوع زندگیاش، نویسندهای نسبتا پرکار محسوب میشود، گویا از هر فرصتی برای نوشتن استفاده ميکرد و با سرعت هم مينوشته؛ بیشک اگر زندگی مرتب و روبهراهتری میداشت تعداد آثارش بیشتر هم میشد که به هرحال به روایت خود او یکی از کارهایش توسط دوستی ضبط و به نام خودش منتشر شده! یکی در آتش سوزی خانهاش از بین رفته و ظاهرا چند تایی را هم منتشر نكردهاند و شايد دستنوشتههايي نيز از او باقی مانده باشد.
بگذریم به زندگی پر فراز و نشیب گلابدرهای اشاره کردم تا به اینجا برسم با این نوع زندگی که قطعا تجربیات بسیاری برای او داشته، نباید تعجب بکنیم که چرا گلابدرهای نویسندهای کم و بیش مستندگراست و تا ميتواند از خاطراتش استفاده ميكند. این مستندگرایی در برخی آثارش چنان پر رنگ میشود که رویکرد قالب آن به حساب میآيد. مثل برخي از مهمترین آثارش یعنی «لحظههای انقلاب» و «ده سال هوملسی در آمریکا» و حتي «دال»، اينها در واقع خاطراتي هستند كه با تغييراتي جزئي شكل داستاني به خود گرفتهاند.
محمود گلابدرهای نخستین داستانهایش را در اوایل دهه چهل نوشته که در مجله صبح امروز منتشر شده. انتشار نخستین رمانش اما مربوط است به سال 1349، زمانی که از سفر لندن به ایران برگشته؛ رمانی با عنوان سگ کورهپز که در همان آغاز از او سیمای نویسندهای مردمگرا را ترسیم میکند، این رمان داستان زندگی کودکانیست که در بخشهای حاشیهای شهر تهران زندگی دشواری را میگذرانند.
در این رمان همدلی نویسنده با دردها و رنجهای شخصیتها تا آنجاست که به آن کیفیتی ناتورالیستی میدهد. سال 1353 مجموعه داستان «ابادز نجار» را منتشر میکند، داستانهایی در روال رمان نخست او که رنگ بویی اعتراضی نیز نسبت بیعدالتیهای اجتماعی رژيم گذشته در آنها میتوان مشاهده کرد.
در همین سال او پرکاه را منتشر میکند که به زعم بسیاری مهمترین رمان اوست. در این رمان نیز گلابدرهای درد طبقات فرودست و نبود عدالت اجتماعی را بازتاب داده. روایت بیپرده و عریان او در پارهای بخشهای رمان، اگرچه به نیت نشان دادن فاصله طبقاتی و عقدههای فرزند خانوادهای ثروتمند در محلات پست و پایین شهر صورت گرفته، اما امکان انتشار این رمان را در این سالها كلا منتفی ساخته! مهمترین و معروفترین اثر گلابدرهای در دل روزهای انقلاب شکل گرفته و اندک زمانی بعد از آن منتشر میشود.
مهمترین ویژگی کتاب در همان رویکرد مستندگرای نویسنده در ثبت وقایع و شعارهاي مردم در طول انقلاب است که آن را به سندی دست اول در بازتاب مبارزات مردمی در اين روزها بدل کرده، خاصه اینکه خود گلابدرهای نیز در آن وقایع حضوری مستقیم داشته.
همانگونه که از گلابدرهای انتظار میرود او یکی از نخستین آثار داستانی درباره روزهای جتگ ايران و عراق را هم مینوشته. اسماعیل اسماعیل (1360) ماجرای پیرمرد و پیرزنی در منطقهای جنگ زده است که به عشق پسر به جنگ رفته خود حاضر نیستند منطقه جنگ زده را ترک کنند.
این رمان کوتاه بعد از سفر گلابدرهای در همان سالهای نخست جنگ به مناطق جنگی نوشته شده. سالهای نخست دهه شصت همزمان با ایامی که او به خارج از ایران سفر میکند، ایام پرکاری برای اوست: حسین آهنی (1361)، پرستو (1363)، صحرای سرد (1364)، آهوی کوهی (1365) و سرنوشت بچه شمرون (1365) و دال (1365) منتشر کرد که این آخری، لااقل بهدلیل تازگی مضمون، مهمترین اثر او در این دوره محسوب، میشود چون گلابدرهای تجربیات خود از سفر به سوئد را دستمایه نوشتن رمانی درباره سرخوردگیهای ایرانیان مهاجر در سوئد کرده. شخصيت اصلی این رمان، نبی شمیرانی که پس از چند سال دوری از خانوادهاش به سوئد میرود، درواقع کسی نیست جز خود نویسنده که بهدلیلی مشابه به این کشور سفر کرده.
او در این رمان در کنار نمایش برزخی که ایرانیان مهاجر در آن گرفتار آمدهاند (تقابل سنت و مدرنیتهای هویت باخته) سعی میکند نگاهی منتقدانه نیز به زندگی سرد و بیروح مردم کشور سوئد داشته باشد.
گلابدرهای بعد از بازگشت به ایران تا سال 1380 اثری منتشر نکرد تا اینکه در این سال «دهسال هوملسی در آمریکا» را براساس تجربیات خود در گشت و گذار در آمریکا و با رویکردی انتقادی نسبت به زندگی آمریکایی نوشت، اثری که ابتدا قرار بود در 24 جلد (!) نوشته شود، اما سرخوردگی او از نحوه انتشار و پخش ضعیف کتاب بدانجا ختم شد که تنها دو جلد آن نوشته و منتشر شد.
ناشر بدون هماهنگی با نویسنده عنوان کتاب را از «ده سال در آمریکا» به «ده سال هوملسی در آمریکا» عوض کرد که این مسأله دلخوری شدید گلابدرهای را بههمراه داشت، نحوه فروش کتاب هم ظاهرا از طریق پستی و پس از واریز کردن بهای کتاب توسط خریدار به شماره حساب ناشر بوده كه تير خلاص را بري نااميد كردن نويسنده شليك ميكند تا كار را در همان ابتدا نيمه كار رها كند.
آقا جلال به روایت تازه (1380) حاصل سالهای دوستی و شاگردی جلال است گلابدرهای در این اثر کوشیده با استفاده از فرمی نو و روایتی رمانگونه و تماما دیالوگ محور، تصویری متفاوت از زندگی و مرگ جلال ارائه کند.
مادر (1381)، منیر (1383)، حکومت نظامی (1383)، چلچلهها و ... از دیگر آثار او در سالهای اخیر هستند که بیشتر بازتابدهنده زندگی دشوار او در این ايام و کم حوصلگی پیرمردی خسته هستند تا طراوت و نوآوری برخی از آثار قدیمی او.
با اینحال او نشان داد به شيوه و سبك خود هنوز نویسندهایست معتقد به مردم، با دغدغه پرداختن به رنجها و دردهای زندگی آنها و البته همچنان معتقد به انقلاب و آرمانهاي انقلابي.
