کمترین و بیشترین حد تشکر چیست
جمعه ۴ مرداد ۱۳۹۲ ساعت ۰۷:۴۵
کد مطلب: 301868
بسم الله الرحمن الرحیم
قال رسولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله: «مَنْ تَقَدَّمَتْ الَیْهِ یَدٌ، کانَ عَلیهِ مِنَ الحَقِّ أن یُکافِىءَ، فانْ لَم یفعَلْ فالثّناءُ، فإنْ لَمْ یَفْعَلْ فَقَدْ کَفَرَ النِّعْمَةَ»
به طور اجمال از آیات و روایات چنین به دست مىآید که اسلام بر پایه حقشناسى است. اگر کسى خدمتى به شما کرد، آن را از یاد نبرید و این خدمت را روزى جبران کنید.
گاه انسان نمىتواند جبران کند، یا به خاطر اینکه توانایى او کم است و یا خدمتى که به او شده به قدرى زیاد است که قابل جبران نیست؛ در این صورت حدّاقل باید با زبانش تشکّر کند در غیر این صورت کفران نعمت کرده و مستحق زوال نعمت است.
کسانى که به ما خدمت مىکنند بسیارند؛ پدر، مادر، استاد، همسایگان، علما، شهدا و ...، و ما مدیون خدمات زیادى هستیم و عوامل زیادى دست به دست هم دادهاند تا ما بتوانیم از آسایش برخوردار و از علم و دانش بهرهمند شویم و نمىتوانیم همه آنها را جبران کنیم، بنابراین لااقل باید قدرشناسى کنیم.
قرآن کریم مىفرماید: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِى لَشَدِیدٌ»؛ اگر شکرگزارى کنید (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسى کنید مجازاتم شدید است».
شکر نعمت، نعمتت افزون کند / کفر، نعمت از کفت بیرون کند
مطابق آیه نه تنها نعمت از او گرفته مىشود بلکه عذاب الهى جانشین نعمت مىشود.
این درباره نعمت‌هایى که از ناحیه انسانها به هم مىرسد نیز صادق است که اگر بتوانیم جبران کنیم و اگر نتوانیم با زبان شکرش را انجام مىدهیم، امّا درباره نعمت الهى که سرتاپاى ما را فرا گرفته چگونه مىتوانیم شکر کنیم؟!
نعمت وجود، عقل، سلامت، هدایت، ایمان، ولایت و ... حتّى اگر شکر بگوییم خود شکر هم نعمت است.
در عبارت امام سجاد علیهالسلام آمده است: «فَکَیْفَ لى بِتَحْصیلِ الشُّکْرِ و شُکْرى ایّاکَ یَفْتَقِرُ إلى شُکْرٍ، فَکُلَّما قُلْتُ لَکَ الحَمْدُ وَجَبَ عَلَىَّ لِذلکَ انْ اقولَ لَکَ الحمدُ؛ چگونه مىتوانم حقّ شکر تو را بجاى آورم، در حالى که همین شکر من نیاز به شکرى دارد، و هر زمان که مىگویم تو را سپاس بر من لازم است که به خاطر همین توفیق شکرگزارى بگویم تو را سپاس».
به همین جهت بزرگان مىگویند که شکر نعمت خدا فقط یک راه دارد و آن اظهار عجز و ناتوانى از شکر نعمتهاى اوست، همانگونه که در حدیثى از امام صادق علیهالسلام مىخوانیم که مىفرماید:
«خداوند به موسى علیهالسلام وحى فرستاد که حقّ شکر مرا ادا کن، عرض کرد:
پروردگارا چگونه حقّ شکر تو را ادا کنم، در حالى که هر زمان شکر تو را بجا آورم، این موفقیّت خود نعمت تازهاى براى من خواهد بود، خداوند فرمود: اى موسى الآن حقّ شکر مرا ادا کردى، چون مىدانى حقّ این توفیق از ناحیه من است».
بنده همان به که ز تقصیر خویش / عذر به درگاه خدا آورد
ورنه سزاوار خداوندیش / کس نتواند که بجا آورد
ما نعمتهاى زیادى داریم که هر کدام از آنها با دنیا برابرى مىکند، مثلا اگر چشم یا عقل ما را بگیرند و تمام دنیا را بدهند، راضى نیستیم.
اگر این نعمتهاى بزرگ خدا را صحیح در مسیرش مصرف کنیم، شکر عملى اوست، و اگر وسیلهاى شد براى طغیان، خودپرستى، غرور، غفلت، بیگانگى و دورى از خدا این عین ناسپاسى است.
حق همى گوید چه آوردى مرا / اندرین مهلت که دادم من تو را
پنج حس را در کجا پالودهاى / گوهر دیده کجا فرسودهاى
امام صادق علیهالسلام فرمود: «کمترین شکر این است که نعمت را از خدا بدانى، بى آنکه قلب تو مشغول به آن نعمت شود، و خدا را فراموش نکنى، و همچنین راضى بودن به نعمت او و اینکه نعمت خدا را وسیله عصیان او قرار ندهى، و دستورات او را با استفاده از نعمت‌هایش زیر پا نگذارى».
و نیز فرمود: «شُکْرُ النِّعْمَةِ اجتِنابِ المَحَارِم؛ شکر نعمت آن است که از گناهان پرهیز شود».
روایاتى درباره شکر نعمت
1. امام على علیهالسلام در یکى از حکمت‌هاى خود مىفرماید: «اذا وَصَلَتْ الَیْکُم أَطْرافُ النِّعَمِ فَلا تُنَفِّروا أَقْصاها بِقِلَّةِ الشُّکْرِ»
هنگامى که مقدّمات نعمتهاى خداوند به شما مىرسد سعى کنید با شکرگزارى، بقیّه را به سوى خود جلب کنید، نه آنکه با شکرگزارى کم، آن را از خود برانید.
2. تنها شکر و سپاسگزارى از خداوند در برابر نعمت‌ها کافى نیست، بلکه باید از کسانى که وسیله آن موهبت بودهاند نیز تشکّر نماییم و حقّ زحمات آنها را از این طریق ادا کنیم، و آنها را از این راه به خدمات بیشتر تشویق نماییم.
در حدیثى از امام سجّاد علیهالسلام مىخوانیم که مىفرماید: روز قیامت خداوند به بعضى از بندگانش مىفرماید: آیا فلان شخص را شکرگزارى کردى؟ عرض مىکند: پروردگارا من شکر تو را بجا آوردم. مىفرماید: چون شکر او را بجا نیاوردى شکر مرا هم ادا نکردى.
سپس امام فرمود: «أَشْکُرُکُمْ للَّهِ أَشْکَرُکُمْ لِلنّاسِ» شکر گزارترین شما براى خدا آنها هستند که از همه بیشتر شکر مردم را بجاى آورند.
کمترین حدّ تشکّر آن است که برخوردها، پرمحبّت و صمیمى بوده و از هرگونه آزار و رنجش به دور باشد و عالىترین تشکّر آن است که در برابر خوبى افراد، چندین برابر خوبى کرده و خوبى آنها را در ظاهر و باطن، و زبان و عمل به بهترین وجه جبران نماییم.
رسول خدا صلى الله علیه و آله مىفرماید: «مَنْ لَمْ یَشْکُرِ النّاسَ لَمْ یَشْکُرِاللَّهَ» کسى که از انسانها تشکّر نکند از خدا تشکّر نکرده است.
امام رضا علیهالسلام مىفرماید: «مَنْ لَمْ یَشْکُرْ والِدَیْهِ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ» کسى که از پدر و مادرش تشکر نکند، شاکر خداوند هم نبوده است.
دو مورد از قدردانی پیامبر اکرم (ص)
در زندگى پیامبراکرم صلى الله علیه و آله و امامان علیهم‌‌السلام موارد متعدّدى دیده مىشود که از افراد نیکوکار قدردانى و تشکّر مىکردند. به عنوان نمونه:
الف) پیامبراکرم صلى الله علیه و آله به پاس خدمات حضرت خدیجه علیهاالسلام همواره از او یاد مىکرد و از خدمت‌‌هاى او قدردانى و تشکّر مىنمود و بر او درود مىفرستاد و از درگاه خدا براى او طلب آمرزش مىنمود و مىفرمود: خدیجه وقتى به من پیوست که همه از من دور مىشدند. او در راه اسلام، هرگز مرا تنها نگذاشت و همواره از من حمایت نمود. خدا او را رحمت کند که بانوى پربرکتى بود و من از او داراى شش فرزند شدم.
ب) در دوران شیرخوارگى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله چند روز کنیز آزاد شده ابولهب به نام ثُوَیْبه و مدّتى هم حلیمه سعدیّه به او شیر دادند و از او سرپرستى کردند.
سال‌ها از این ماجرا گذشت. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به خاطر محبّت‌هاى ثُوَیْبه در دوران شیرخوارگى، به او احترام مىگذارد؛ حتّى در مدینه براى او که در مکّه مىزیست لباس و هدیههاى فراوانى مىفرستاد. ثویبه در سال هفتم هجرت از دنیا رفت.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله از وفات او غمگین شد، از خویشان او جویا شد تا به آنها محبّت کند و به این ترتیب از زحمات گذشته او سپاسگزارى نماید.
هنگامى که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در 25 سالگى در مکّه با حضرت خدیجه علیهاالسلام ازدواج کرد، یک سال بر اثر خشکسالى، قحطى شد و حلیمه سعدیّه به علت تهیدستى به مکّه آمد تا معاش زندگى خود را تأمین نماید.
نزد پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله آمد و شرح حال خود را بیان نمود. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله چهل گوسفند و شتر به حلیمه داد و به پاس خدمات گذشته او، احترام شایانى به او نمود.
