انسان‌ها در برزخ به چه‌کاری مشغول هستند؟
يکشنبه ۲۶ مرداد ۱۳۹۹ ساعت ۰۹:۲۳
کد مطلب: 737021
در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام رضا محمدی، محقق قرآنی و پژوهشگر دینی، انجام داده ایم به بررسی شرایط رشد و کمال در عالم برزخ و ویژگی‌های آن عالم پرداخته است. آن طور که این محقق دینی توضیح می‌دهد، همه مؤمنان و کسانی که در دنیا به کارهای خیر مشغول بوده‌اند، در برزخ در حال تکامل به سر می‌برند. البته هر اندازه کسی در این دنیا بیشتر اعمال انجام بدهد و رشد کند، در عالم برزخ هم به همان اندازه سرعت رشد و تکامل بالاتری از دیگران دارد. به همین علت است که یکی از دلایل اصلی غبطه خوردن افراد بر یکدیگر همین سرعت رشد و تکامل و بهره‌مند شدن از نعمتهای ابدی است. در حقیقت پرتو عنایت‌ها و لطف‌های خدای متعال بر مؤمنان می‌تابد و هر کسی در این دنیا توشه پربارتری داشته باشد، در آن عالم هم رشد بیشتر دارد و با سرعتی متناسب با رشد در این عالم، به ساخت و بارگاه قدس الهی نزدیک‌تر میشود. به نسبت همین تقرب به درگاه الهی هم از نعمتهای بیشتر و بهتری بهره‌مند میشود. البته به این موضوع هم باید دقت کنیم که نعمتهای آن عالم بسیار بالاتر و گواراتر و دوست‌داشتنی‌تر از لذت‌ها و نعمتهای این دنیا هستند. به قدری که ما در این دنیا نمی‌توانیم به طور عادی آن لذت‌ها و نعمتهای ابدی را درک کنیم و یا فرض کنیم. به همین دلیل باید هر اندازه می‌توانیم توشه پربارتری از دنیا برداریم تا دچار آن پشیمانی بی‌نهایت نشویم.
رشد و تکامل در برزخ
یکی از سؤالاتی که در مورد عالم برزخ مطرح میشود این است که واقعاً ارواح انسان‌ها در آنجا به چه کاری مشغول هستند؟
باید بدانیم که اگر در دنیا کارهای خیر و نیک انجام بدهیم، پرونده اعمال ما همین جا بسته میشود و بعد از مرگ دیگر نمی‌توانیم توشه‌ای از دنیا برداریم. همان طور که در اینجا می‌توانیم کار خیر انجام بدهیم، اختیار داریم که مرتکب گناه هم بشویم . گناهان و خیرات مخصوص به این دنیا است و ربطی به عالم برزخ ندارد. چون این دنیا دار تکلیف است و ما در این محله اختیار داریم و بر طبق اختیار و آزادی عمل خود می‌توانیم هر کاری را انجام بدهیم.
اما بعد از اینکه از دنیا برویم، دیگر اختیار و آزادی عمل از ما گرفته میشود و دیگر تکلیفی بر عهده ما نیست. البته این امر طبق برخی از روایت‌ها مخصوص به انسان‌های گناهکار است.
یعنی چه؟
یعنی انسان‌های وارسته در عالم برزخ هم تا اندازه‌ای دارای اختیار عمل هستند. یعنی آنها آزادتر از سایر ارواح انسان‌ها هستند و به عنوان مثال می‌توانند به خانواده خود در این عالم سر بزنند و از احوال آنها جویا شوند. این امکان برای ارواح انسان‌های گناهکار وجود ندارد.
تفاوت عالم برزخ با قیامت
با این وجود چه تفاوتی بین بهشت و جهنم برزخی و بهشت و جهنم بعد از قیامت وجود دارد؟
یکی از وجوه تفاوت میان عالم برزخ با عالم قیامت و بعد از آن، این است که در عالم برزخ انسان‌های مؤمن که در دنیا به کارهای خیر و نیکو مشغول بوده‌اند، امکان رشد و تکامل دارند. درواقع انسان‌هایی که جای آنها در بهشت برزخی است، مثل گناهکاران در جا نمی‌زنند و سکون ندارند. بلکه آنها می‌توانند رشد کنند و به مرور کامل‌تر شوند.
همه مؤمنان همین طور هستند یا فقط گروهی از آنها؟
همه مؤمنان و کسانی که در دنیا به کارهای خیر مشغول بوده‌اند، همین طور هستند و در حال تکامل به سر می‌برند. البته هر اندازه کسی در این دنیا بیشتر اعمال انجام بدهد و رشد کند، در عالم برزخ هم به همان اندازه سرعت رشد و تکامل بالاتری از دیگران دارد. به همین علت است که یکی از دلایل اصلی غبطه خوردن افراد بر یکدیگر همین سرعت رشد و تکامل و بهره‌مند شدن از نعمتهای ابدی است.
درواقع پرتو عنایت‌ها و لطف‌های خدای متعال بر مؤمنان می‌تابد و هر کسی در این دنیا توشه پربارتری داشته باشد، در آن عالم هم رشد بیشتر دارد و با سرعتی متناسب با رشد در این عالم، به ساخت و بارگاه قدس الهی نزدیک‌تر میشود. به نسبت همین تقرب به درگاه الهی هم از نعمتهای بیشتر و بهتری بهره‌مند میشود.
البته به این موضوع هم باید دقت کنیم که نعمتهای آن عالم بسیار بالاتر و گواراتر و دوست‌داشتنی‌تر از لذت‌ها و نعمتهای این دنیا هستند. به قدری که ما در این دنیا نمی‌توانیم به طور عادی آن لذت‌ها و نعمتهای ابدی را درک کنیم و یا فرض کنیم. به همین دلیل باید هر اندازه می‌توانیم توشه پربارتری از دنیا برداریم تا دچار آن پشیمانی بی‌نهایت نشویم.
تأثیر اعمال خیر در برزخ
برای این رشد در عالم برزخ، آیا باید اعمال خاصی را انجام بدهیم؟
بله. اما این اعمال مربوط به این دنیا است و به برزخ مربوط نمی‌شود. در حقیقت عالم برزخ برای اطاعات و عبادات و کارهای خیر نیست چون اصلاً اسباب و لوازم تکلیف و مسئولیتی در آنجا وجود ندارد. با این حال ما با کارهای خیر و عبادت‌هایمان می‌توانیم مسیر بهره‌مندی از نعمتهای عالم بعد از مرگ را مهیا کنیم و در عین حال امکان رشد و بیشتر را ایجاد می‌کنیم.
هر کسی به قدر عبادت‌ها و اعمال خوب و خداپسندانه خود از نعمتهای آن عالم بهره می‌برد و همچنین رشد بیشتر و تکامل سریع‌تری نسبت به سایر مردم خواهد داشت.
نعمتهای معنوی متناسب با خیرات انسان است
آیا این موضوع در آیات قرآن کریم هم مورد تأکید قرار گرفته است؟
بله. خدای متعال در آیات متعددی به رشد و تکامل و بهره‌مندی انسان‌های خیر و مؤمن در عالم بعد زا مرگ اشاره فرموده است. به عنوان مثال در سوره مبارکه مریم می‌فرماید: « لَا یسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیهَا بُکرَةً وَ عَشِیا؛ در آن جا هرگز گفتار لغو و بیهودهاى نمىشنوند؛ و جز سلام در آن جا سخنى نیست؛ و هر صبح و شام، روزى آنان در بهشت مقرّر است.»
طبق این آیه بهشتی‌ها هرچه بخواهند هر صبح و شام به آنها داده میشود. اما منظور از این نعمت‌ها چیست؟ آیا شباهتی با نعمتهای دنیایی دارند؟
منظور از موهبت‌ها و نعمت‌هایی که هر صبح و شام به انسان‌ها در بهشت داده میشود، هم نعمتهای مادی است و هم نعمتهای معنوی. هر بار هم آنها به مراتب بالاتری می‌رسند و رشد کمال را تجربه می‌کنند. حدیثی از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در این باره عنوان شده مبنی بر اینکه آن حضرت فرموده‌اند: «و تاتیهم طرف الهدایا من الله تعالی لمواقیت الصلاه التی کانوا یصلون فیها فی الدنیا، تسلم علیهم الملائکه؛ هدایای نخبه و جالب از سوی خداوند بزرگ در اوقاتی که در دنیا نماز می‌خواندند به آنها می‌رسد و فرشتگان به آنها سلام و درود می‌فرستد.»
توجه کنید که نبی مکرم اسلام صلوات الله علیه فرموده‌اند هر زمان که آنها در دنیا نماز می‌خواندند، به آنها نعمت داده میشود. این نکته نشان‌دهنده تأثیر نماز و عبادت خدای متعال در بهره‌مندی از نعمتهای بهشتی است.
همچنین آن حضرت در حدیث دیگری فرموده‌اند: «و الذی انزل الکتاب علی محمد (ص) ان اهل الجنة لیزدادون جمالا و حسنا کما یزدادون فی الدنیا قباحة و هرما: سوگند به خدایی که قرآن را بر محمد (ص) نازل کرده اهل بهشت (هر قدر زمان بر آنها می‌گذرد) جمال و زیبایی‌شان بیشتر میشود آن گونه که در دنیا با گذشت زمان زشتی و پیری آنها افزایش می‌یافت.»
منظور از روز و شب در بهشت چیست؟
یک سؤال دیگر در آیه شریفه ایجاد میشود، این است که آیا در بهشت شب و روز وجود دارد که خداوند فرموده نعمت‌ها هر صبح و شام به آنها داده میشود؟
دقت کنید که بهشت کانون روشنایی و نور است و از این منظر در بهشت شب و روزی وجود ندارد. بلکه انسان‌ها در بهشت همیشه در نور و روشنایی به سر می‌برند. البته این نور در حال کم و زیاد شدن است و با نوسان‌های آن نور اهل بهشت متوجه گذران شب و روز می‌شوند.
به عبارت دیگر از آیات قرآن کریم این مطلب مشخص میشود که افراد در بهشت هر چه بخواهند ، برای آنها حاضر و آماده خواهد بود. ولی نعمتهای ویژه‌ای وجود دارد که فقط در زمان‌های معینی به آنها داده میشود . این‌ها نعمتهای مخصوص و ویژه‌ای هستند که علاوه بر نعمت‌هایی که دائماً در دسترس آنها قرار دارد، به آنها در زمان‌های مشخصی داده میشود. البته ماهیت آنها را نمی‌توانیم با مادیات دنیایی بسنجیم و درک کنیم.
بهشت برزخی
با این توضیحات آیا درست است نتیجه بگیریم که بهشت برزخی، فرصتی برای تکامل انسان‌های مؤمن است؟
همین طور است . درواقع بهشت در عالم برزخ موقعیتی را برای انسان‌های مؤمن و خداشناس ایجاد می‌کند تا بتوانند در پرتو نعمتهای الهی قرار بگیرند، هم از نعمتهای بهشتی بهر ببرند و هم سیر و تکامل و رشدی داشته باشند تا در قیامت که مورد حساب نهایی قرار می‌گیرند، موفق‌تر بوده و از سعادت بیشتری برخوردار شوند.
یکی از آیاتی که به این موضوع اشاره می‌کند، آن است که خدای متعال فرموده است:
« إِنَّا أَنشَأْنَاهُنَّ إِنشَاء؛ ما آنها را آفرینش نوینى بخشیدیم.»
در برخی از تفاسیر نوشته شده این جمله ممکن است اشاره‌ای به همسران انسان‌های مؤمن در این دنیا باشد که خدای متعال از کرم و لطف خود در آن عالم آفرینش تازه‌ای به آنها می‌دهد و همه آنها در نهایت شادابی، جوانی و تازگی در ظاهر و باطن وارد بهشت می‌شوند. چون طبیعت آن بهشت تکامل و خروج از هر نوع عیب و نقص است.
تفاوت در مراتب انسان‌ها
آیا همه افراد مؤمن در عالم برزخ به یک نسبت رشد و کمال دارند و یا مراتب آنها با یکدیگر متفاوت است؟
رشد و تکامل هر کسی در عالم برزخ این بستگی دارد که چقدر در این دنیا انسان مؤمن‌تر، خداشناس‌تر و پرهیزکارتر بوده. هر قدر انسان در این دنیا با عبادات و توحید انس بیشتری داشته باشد و کارهای خیر بیشتری انجام بدهد، در آن عالم هم به همان نسبت سریع‌تر رشد می‌کند. به همین دلیل بهشتیان هم در مراتب و موقعیت‌های خود با هم تفاوت دارند. برخی در درجات بالاتری هستند و برخی هم پایین تر. همه هم در آن عالم آگاه هستند که تفاوت در مرتبه آنها به دلیل اعمال آنها در این دنیاست.
همان طور که در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لِکلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُواْ وَ مَا رَبُّک بِغَافِلٍ عَمَّا یعْمَلُونَ؛ و براى هر یک (از این دو دسته) درجات (و مراتبى) است از آنچه عمل کردند و پروردگارت از اعمالى که انجام مىدهند، غافل نیست.» به این مفهوم که ارتقای درجه و رتبه هر کسی در بهشت عالم برزخ به این بستگی دارد که درجه ایمان و اعمال صالح او چه اندازه بوده است و هر کسی به قدر اعمالی که در دنیا انجام داده، رتبه پیدا می‌کند.
