اولین نماز در تاریخ اسلام

به گزارش جهان نيوز به نقل از فرهنگ نیوز، نماز جمعه ، نمازی دو رکعتی با دو خطبه پیش‌ از آن‌، که‌ به‌ جای نماز ظهر در روز جمعه به جماعت اقامه‌ می‌شود و در صورت‌ وجود شرایطی، شرکت‌ کردن‌ در آن‌ برای مسلمانان واجب می گردد.

این نماز، پس‌ از نماز های پنجگانه، مهم‌ترین‌ نماز به شمار می‌رود.

برگزاری باشکوه‌ نماز جمعه‌ در طول‌ تاریخ اسلام، همواره از مهمترین نمادهای هم‌بستگی مسلمانان‌ شناخته‌ می‌شده‌ است‌.

*تشریع نماز جمعه:

نماز جمعه،یکی ازفریضه های عبادی ـ سیاسی مهم در اسلام است که در آغاز تشکیل اولین دولت اسلامی، یعنی حکومت پیامبر اسلام(ص) در مدینه تشریع شده است.

درباره اینکه اولین نماز جمعه در مکه اقامه شده است یا مدینه،منابع گزارش های مختلفی را ارائه داده اند.

بیشترین گزارش های تفسیری، حدیثی و تاریخی بر این مطلب اتفاق نظر دارند که اولاً؛ سورة جمعه مدنی است؛ یعنی در مدینه نازل شده و ثانیاً؛ تشریع نماز جمعه نیز در دورة حاکمیت اسلامی نبوی(ص) در این شهر اتفاق افتاده است.

از سوی دیگر، برخی دیگر از منابع براین مطلب تاکید دارند که نماز جمعه، ابتداء در مکه تشریع و واجب شده، ولی چون شرایط سخت مکه و آزار اذیت مشرکان قریش، اجرای چنین امری را غیرممکن ساخته بود، انجام اولین نماز جمعه در مدینه النبی ممکن گردید.

تایید کننده نظریه اول، آیات 5-7 سوره جمعه و مخاطب قرار دادن یهودیان مدینه است که این خود دلیلی بر مدنی بودن این سوره می باشد.

در ادامه این سوره در آیه نهم،خداوند، امر مهم و تعیین کنندة نماز جمعه را تشریع نموده است.

نگاهی به آثار علمای بزرگ اهل تسنن و اهل تشیع نشان می دهد که از بین مورخین ومفسرین اهل سنت،طبری می نویسد:«اولین نماز جمعه را حضرت(ص) در بین قبیلة بنی سالم بن عوف در مدینه اقامه کرده و بعدها آن مکان به عنوان مسجد انتخاب شد و سپس خطبه حضرت را در ادامة آن نقل کرده است».

از دیگر مورخین عامه نیز، محمدبن یوسف صالحی الشامی معتقد است که تشریع نماز جمعه از مکه شروع، ولی عملاً اولین نماز جمعة حضرت در مدینه آغاز شده است.

طبرسی،از محدثین و مفسرین شیعه با استناد به آیة نماز جمعه، اولین خطبه و نماز حضرت را در قبیلة بنی سالم بن عوف از قبایل نزدیک مدینه نقل کرده است.

همین روایت را قطب راوندی با قدری تلخیص ذکر کرده است.

از بین مورخین معاصر، عده ای استناداً به چند روایت معتقدند که نماز جمعه در مکه تشریع شده و سپس به دلیل عدم امکان اقامة آن در مکه، عملاً در مدینه موضوعیت یافته است.

صالحی الشامی از جمله کسانی است که می نویسد: «پیامبر(ص) به مصعب بن عمیر که از طرف حضرت مأمور تبلیغ در مدینه بود، فرمود: نگاه کن به روزی که یهودیان در شنبه، صدایشان را برای خواندن زبور آشکار می نمایند (و روز قبل از آن) زنان و فرزندان (و مسلمانان دیگر) را برای نیایش جمع کرده و هنگامی که قدری از ظهر گذشت، دو رکعت نماز گزارید».

از مورخین شیعی معاصر، سید جعفر مرتضی العاملی پس از ذکر آیة جمعه می نویسد: «مقصود از این آیه، وجوب اهتمام به نماز جمعه است و ممکن است قبل از آن در مکه واجب شده، ولی چون امکان اقامة علنی آن نبوده یا مخفیانه اقامه شده، خبر آن به ما نرسیده باشد.

*اقامه نماز جمعه توسط پیامبر(ص):

درباره این اینکه اولین نماز جمعه توسط پیامبر اسلام(ص) اقامه شده یا توسط فرد دیگری به نمایندگی از پیامبر اسلام، اختلاف نظر وجود دارد.

شماری از مؤلفان‌، نخستین‌ اقامه‌ کننده نماز جمعه‌ را شخص‌ پیامبر اسلام‌ دانسته‌ و گفته‌اند که‌ این‌ نماز در نخستین‌ جمعه پس‌ از هجرت‌ به‌ مدینه‌، در قبیله سالم‌ بن عَوْف‌ و در وادی زانوناء برپا شد.برخی دیگر، با توجه‌ به‌ احادیث‌ یاد شده‌، این‌ نماز را نخستین‌ نماز جمعه پیامبر اکرم‌ دانسته‌اند نه‌ اولین‌ نماز جمعه‌ در صدر اسلام اقامه شده است‌.

براساس گزارش های موجود، پیامبر(ص) در خطبه های نماز جمعه ضمن آگاهی دادن به مسائل مهم مسلمانان، بر مبنای هدف والای تزکیه و تعلیم، سخنان خویش را پیرامون اهمیت تقوا و درک معنای توحید ارائه می نمود.

قطعاً شنوندگان و مخاطبان این کلمات الهی، به اندازة استعداد و توان روحی خویش از این کلمات بهره می جستند.

*اقامة نماز جمعه در زمان ائمة معصومین(ع):

پس‌ از عصر نبوی ، بر اساس‌ گزارش‌های تاریخی، اقامه نماز جمعه‌ در دوره خلفای نخستین‌ و نیز در دوره حضرت علی و امام حسن مجتبی(ع) متداول بوده است و این سیره با اندک تفاوت های در دوره خلفای اموی و عباسی و عثمانی تداوم یافته است.

مهمترین تغییر در این خصوص این بوده که افرادی به نمایندگی از خلیفه در نماز جمعه به عنوان امام حضور پیدا می کرد که با خطبه‌ خواندن‌ به‌ نام‌ خلیفه وقت‌ یا دعا کردن‌ برای او همراه‌ بود.

بعد از رحلت پیامبر اسلام تا زمان تا سال 35 هجری قمری، خلفای راشدین غالباً خود اقامة جمعه می کردند یا اشخاصی را برای اقامة نماز جمعه در شهرها و در مرکز تعیین می نمودند.

بنابراین اقامة نماز جمعه از مناصب خاص آنان بود و بدون اجازة آنان، هیچ شخصی نماز جمعه را برگزار نمی کرد. با آغاز خلافت حضرت امیرالمومنین(ع)، حضرت نمازهای جمعه را با شکوهی هر چه تمامتر برگزار می کرد و در این خصوص تمهیداتی ویژه ای نیز اندیشیده بود که حتی زندانیان نیز شرکت کنند.

بر خلاف سیره خلفا و حتی حکام اموی و عباسی، نماز جمعه نزد امامیه، همچون نماز عیدین (فطر و اضحی) از مناصب خاص ائمه((ع)) یا منصوبین از جانب آن هاست.

بر اساس منابع موجود، امروزه ما در حدود 17 خطبه از حضرت را در دست داریم که از این تعداد، یک خطبه نماز عید فطر، یک خطبه نماز عید قربان و مابقی خطبه های نماز جمعه می باشد.

از این خطبه های دو مورد در مدینه، یک مورد در بصره و چهار مورد در کوفه، و مابقی خطبه های به زمانی مکانی معلوم نیست کجا ایراد شده است.

همچنین از مجموع 17 خطبه، 5 خطبه به طور کامل به دست مارسیده و 12 خطبه مابقی نیز به صورت ناقص در دسترس قرار داردند.

خطبه های حضرت در نماز جمعه، بیانگر دیدگاه حاکم اسلامی نسبت به شرایط موجود جامعه اسلامی است که گاهی در بردارنده نصیحت، گاهی هشدار و گاهی امر به معروف و نهی از منکر است که برای امروز جامعه اسلامی از اهمیت و ضرورت بسیاری برخودار است.

اکثر مسائلی که در دوران زمامداری حضرت پیش آمده، مشکلات فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامی بوده است و دراین زمینه، حضرت با رویکرد به جامعه شناختی جامعه اسلامی، برای حل مشکلات و بر طرف ساختن معظلات به وجودآمده، موضوعاتی را در بعضی خطبه ها به صورت مکرر و موکد، بیان داشته اند.

بررسی اجمالی از 17 خطبه ای که اکنون در دسترس ما هستند نشان می دهد که چندین مولفه به عنوان اولویت های اصلی و اساسی حضرت در این خطبه های مطرح شده اند که مهترین آنها عبارتند از: خداوند سبحان، رسالت نبی مکرم اسلام، امامت، فرایض دینی ، غدیر، دنیا، مرگ و قیامت، تقوا، نفاق، قران، ...این رویکرد در دوره کوتاه مدت امام حسن مجتبی(ع) نیز تداوم پیدا کرد،

ولی دوران ائمه معصومین بعدی به علت اینکه قدرت ظاهری دنیوی در دست کسان دیگری قرار گرفته بود، ائمه معصومین و شیعیان پیرو، در بسیاری از مسائل رویکرد تقیه را در پیش گرفته بودند.

در حقیقت می توان چنین استنباط نمود که ائمه((ع)) با در نظر گرفتن مقتضیات و شرایط خاص هر زمان، مواضع مختلفی را اتخاذ می کردند. برای مثال در برخی از شرایط به جهت تقیه، از اقامة نماز جمعة مستقل از نمازهای خلفا، خودداری نموده و اصحاب خود را به حضور در نماز جمعة خلفا تشویق می نمودند. در حالی که در شرایط دیگر، اصحاب ائمه((ع)) نماز جمعة خلفا را ترک نموده و ائمه((ع)) به آن ها اذن می دادند تا خودشان نماز جمعه اقامه کنند.

در هرحال، کنکاوشی در منابع روایی و تاریخی بیانگر این واقعیت است که با توجه به اوضاع و شرایط سیاسی دوران زندگی ائمه((ع)) و روند برگزاری نماز جمعه در آن ایام، گزارشی ازخطبه های جمعة ائمة معصومین((ع)) در مجموع به ما نرسیده است و گزارش های مفصلی در این خصوص در دست ما وجود ندارد و این حاکی از مسئله است که اولا: حضرات معصومین(ع) به دلیل عدم خلافت ظاهری و نداشتن حاکمیت، موفق به اقامة جمعه نمی شدند، هرچند در بین خودشان اهتمام به این معنا داشتند و ثانیا، ائمه در بسیاری از امور تقیه پیشه می کردند