حکایت قناتهایی که انسان می بلعند
شنبه ۵ دی ۱۳۹۴ ساعت ۱۶:۳۸
کد مطلب: 463715
گویا دیگر ریزش زمین در این محله برای او خبر تازه‌ای نیست.
پرده دوم: عقربه‌های ساعت به هفت و ۳۰ دقیقه روز دهم آبان ۹۴ نزدیک می‌شود، نخستین بارندگی پاییزی بیرجند به‌صورت رگباری ۱۵ دقیقه مدام پنجره‌های خانه را کوبیده و پدر خانواده با اندکی تأخیر روانه محل کار می‌شود.
هنوز چند قدمی از خانه دور نشده که ناگاه از زیرزمین آب جلوی پایش فوران می‌کند، انگار رودخانه‌ای طغیان کرده، آب با شدت بیرون می‌زند مأموران آتش‌نشانی، هلال‌احمر و دستگاه‌های امدادی دیگر همراه با اهالی محل بسیج شده‌اند تا جلوی فوران آب را بگیرند اما کسی را یاری مقابله با خشم قنات خشکیده که بعد از چندین سال خشک‌سالی حالا دوباره زنده شده، نیست.
مسجد تاریخی و یکی از خانه‌های محل زیر آب می‌رود اما بالاخره بعد از چهار ساعت تلاش جان‌فرسا قنات خاموش می‌شود اما انگار خاموشی موقت خواهد بود و معلوم نیست دفعه بعد چه کسی طعمه این قنات خاموش می‌شود.
تکرار قصه همیشگی زنده شدن قنات خاموش
پرده سوم: ساعت حوالی ۱۲ روز دوشنبه یازدهم آبان ماه ۹۴ است، راننده آژانس خیابان موسی بن جعفر را طی می‌کند تا مثل همیشه ماشین خود را نزدیک آژانس در کنار خیابان پارک کند، هنوز به‌جای پارک همیشگی نزدیک نشده که مأموران آتش‌نشانی، هلال‌احمر، شهرداری و مردم را می‌بیند که حول گودالی حلقه‌زده و با جرثقیل قصد دارند یک دستگاه کمپرسی را از داخل زمین بیرون بکشند.
راننده به جمعیت نزدیک شده و علت حادثه را می‌پرسد که بازهم همان قصه همیشگی نشست زمین را بازگو می‌کنند، گویا این بار زنده شدن دوباره قنات خاموش لوله‌های اصلی آب و فاضلاب قدیمی محل را که حالا دیگر کاملاً فرسوده هستند را تخریب و سبب قطع شدن آب محله از روز گذشته و خالی شدن زیرزمین شده‌اند که در نهایت سبب نشست آسفالت خیابان و فرورفتن کمپرسی شده است.
بازهم مثل همیشه بعد از بیرون کشیدن کمپرسی از داخل زمین، شهرداری گودال را با چند ماشین خاک پر و آسفالت را دوباره پینه می‌کند تا حادثه بعدی و تکرار دوباره این کار....
مردم محل نیز انگار دیگر این حادثه‌ها برایشان تکراری شده، هر بار که این حوادث را می‌بینند چند روزی وحشت‌زده می‌شوند و برای چند روز خانه و کاشانه خود را ترک می‌کنند اما بازهم ناچارند دوباره خطر زندگی بر روی قنات های خاموش را به جان بخرند و دوباره روز از نو، روزی از نو....
چند روز بعد از حادثه راهی محله موسی بن جعفر می‌شوم تا از نزدیک نشست آسفالت را ببینم و از دلهره این روزهای مردم محله بپرسم، به محل حادثه نزدیک می‌شوم اما انگار در اینجا چیزی تغییر نکرده فقط پینه‌های آسفالت کمی بیشتر شده، مردم محل دوباره زندگی در سایه ترس را آغاز کرده‌اند و آژانس محل هم مثل همیشه مشغول به‌کار هست.
نشست زمین در این محله قصه تازه‌ای نیست
به سمت در آژانس می‌روم که صدای مردی من را متوجه پشت سرم می‌کند، راننده در ماشین منتظر است به سمتش می‌روم وقتی می‌فهمد خبرنگارم و برای چه کاری آمده‌ام، سفره دلش را باز می‌کند و از حادثه‌های تکراری و تاریخی چندین سال کار در این محل می‌گوید: من همیشه ماشینم را اینجا پارک می‌کنم یک روزآمدم دیدم خیابان بسته و گروه‌های امداد و شهرداری در خیابان هستند که باز هم علتش نشست آسفالت بود.
میرزایی با بیان اینکه این نشست زمین در این محله قصه تازه‌ای نیست و هر سال تکرار می‌شود، ادامه می‌دهد: حدود هشت یا ۹ ماه پیش بود که چند میلان جلوتر، یعنی موسی بن جعفر ۲۲، یک خانم باردار به دلیل نشست زمین داخل زمین فرورفت و علتش هم قناتی بود که از زیر خانه عبور می‌کرد.
وی اضافه می‌کند: چند روز پیش هم به دلیل پلی که اینجا در حال احداث است آب وارد قنات شده و از خیابان انقلاب بیرون زده که آنجا هم به خانه و مسجد محل خسارت زده است.
این راننده آژانس با بیان اینکه زیر اکثر خانه‌های این منطقه خالی است چراکه قنات عباس‌آباد از زیر خانه‌ها عبور کرده است، بیان می‌کند: شهرداری موقع اتفاق وارد عمل شده و محل را پر می‌کند اما این کافی نیست و باید اصل آن را پیدا کنند.
کار کارشناسی برای تعیین تکلیف قنوات انجام شود
وی با تاکید بر اینکه باید نقطه اصلی قنات پیدا شود تا دوباره شاهد اتفاق دیگری نباشیم، ادامه می‌دهد: باید کار کارشناسی در این زمینه انجام شود و اگر قنات خشک‌شده و امکان برگشت دوباره آن وجود ندارد آن را پر کرد وگرنه باید چاره‌ای برای این موضوع اندیشید.
از راننده جدا می‌شوم به سراغ خانه‌های دیگر می‌روم پیرزنی که از اهالی همین محل است با نگاه کنجکاو چشم به من دوخته، به او نزدیک می‌شوم و از او در مورد حوادثی که تاکنون برای این محله اتفاق افتاده می‌پرسم او نیز به تکراری بودن این اتفاقات اشاره می‌کند و به خبرنگار مهر می‌گوید: خانه‌های این محله همه در مسیر قنات عباس‌آباد است و کسی به حال آن فکری نمی‌کند امروز اینجا حادثه اتفاق افتاده فردا ممکن است جای دیگری ریزش کند.
عنایتی با اشاره به اینکه چند ماه قبل در همین محل خانم حامله‌ای در زمین فرورفت به خاطر اینکه خانه نشست کرده و اطلاع نداشته‌اند که زیر خانه چاه است، بیان می‌کند: همان زمان اهالی خانه از ترس خانه را رها کردند و رفتند و الآن چند ماهی است که خانه خالی است.
وی اضافه می‌کند: بعد از حادثه خود صاحب‌خانه گودال را با خاک پر کرد و به هر جایی هم که مراجعه کردند کسی جواب آنها را نداد.
عنایتی که موهای خود را در همین خیابان و کنار اهالی همین محل سپید کرده بازهم از این حادثه‌ها در گنجینه خاطراتش دارد و می‌گوید: یک هفته قبل از این حادثه یک زن در داخل همان کوچه داخل زمین فرورفت و چندین سال قبل، صاحب خانه روبرویی نیز داخل چاه فرو رفت، حتی چندین سال پیش یکی از خانه‌های چند میلان بالاتر به‌طور کامل با وسایل خانه داخل زمین رفت و باوجوداینکه وضعیت مالی اهالی خانه خوب نبود کسی برای آنها کاری نکرد.
پیرزن با دست آدرس خانه‌هایی که روزی طعمه‌های زمین بوده‌اند را به من می‌دهد، آدرس یکی از خانه‌ها چند قدم جلوتر از آسفالتی است که نشست کرده، در خانه را که می‌زنم پیرمرد که گویا قصد بیرون رفتن از خانه را دارد با روی گشاده جواب سلامم را می‌دهد.
تکرار ۶۰ ساله ریزش قنات‌ها در موسی بن جعفر
محمدحسین دلاکه اکنون حدود ۶۰ سال است که در این خانه زندگی می‌کند و حادثه‌ای که نزدیک بود خودش طعمه قنات خاموش شود را برایم بازگو می‌کند و می‌گوید: نزدیک به ۶۰ سال پیش که همین خانه را درست می‌کردم، یک دفعه بین درختان چاه فرورفت و من نزدیک بود داخل چاه بیفتم.
وی ادامه می‌دهد: وقتی به صاحب قنات مراجعه کردم گفتن پر کنید و خودم تراکتور گرفتم چاله را پر کردم.
این شهروند با بیان اینکه این حوادث از ۶۰ سال پیش همچنان در حال تکرار شدن است، بیان می‌کند: بالاتر نیز یک دفعه خانه‌خراب شد و همین چند هفته پیش دوباره بعد از یک روز که آب محل قطع بود، دیدیم آسفالت نشست کرد و یک کمپرسی داخل زمین فرورفت.
دلاکه با بیان اینکه ما تاکنون ندیدیم دستگاه‌های متولی کاری انجام بدهند، تاکید می‌کند: این موضوع باید تعیین تکلیف بشود و اگر صاحب‌ملک‌ها اعتراض ندارند شهرداری و مسئولان کلاً آن را پر کنند.
حادثه دیدگان این محله یکی‌یکی آدرس طعمه‌های بعدی قنات های خاموش را به من می‌دهند، به دنبال خانه دیگری می‌روم که آقای دلاکه با دست آن را به من نشان می‌دهد.
شفیعی یکی دیگر از اهالی محل است که حدود ۲۰ سال پیش نصف خانه او به داخل زمین ریزش می‌کند او به خبرنگار مهر می‌گوید: پدر و مادر ما می‌گفتند که حدود ۵۰ سال پیش از زیر خانه‌های این محل قنات رد می‌شده و زمانی که خودمان می‌خواستیم این خانه را بسازیم به یک چاه برخوردیم که مادرم گفت مربوط به قنات عباس‌آباد است.
وی ادامه می‌دهد: آن زمان مادرم تاکید کرد که اتاق‌ها را روی چاه نسازیم و حریم چاه را مشخص کنیم و ما هم این کار را کردیم و صاحبان قنات هر چند سال یک‌بار می‌آمدند و چاه را لایه روبی می‌کرد.
این شهروند اضافه می‌کند: حدود سال ۷۰ بود که نصف خانه به‌طور کامل داخل این چاه فرورفت وقتی به اداره اوقاف به‌عنوان مالکان قنات مراجعه کردیم گفتند چاه‌ها خشک‌شده خودتان پر کنید و باوجود هشت فرزند هیچ کاری برایمان نکردند.
شفیعی با بیان اینکه مسئولان می‌گویند شما نباید روی قنات خانه می‌ساختید، بیان می‌کند: ما زمین را خریده‌ایم، آن‌هایی که چاه داشتند باید حریم‌ها را مشخص می‌کردند که کسی زمینشان را نمی‌گرفت وگرنه ما که از وجود چاه‌ها خبر نداشتیم.
وی اضافه می‌کند: این بی‌احتیاطی خود مسئولان قنات بوده چراکه زمانی از چاه برداشت می‌کردند الآن نیز باید برای آن فکری کنند و یا قنات‌ها را پر کنند.
اطلاع دقیقی از مسیر دقیق قنوات در داخل شهر در دسترس نیست
معاون عمرانی فرماندار بیرجند در پاسخ به این سؤال که موضوع قنات های زیر شهر تا کی ادامه خواهد داشت و تا کی باید شاهد حوادثی ازاین‌دست باشیم؟ به خبرنگار مهر می‌گوید: نزدیک به ۴۰ سال قبل ساخت‌وسازهایی در مسیر قنوات انجام‌شده که الآن اطلاع دقیقی از مسیر دقیق این قنوات در داخل شهر در دسترس نیست.
مهدی رونقی ادامه می‌دهد: از طرفی قنواتی که در داخل محدوده شهر بیرجند قرارگرفته‌اند مالک دارند خود این موضوع مسائل حقوقی را به دنبال دارد که این امکان را به‌راحتی به ما نمی‌دهد اقدامی روی آن انجام دهیم.
وی بیان می‌کند: بعد از حادثه در خیابان موسی بن جعفر که سال گذشته اتفاق افتاد از مالکین دعوت کردیم و همراه با دستگاه‌های اجرایی از جمله شهرداری و آب منطقه‌ای جلسه‌ای برگزار شد که مالکین ملزم شدند که مسئله حفظ، احیا و ایمن‌سازی قنات را پیگیری کنند.
وی با بیان اینکه اگر این قنوات قابلیت حفظ یا احیا دارد مالک باید این کار را انجام دهد، می‌افزاید: طبعاً مسائل و مشکلاتی که وجود دارد متوجه مالکین است چراکه خود مالک از مسیر قنات بهتر اطلاع دارد ما فقط مسئول هماهنگی هستیم.
معاون عمرانی فرماندار بیرجند ادامه می‌دهد: الآن نیز موضوع با اتفاق اخیر توسط آب منطقه‌ای و شهرداری پیگیری شده که مالکین سریع‌تر نسبت به حل مشکل اقدام کنند و دستگاه‌های دولتی در حد توان خود آمادگی دارند با مالکین همکاری کنند.
بیشتر سازه‌های مسیر قنوات کف سازی و استحکام مناسبی ندارند
در این رابطه مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی به‌عنوان متولی قنوات معتقد است که حادثه‌هایی که در ارتباط با قنوات شاهد هستیم بیشتر به خاطر ساخت‌وسازهایی است که در حریم قنوات انجام‌شده که بیشتر این ساخت‌وسازها بدون استعلام از شرکت آب منطقه‌ای بوده است.
حسین امامی با بیان اینکه سازه‌هایی که در مسیر این قنوات ساخته‌شده کف سازی و استحکام مناسبی ندارند، بیان می‌کند: بیشتر این خانه‌ها بدون پروانه بوده و خودشان مسئول ایمن‌سازی خانه‌های خود هستند.
وی با اشاره به اینکه قناتی که از زیر خانه‌های محله موسی بن جعفر عبور می‌کند قنات عباس‌آباد بوده که اکنون کاملاً خشک‌شده، می‌گوید: بااین‌وجود چاه‌های فاضلاب کنار قنات هر لحظه امکان دارد وارد قنات شده و ریزش کنند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه کسانی که اطلاع دارند که از زیر خانه آنها قنات عبور می‌کند باید نسبت به ایمن‌سازی خانه اقدام می‌کردند، اضافه می‌کند: بااین‌وجود کسانی هستند که در موقع خرید زمین از وجود قنات اطلاع نداشته‌اند اما فروشندگان باید این موضوع را به آنها اطلاع می‌دادند.
پر کردن قنوات مستلزم صرف هزینه‌ها و وقت زیادی است
امامی با بیان اینکه در حال حاضر موضوع ایمن‌سازی این قنوات در دستور کار قرار گرفته است، می‌گوید: در این راستا جلسه‌ای با حضور مالکان و دستگاه‌های متولی برگزارشده تا خودشان نسبت به تعیین تکلیف این قنوات اقدام کنند و موضوع ایمن‌سازی مسیر قنوات نیز دنبال خواهد شد.
دبیر ستاد مدیریت بحران شهرداری بیرجند نیز در این رابطه در گفتگو با خبرنگار مهر بیان می‌کند: اگر بخواهیم قنات های داخل شهر کاملاً پر شوند این کار مستلزم صرف هزینه‌ها و وقت زیادی است.
حسن اکبری ادامه می‌دهد: یکی از اقداماتی که می‌توان دراین‌ارتباط انجام داد این است که نقاط خطرساز را مقاوم‌سازی کرده و نواحی که منتهی به قنوات می‌شود را در کارهای عمرانی مد نظر قرار دهیم تا از ورود آب به آن جلوگیری شود.
وی با تاکید بر اینکه مبنای مهم برای این مهم داشتن اطلاعات درست و کامل از قنات‌ها است، بیان می‌کند: در همین راستا قرار است جلسه‌ای برای حل مشکل قنوات برگزارشده اما شهرداری درخواست کرده که قبل از برگزاری جلسه اطلاعات دقیقی از این قنات‌ها در اختیار شهرداری قرار گیرد تا در مباحث عمرانی مد نظر قرار گیرد.
حساسیت موضوع قنات‌ها با بروز پدیده ال‌نینو و احتمال بروز سیلاب در بیرجند حادتر شده و نیاز است تا فکر اساسی برای آن برداشته شود اما به نظر می‌رسد اقدامات مسئولان در طول همه این سال‌ها که بارها شاهد تکرار این حوادث بوده‌ایم هنوز حول نقطه صفر ادامه دارد.
