وابستگی به نفت بیشتر شده است
سه شنبه ۱۹ آذر ۱۳۹۲ ساعت ۰۹:۵۰
کد مطلب: 330549
سالها است ایران از لحاظ سیاسی و اقتصادی مورد تحریم‌های شدید دشمنان قرار گرفته است اما در این اواخر با ادبیات اقتصاد مقاومتی آشنا می‌شویم که از سوی مقام معظم رهبری مطرح می‌شود، برای سؤال اول بفرمایید اقتصاد مقاومتی یعنی چه؟ و آیا این اقتصاد تنها در سالهای اخیر مطرح شده است و یا ریشه‌های تاریخی دارد؟
آنچه سبب طرح اقتصاد مقاومتی برای اولین بار توسط رهبری معظم انقلاب شد، مواجهه با جبهه استکبار در عرصه اقتصادی است که در سالهای مختلف پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌شیوه‌های مختلف مورد تحریم قرار گرفته‌ایم.
دشمنان می‌دانند که اقتصاد مسئله‌ای است که می‌تواند مردم را در مقابل دولت و یا حتی حکومت قرار دهد به همین دلیل می‌توان گفت یکی از دلایل اصلی به زمین خوردن حکومت پهلوی دقیقاً در همین نکته پنهان است؛ یعنی وابستگی بیش از حد کشور به نفت که این سیاست از سوی کشورهای غربی است تا مردم را مصرف‌گرا کنند.
استفاده از درآمدهای نفتی در جهت مخارج مصرفی درباریان شاه به‌جای استفاده جهت رونق اقتصاد و تولید ملی و سرمایه گذاری‌های داخلی موجب شد تا پایه‌های حکومت پهلوی سست شود.
بنابراین می توان گفت که تحریم‌های اقتصادی تنها یکی از مؤلفه‌های نفوذ و یکی از حربه‌های استعمار جهت مواجهه اقتصادی با انقلاب اسلامی ایران نیز بوده است. البته کنار این مؤلفه، عناصر کلیدی‌تر و اساسی‌تری همچون وابسته نگاه داشتن اقتصاد به نفت و درآمدهای نفتی و مصرفی بار آوردن ملتها به‌جای پرداختن به تولید و ابتکار و نوآوری نیز وجود دارد که مسئولان دلسوز نظام پس از پی بردن به این موضوع همواره دنبال راهکاری هستند تا بتوان وابستگی به نفت را کاهش داد.
یعنی هنگامی که صحبت از اقتصاد مقاومتی می‌شود به این نکته توجه شده است که باید از نفت جدا شویم ویا اینکه می‌توان از نفت به‌عنوان یک عامل محرک اقتصاد استفاده کرد؟ به نظر می‌رسد تاکنون مسئولان اجرایی کشور چنین رویکردی را نداشته‌اند؟
رهبر معظم انقلاب در همین مورد صراحتاً می‌فرمایند: «یکى از بزرگ‌ترین بلیات اقتصاد ما و نه‌فقط اقتصاد ما، بلکه بلیات عمومى کشور، وابستگى ما به درآمد نفت است.» بنابراین این نکته که مشکلات اقتصادی کشور، که عمدتاً در سالهای اخیر به حد شدید و بحرانی رسیده است، ناشی از افزایش فشارها و تحریم‌های اقتصادی می‌باشد و با رفع تحریم‌ها درآمد کشور مثل سابق می‌شود و اقتصاد رونق می‌گیرد، قابل تأمل و تردید است؛ چرا که اقتصاد کشور از بدو انقلاب اسلامی تاکنون شاهد نابسامانی‌های اقتصادی متعددی بوده است؛ بنابراین همان‌طور که مطرح شد باید تکلیف نفت با اقتصاد را روشن کرد.
بنابراین باید دانست که مشکل اساسی و ریشه‌ای کشور با لغو تحریم‌ها، شاید اندکی تسکین یابد، اما این یک اثر مقطعی و محدود است و به‌عنوان یک راه‌حل قطعی و دائمی برای رفع مشکلات اقتصادی کشور محسوب نمی‌شود؛ چرا که این مسائل ریشه در ساختار اقتصادی مبتنی بر نفت دارد و تا زمانی که کشور همچنان بر مدار درآمدهای نفتی و نگاه درآمدی به نفت و منابع طبیعی به‌جای نگاه سرمایه‌ای بدان می‌چرخد، این مشکلات همچنان به حضور خود ادامه داده تهدیدی برای اقتصاد جامعه اسلامی به شمار می‌رود.
آیا لایحه بودجه سال ۹۳ را ملاحظه کرده‌اید، نسبت نفت به بودجه عمومی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یک نگاه گذرا به آن انداخته‌ام و هم اکنون مشغول مطالعه دقیق روی این لایحه هستم. نکته‌ای که در این بودجه به چشم می‌خورد وابستگی بودجه جاری به درآمدهای نفتی است که به‌ظاهر سهم ۴۰درصدی درآمدهای نفتی را به خود اختصاص داده است اما نکته‌ای که در باطن باید به آن توجه کرد این مسئله است که قیمت هر بشکه نفت در لایحه ۱۰۰ دلار و قیمت دلار را نیز حدود ۲۶۰۰ تومان لحاظ کرده‌اند. در قانون بودجه سال گذشته یعنی سال ۹۲ هیچ رقم مشخصی برای نرخ ارز مطرح نبود اما می‌توان گفت دلار حدود ۲۴۰۰ تومان بوده است و از طرفی نیز نرخ هر بشکه نفت نیز ۹۵ دلار محاسبه شده بود.
بنابراین به نظر می‌رسد وابستگی بودجه سال ۹۳ به نفت بیش از سال ۹۲ است اما به‌ظاهر کمتر به نظر می‌رسد.
اگر از بحث خود خارج نشویم این سؤال مطرح می‌شود که با این شرایط آیا می‌توان امید داشت که بودجه جاری از نفت و درآمدهای نفتی جدا شود؟
رهبر معظم انقلاب بارها فرموده‌اند: «وقتی برنامه اقتصادی یک کشور به یک نقطه خاص متصل و وابسته باشد، دشمنان روی آن نقطه خاص تمرکز پیدا می‌کنند.» در سالهای اخیر این مضوع برای ما کاملاً شفاف است . اگر فرض کنیم تحریم‌های ایران در زمینه فروش نفت و همچنین تحریم‌های مربوط به سد و بلوکه کردن دارایی‌های ایران برداشته شود، اتفاقی که می‌افتد افزایش فروش و صادرات نفت و محصولات نفتی و افزایش درآمدهای حاصل از آن است که از سخنان وزیر نفت نیز چنین موضوعی برمی‌آید. این خود سبب تزریق بخش زیادی از نقدینگی به کشور می‌شود که با این وضعیت فعلی، موجب تورم بیشتر و وابستگی شدیدتر به منابع نفتی خواهد شد.
سخنگوی دولت اخیراً مطرح کرده‌اند که حجم صادرات نفت در لایحه سال ۹۳ همانند سال گذشته است یعنی حدود ۱.۳ میلیون بشکه در روز، نظر شما دراین‌باره چیست؟ آیا این حجم صادرات می‌تواند امیدبخش روزهای آینده باشد، ازاین‌رو که بتوان روزی صادرات نفت خام را به‌طور چشمگیری کاهش دهیم؟
اولاً باید بگویم با محاسبه‌ای که انجام دادم حجم صادرات نفت مقداری بیشتر از سال گذشته در بودجه لحاظ شده است بنابراین همانند سال گذشته نخواهد بود.
در ثانی باید گفت این درآمدها به‌شرطی برای کشور پرثمر است که با نگاه سرمایه‌ای به درآمدهای نفتی بنگریم و نه با نگاه درآمدی که این موضوع اصلاً در بودجه لحاظ نشده است، یعنی آن را صرف ایجاد اشتغال، گسترش تولید داخلی، توسعه صنایع ملی و افزایش بهره‌وری اقتصادی کنیم، نه‌اینکه این درآمدها را صرف پرداخت حقوق کارمندان دولت، یارانه‌های خانواده‌ها و به‌طور کلی هزینه‌های جاری دولت کنیم که در نتیجه، اثر تورمی بر اقتصاد داشته باشد.
از طرف دیگر نیز باید برنامه ریزی بلندمدت برای کاهش صادرات نفت به‌منظور ذخیره سازی آن برای مواقع ضرورت و نیاز تولید داخلی غیرنفتی به نفت داشته باشیم. این امر حتی در سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه در بند ۲۲ ابلاغ شده از سال ۱۳۸۷ تصریح شده است؛ اما متأسفانه اهتمام جدی نه از سوی دولت گذشته و نه در این چند روز از فعالیت دولت جدید، دیده نشده است.
به‌نظر شما با این لایحه حماسه اقتصادی رخ خواهد داد؟
با این شرایطی که من می‌بینم وضعیت اقتصاد ایران همچنان در حالت شوک و آسیب پذیری به سر خواهد برد و حتی با تحریم دیگر که هرلحظه ممکن است رخ دهد دچار ضعف و نوسان مجدد خواهیم شد.
راه‌حل چیست؟
تنها راه علاج این آسیب پذیری نه کاهش تحریم‌ها، بلکه حرکت به‌سمت الگوی اقتصاد مقاومتی و ملزومات آن است.
متأسفانه آنچه مورد اهتمام دولت محترم کنونی از ابتدای فعالیت خویش در حوزه اقتصاد بوده است، مبتنی بر این دید خوشبینانه به مذاکره و غفلت از نگاه به درون و اقتصاد مقاومتی و فقدان یک نگاه کلان و ریشه‌ای به مشکلات ساختاری اقتصاد است.
به‌اذعان عمده اقتصاددانان داخلی و خارجی، کشور ما از نبود یک دید بلندمدت و ساختاری برای حل مشکلات اقتصادی خود رنج می‌برد. در واقع وضعیت دولت نسبت به اقتصاد فعلی کشور، مانند وضعیت کسی است که خودرویی با موتور معیوب در اختیار دارد و به‌جای اصلاح اساسی و ریشه‌ای و تعویض و تعمیر موتور آن، به روغن‌کاری می‌پردازد.
دولت کنونی نیز همچون دولت‌های گذشته، در صدد راهبری اقتصاد به‌صورت روزمرگی است و برای برون‌رفت از مشکلاتش، به‌جای تعمیر و اصلاح موتور معیوب آن، که عبارت است از وابستگی شدید به نفت، به راهکارهای موقتی و سطحی نظیر مذاکره برای کاهش تحریم و مانند آن متوسل می‌شود.
