به گزارش جهان نيوز به نقل از باشگاه خبرنگاران، یکی از مجازات‌های قانون مجازات اسلامی، در مواردی که قتل یا جنایت عمدی‌ای بر جسم و جان افراد، وارد می‌آید و موجب از دست رفتن جان یا آسیب به اعضا و جوارح مجنی علیه، یعنی، زیان دیده از جرم، می‌گردد، قصاص است که تنها، در موارد رضایت مجنی علیه یا اولیای دم او، بر مصالحه به دیه یا مواردی که امکان اعمال قصاص نباشد، تبدیل به دیه خواهد شد.
با توجه به اینکه قانون گذار، در ماده ۳۰۲ قانون مجازات اسلامی، برگرفته از شرع مقدس، برابری در دین و عقل را شرط اعمال قصاص، می‌داند، پرسشی که مطرح می‌گردد این است که قصاص مسلمان در برابر کافر، به دلیل نابرابری در دین، به چه صورت خواهد بود؟ از آنجا که با در نظر گرفتن حکم شرعی و حکم قانونی این مسئله، قصاص مسلمان در برابر کافر، صرفا، در شرایط به خصوصی، امکان پذیر است، ضروری است از قواعد این امر، آگاهی داشت.
از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم، امکان قصاص مسلمان در برابر کافر را بررسی کرده و سپس، حکم شرعی و حکم قانونی این مسئله را با مراجعه به شرع مقدس و قانون مجازات اسلامی، توضیح دهیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این موضوع، با ما، همراه باشید.
قبل از پاسخ به این پرسش که آیا مسلمان در برابر کافر قصاص می‌شود یا خیر؟ باید، اندکی در خصوص مفهوم قصاص، موارد سقوط قصاص، مصادیق، شرایط اعمال و موارد منجر به صدور حکم به آن، توسط قاضی رسیدگی کننده به پرونده، توضیح دهیم و سپس، امکان قصاص مسلمان در برابر کافر را بررسی کرده و درباره آن، صحبت کنیم.
قانون مجازات اسلامی، انواع مجازات را در ماده ۱۴ خود پیش بینی کرده و آن‌ها را به چهار دسته حدود، قصاص، دیات و تعزیرات، تقسیم می‌نماید. بر اساس ماده ۱۶ این قانون، قصاص، مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس، اعضا و منافع است که به شرح مندرج در کتاب سوم این قانون، اعمال می‌شود.
با توجه به این ماده، در تعریف مجازات قصاص و موارد صدور حکم به آن، باید گفت که موارد صدور قصاص، زمانی است که کسی، مرتکب یک جنایت عمدی، بر جان و یا جسم و منافع اعضای بدن شخص دیگر می‌گردد و هرکس به عمد، مرتکب این گونه جنایات شود، بر اساس این ماده، مجازات وی، قصاص خواهد بود.
مجازات قصاص، به صورت گرفتن جان افراد، با اعدام و یا به صورت قصاص عضو، یعنی، وارد کردن عینا جراحت یا آسیب وارده به اعضا و منافع مجنی علیه، نسبت به عضو، منافع و جسم مرتکب جنایت عمدی می‌باشد که در صورت عدم امکان وارد آوردن عینا آسیب، قصاص، به دیه، تبدیل می‌گردد، همچنین است، در شرایطی که مجنی علیه یا، ولی دم او، به جای قصاص، به دیه، مصالحه کنند.
قانون گذار، در ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی، در شرایط ثبوت و تحقق قصاص، مقرر می‌دارد: قصاص، در صورتی ثابت می‌شود که مرتکب، پدر یا از اجداد پدری مجنی علیه نباشد و مجنی علیه، عاقل و در دین با مرتکب مساوی باشد. تبصره- چنانچه مجنی علیه، مسلمان باشد، مسلمان نبودن مرتکب، مانع قصاص نیست.
بر اساس این ماده، شرایط اعمال قصاص، عاقل بودن مجنی علیه و تساوی او در دین، با مرتکب جنایت عمدی است و عدم برابری دین مجنی علیه، با مرتکب، در مواردی که مرتکب، از لحاظ دینی، برتر از مجنی علیه است یا در مواردی که مرتکب، پدر یا جد پدری مجنی علیه می‌باشد، سبب سقوط قصاص می‌گردد، اما، عکس این موضوع، یعنی، چنانچه دین مجنی علیه، از مرتکب، بالاتر باشد و در دین، برابر نباشند یا در مواردی که فرزندی، پدر یا جد پدری خود را بکشد، قصاص، ثابت خواهد بود.
البته، در خصوص عدم برابری در دین، در مواردی که مرتکب، مسلمان باشد و مجنی علیه، کافر مستامن، ذمی یا معاهد، عدم برابری در دین اسلام، سبب سقوط مجازات قصاص، نسبت به مرتکب مسلمان، نمی‌شود و قصاص، بر مرتکب، ولو مسلمان، اعمال خواهد شد. بعد از این توضیح، ممکن است، این پرسش، مطرح گردد که کافر مستامن، معاهد و ذمی چه کسانی هستند؟ در پاسخ به این پرسش، باید گفت:
مقصود از مستامن، شخص دارای امنیت در سرزمین اسلامی است. یعنی، غیر مسلمانی که وارد سرزمین اسلامی شده و با دلایل قابل قبول از منظر دین اسلام، در کشور اسلامی، دارای امان و پناه می‌باشد.
مقصود از معاهد، شخص کافر هم عهد و هم پیمان، با مسلمانان است که امید اسلام آوردن او می‌رود و بدین سبب، در بلاد اسلامی، از امنیت و مصونیت، برخوردار می‌باشد؛ همانند مستامن، عهد و پیمانی که معاهد، به موجب آن، در سرزمین اسلامی، مصونیت دارد، باید، از لحاظ دینی، پذیرفته شده باشد.
مقصود از ذمی، اهل کتاب، یعنی، یهودیان و مسیحیان، زرتشتیان و صائبین، می‌باشد که در سرزمین متعلق به مسلمانان، به علت عهد و پیمانی که با آن‌ها بسته اند، دارای مصونیت هستند و از هرگونه تعرض، محافظت می‌گردند.
با توجه به توضیحات بالا، در پاسخ به این پرسش که امکان قصاص مسلمان در برابر کافر، وجود دارد یا خیر؟ باید گفت، تنها در مواردی که مسلمان، بر کافر غیر مستامن، غیر معاهد و غیر ذمی، جنایتی ولو عمدی، وارد آورد، قصاص، ثابت نیست و چنانچه، مجنی علیه، کافر مستامن، معاهد یا ذمی باشد، یعنی، مرتکب، مسلمان بوده و نسبت به این کافر ها، جنایتی عمدی را مرتکب شود، قصاص، ثابت خواهد بود.
حکم شرعی قصاص مسلمان در برابر کافر
پس از بررسی امکان قصاص مسلمان در برابر کافر، در قسمت قبل، در این بخش از مقاله، قصد داریم، حکم شرعی این مسئله را ذکر کرده و توضیح دهیم که نظر شرع مقدس، در خصوص مسئله قصاص مسلمان در برابر کافر، هنگام ارتکاب جنایت عمدی از سمت مسلمان، بر کافر، چیست.
در شرع، برخی از فقها، معتقدند، مسلمان، در هیچ شرایطی، در ارتکاب جنایت عمدی بر کافر و قتل او، کشته و قصاص، نمی‌شود: استناد این دسته از فقها در شرع، بر آیه نفی سبیل است که مقرر می‌دارد: ” لن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا (سوره نسا – ۱۴۱) ” به معنای اینکه، خداوند، برای کافران، نسبت به مسلمان، راه و سلطه‌ای قرار نمی‌دهد. با استناد به این آیه، برخی فقها، حقی برای اولیای دم کافر، بر تقاضای قصاص مرتکب مسلمان، نمی‌بینند که این مساله، خلاف قاعده لاضرر و لا ضرار فی الاسلام است و با نفس عدالت خواهی دین اسلام، تناقض دارد.
در مواردی که نمی‌شود، حکم مسئله ای را در شرع مقدس یافت، باید، به قرآن، مراجعه کرد، قرآن، در آیه ۳۱ سوره اسرا، می‌فرماید: و من قتل مظلوما، فقد جعلنا، لولیه سلطانا یعنی، هرکس به ناحق کشته شود، وارث او را حجت قرار دادیم. همچنین، در ماده ۳۲ سوره مائده می‌فرماید: من قتل نفسا بغیر نفس، او فساد فی الارض، فکانما قتل الناس جمیعا و…. هرکس جانی را بدون فساد او در زمین بکشد، گویا تمام مردم را کشته است.
بر اساس این آیات قرآن، خداوند، در هیچ کجا، در قتل دیگری، کافر بودن مرتکب را موردی مجاز، بر به قتل رسیدن او، توسط دیگری، ولو شخصی که در دین، بالاتر از او بوده، یعنی مسلمان باشد، ندانسته و در پاسخ به این پرسش که آیا شرع با حکم قصاص مسلمان در برابر کافر موافق است یا خیر باید گفت، بر اساس قرآن، شرع نیز موافق اصل برابری و رعایت عدالت است و جان انسان ها، فارغ از دین شان، محترم می‌باشد.
در هم راستایی با آیات قرآن، امام علی نیز در نامه ۵۳ نهج البلاغه، می‌فرمایند: ” ظلم به کافری که درصدد آزار مسـلمانان نباشـد، حـرام اسـت. بر اساس این فرمایش نیز هیچ مسلمانی، مجوز آزار عمدی بر کافری که در صدد آزار مسلمانان نیست را نداشته و در صورت ارتکاب، مسئول خواهد بود.
در ادامه مقاله، در خصوص حکم قانونی قصاص مسلمان در برابر کافر، از نظر قانون مجازات اسلامی، توضیح خواهیم داد.
حکم قانونی قصاص مسلمان در برابر کافر
در قسمت‌های قبل، توضیح دادیم که امکان قصاص مسلمان در برابر کافر، وجود دارد و حکم شرعی این موضوع را نیز، توضیح دادیم. پس از بررسی امکان قصاص مسلمان در برابر کافر و ذکر حکم شرعی آن، در این بخش از مقاله، قصد داریم، در خصوص حکم قانونی این مسئله، از منظر قانون مجازات اسلامی، صحبت کنیم و بگوییم که آیا، قانون، در این زمینه، با شرع، هم راستا است یا نظر مخالفی داشته و قصاص کافر در برابر مسلمان را جایز نمی‌داند؟
ماده ۳۱۰ قانون مجازات اسلامی، حکم قانونی قصاص مسلمان در برابر کافر و بالعکس را مشخص می‌کند. این ماده، در خصوص ارتکاب جنایت عمدی غیر مسلمان بر مسلمان و بلعکس، تعیین تکلیف کرده است. ماده ۳۱۰ قانون مجازات اسلامی، در خصوص این موارد، مقرر می‌دارد:
هرگاه غیر مسلمان، مرتکب جنایت عمدی بر مسلمان، ذمی، مستامن و معاهد شود، حق قصاص ثابت است. در این امر، تفاوتی میان ادیان، فرقه‌ها و گرایش‌های فکری نیست.
اگر مسلمان، ذمی، مستامن و معاهد، بر غیرمسلمانی که ذمی، مستامن و معاهد نیست جنایتی وارد کند، قصاص نمی‌شود. در این صورت مرتکب، به مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم «تعزیرات»، محکوم می‌شود.
تبصره ۱- غیر مسلمانانی که ذمی، مستامن و معاهد نیستند و تابعیت ایران را دارند یا تابعیت کشور‌های خارجی را دارند و با رعایت قوانین ومقررات وارد کشور شده اند، در حکم مستامن می‌باشند.
تبصره ۲- اگر مجنی علیه، غیر مسلمان باشد و مرتکب پیش از اجرای قصاص، مسلمان شود، قصاص ساقط و علاوه بر پرداخت دیه، به مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم «تعزیرات»، محکوم می‌شود.
بر اساس بند دوم قانون مجازات اسلامی، در شرایطی که فرد مسلمان، بر کافر مستامن، معاهد یا ذمی، مرتکب هر نوعی از جنایت عمدی گردد، قصاص، در حق او، ثابت خواهد شد و مسلمان بودن مرتکب، از موارد سقوط مجازات قصاص، محسوب نمی‌شود؛ مگر اینکه مجنی علیه جنایت عمدی واقع شده بر وی، توسط مسلمان، کافر غیر ذمی، غیر معاهد یا غیر مستامن باشد.
سوالات متداول
۱- آیا قصاص مسلمان در برابر کافر وجود دارد یا خیر؟
قانون گذار در قانون مجازات اسلامی امکان قصاص مسلمان در برابر کافر را در شرایط خاصی مورد پیش بینی قرار داده است نظیر مواردی که مجنی علیه کافر ذمی مستامن یا معاهد باشد که جزئیات این امر در متن مقاله ارائه شده است.
۲- در چه مواردی سقوط قصاص در خصوص مسلمان نسبت به کافر اتفاق می‌افتد؟
در مواردی که مرتکب جنایت عمدی مسلمان و مجنی علیه کافری غیر ذمی غیر مستامن یا غیر معاهد باشد قصاص ساقط شده و تعزیر در خصوص مرتکب اعمال می‌گردد که جزئیات این امر در متن مقاله ارائه شده است.
۳- حکم شرعی قصاص مسلمان در برابر کافر چیست؟
شرع نیز همانند قانون و برگرفته از قرآن قصاص مسلمان در برابر کافر را جایز می‌داند که جزئیات این امر و مستندات آن در متن مقاله ارائه شده است.
