آیا ارشاد پاي هزينه‌هاي «کلنل» مي‌ايستد؟
دوشنبه ۱۹ اسفند ۱۳۹۲ ساعت ۱۶:۱۰
کد مطلب: 349142
از جايزه «يان ميخالسکي» سوييس تا كتابفروشي‌هاي تل‌آويو
دولت‌آبادي در كش و قوس‌هايي كه سال‌هاي ۸۷ و ۸۸ با وزارت ارشاد داشت و پس از يأس نسبي از انتشار فارسي اثر در عین آنکه به رایزنی با مسئولان وقت ادامه می‌داد به انتشار ترجمه آلماني آن رضايت داد. با این توصیفات ترجمه آلماني «زوال كلنل» در مهرماه ۸۹ در آلمان رونمايي شد. هرچند سال قبل نيز اين ترجمه آلماني توسط ناشري سوييسي منتشر شده بود. ترجمه‌ای که در سال ۲۰۱۳ جايزه ادبي «يان ميخالسکي» سوييس را از آن خود كرد. دولت‌آبادي در زمان رونمایی نسخه آلمانی اثر در كلن عنوان كرد كه مايل بوده اين رمان ابتدا به زبان فارسي منتشر شود و براي انتشار آن ۲۵ سال صبر كرده است. وي همچنين اظهار اميدواري كرد كه اين كتاب هر چه زودتر به زبان فارسي در ايران منتشر شود. ترجمه انگليسي «زوال کلنل» نيز تابستان سال بعد به قلم تام پتر ديل در امريكا روانه بازار نشر شد. ترجمه‌اي كه «كلنل» را در رديف نامزدهاي دريافت جايزه بوكر آسيايي هم قرار داد. در ادامه اين روند، ترجمه عبري «کلنل» نيز توسط مژگان نوی كه به تعبير رسانه‌هاي خارجي يك اسرائيليِ ايراني‌تبار است در مردادماه ۹۱ منتشر و در تيراژ سه هزار نسخه روانه كتابفروشي‌هاي تل‌آويو شد. اتفاقي كه بي‌بي‌سي با تيتر «بمب فرهنگي ايران در اسرائيل منفجر شد» به استقبال آن رفت.
معاون وقتِ فرهنگی ارشاد: ساختار كتاب ايراد دارد
بهمن دري، معاون فرهنگي وقت وزارت ارشاد بعدها عنوان كرد «این کتاب چون در خارج از کشور منتشر شده است، ضرورتی ندارد در ایران منتشر شود.» اظهار نظري كلي كه به تشريح دقيق ماجرا نمي‌پردازد. معاون وقت فرهنگي اما در اظهار نظرهاي ديگري سخنان قابل تامل ديگري گفت: «این کتاب از مناظر گوناگون در اداره کتاب بررسی شده است. تصحیحات رمان شامل واژه‌ها و ترکیب‌بندی آن نمی‌شود. اين كتاب قرائت جدیدی از شرایط قبل و بعد از انقلاب با تأثیرگذاری نامطلوب ارائه می‌کند... کتاب باید اصلاحاتی در کتاب انجام دهد. نویسنده برخی موارد را اصلاح کرده ولی مد نظر من این نیست که فقط آنها تغییر کند. من یک سری نکات در باب ساختار و ساختمان و محتوای کتاب دارم.» با اين حال معاون وقت فرهنگي و محمد اللهياري مدير اداره كتاب وي هيچ وقت اعلام نكردند كه مقصودشان از «قرائت جديد از شرايط قبل و بعد از انقلاب» چيست.
هرچند روند بلاتکیلفی «کلنل» تا به امروز نشان از کوتاه نیامدن دولت‌آبادی در برابر اصلاحات مورد نظر دارد اما با این حال او ترجیح هم نداد که به حاشیه سازی‌های مخرب روی آورد. دولت‌آبادي عامدانه از انتشار فارسی اثر در خارج از کشور خودداری کرد. او ترجیح داده بود اگر هم قرار است نسخه فارسی «کلنل» منتشر شود، در ایران و از طریق سازوکارهای رسمی و قانونی آن و به دور از حاشيه انجام گیرد: «من بنای تقابل ندارم. دوست دارم همچنان در ایران بمانم و بنویسم... مردم نظرات مختلفی دارند که می‌تواند باعث اختلاف نظر شود اما این نباید باعث شود که من بخواهم به تقابل برخیزم یا کشورم را ترک کنم.»
تغییر دولت و مسئولان وزارت ارشاد فرصت مجددی برای بررسی کتاب‌هایی پديد آورد که تا پیش از این در اداره کتاب ارشاد معطل مانده بودند. «کلنل» نیز از این قاعده مستثنی نبود. نسخه فارسي این اثر اين روزها در اداره كتاب وزارت ارشاد مشغول بررسي است. تلاش برخی رسانه‌ها با انتشار خبر صدور مجوز برای اين اثر و فضاسازی براي صدور مجوز انتشار نیز با واکنش تند وزیر ارشاد روبرو شد كه در جاي خود قابل تامل است: «خبر دروغی کار شد که زوال کلنلِ آقای دولت‌آبادی اجازه چاپ دارد در حالی که این کتاب از عناوینی است که برای بررسی‌اش درخواست داده‌اند و هنوز در دست بررسی است. ممکن است مجوز بگیرد یا نگیرد.» معاونت فرهنگی ارشاد نیز در ادامه با تکذیبیه‌ای رسمی، اعلام کرد «تاکنون مجوزی برای این اثر صادر نشده است.» آخرین اظهارنظرها در این خصوص به علی شجاعی صائین رئیس اداره کتاب بازمی‌گردد که اعلام کرده بود بررسی «کلنل» مراحل نهایی خودش را طی می‌کند و نتایج آن همین روزها به ناشر اعلام میشود.
روایت ايندپندنت و نیویورک‌تایمز از «كلنل»: «انقلاب فرزندان خود را مي‌بلعد»
هرچند هنوز مخاطبان فارسی‌زبان از چند و چون این اثر پرحاشیه اطلاعی دقیقی ندارند اما یادداشت‌هایی که از جانب بخري رسانه‌هاي خارجي در این رابطه نوشته شده در نوع خود قابل تامل است و تا حدی فضای اين اثر را نشان می‌دهد. ایندپندنت چاپ انگلیس در یادداشتی که ۴ اکتبر ۲۰۱۱ در معرفی این اثر منتشر کرده، چنین نوشته است: «پدر و پسر پس از هفته‌ها شکنجه، با خروج شاه از ایران و بازگشت آیت‌الله خمینی آزاد میشوند. هر فردی امیدوار است که (این وضعیت) باطل شده و از بین برود اما رژیم جدید از اسلاف خود پیشی مي‌گيرد. اعدام‌ها ادامه دارد و دانشگاه‌ها بسته میشوند... کلنل - طبق آنچه که مترجم انگلیسی زبانش گفته است- شرح اين ماجراست که انقلاب چگونه فرزندان خود را می‌خورد.»
سایت آمازون نیز که بزرگ‌ترین سایت فروش آنلاین کتاب در جهان محسوب میشود در معرفی این رمان آورده است: «داستان از یک شب بارانی شروع میشود وقتی که دو نیروی پلیس درِ خانه کلنل را می‌زنند و او را برای تحویل گرفتن جسد شکنجه شده جوان‌ترین دخترش احضار می‌کنند. انقلاب اسلامی، فرزندان خود را بلعیده است. رمان در ادامه، کلنل را همراهی می‌کند با رشوه‌ای که برای کفن كردن جنازه می‌دهد و تلاشی که تا پیش از طلوع آفتاب او را دفن کند.»
نیویورک‌تایمز چاپ امریکا نیز در یادداشتی که در اول جولای ۲۰۱۲ منتشر کرده درباره این اثر چنین می‌نویسد: «کلنل، رمانی درباره انقلاب اسلامی ۱۹۷۹(۱۳۵۷) و عواقب خشونت‌بار بعدی آن است. پنج فرزند کلنل هر کدام مسیرهای متفاوت سیاسی را در پیش می‌گیرند و بهای سنگینی برای این امر می‌پردازند. داستان از یک شب بارانی شروع میشود که کلنل جنازه جوان‌ترین دخترش را تحویل می‌گیرد تا او را دفن کند.»
آیا ارشاد پاي هزينه‌هاي «کلنل» مي‌ايستد؟
جستجوی اینترنتی میان سایر منابع انگلیسی‌زبان نیز نتایج مشابهی ارائه می‌کند. با کنار هم قرار دادن قرائنی که شرح برخی‌شان در سطور قبل رفت باید اذعان کرد صدور مجوز برای انتشار چنين اثري، براي ارشاد بدون هزینه نخواهد بود. انتشار این اثر فارغ از آنکه نویسنده‌اش چه کسی باشد، واکنش‌های شدیدی را علیه حاکمیتی‌ترین نهاد فرهنگی جمهوری اسلامی بر می‌‌انگیزد که شاید از نظر شدت و ابعاد، با چالش‌هایي كه اين وزارتخانه طي چند ماه اخیر درگیرش بوده است قابل مقایسه نباشد. اینکه وزارت ارشاد در بحبوحه چالش‌هاي چند ماهه و كارت‌هاي زردي كه اخيرا گرفته، آيا پاي هزينه‌هاي احتمالي صدور مجوز براي اين اثر مي‌ماند يا نه، سوالي است كه بايد براي پاسخ آن به انتظار زمان نشست.
