پشت پرده احداث سد پاشدان در افغانستان چیست؟

گروه بین الملل جهان نیوز: در روزهای اخیر شاهد وقوع یک اقدام معنادار در افغانستان بوده ایم که در نوع خود، بر تنش های آبی میان ایران و این کشور می افزاید. ماجرا از این قرار است که طالبان به عنوان حاکمان کنونی افغانستان، با مهندسی و حضور میدانی شرکت های خارجی، اقدام به احداث سد پاشدان روی یکی از سرشاخه‌های هریرود کرده اند. هریرود نقشی مهم در تامین آب استان خراسان در کشورمان دارد.

در این راستا، برخی صاحب نظران و کارشناسان و حتی نمایندگان مجلس شورای اسلامی به این نکته اشاره داشته‌اند که انجام این قبیل اقدامات در خاک افغانستان می تواند هم منجر به تشدید بحران کم آبی در کشورمان شود و هم بر روابط دو کشور ایران و افغانستان اثرگذاری منفی داشته باشد. پیشتر نیز در ماه های گذشته، شاهد فراز و فرودهای قابل توجهی در روابط ایران و افغانستان با محوریت مساله آب بوده ایم. به طور خاص در مورد حقابه ایران از رود هیرمند نیز کشورمان گلایه های مستدلی را از رویکرد طرفِ افغانستانی و بی توجهی آن به توافقات منعقد شده میان دو کشور مطرح کرده است.

با این همه، در تحلیل اقدام اخیر طالبان در آبگیری سد پاشدان، توجه به 3 نکته ضروری به نظر می رسد.

یک: طالبان و تلاش برای اهرم‌سازی در رابطه با ایران
یکی از انگیزه های مهم و اصلی گروه طالبان در تشدید تنش های آبی با ایران این است که طرف افغانستانی سعی دارد از کشورمان در برخی حوزه ها امتیاز گیری داشته باشد و مساله آب را اهرمی مناسب در این رابطه ارزیابی می کند. طالبان با چالش هایی جدی در حوزه تامین نیازهای ضروری مردم افغانستان نظیر مواد غذایی، سوخت و غیره رو به رو است. موضوعات که تا حد زیادی کارآمدی حاکمان کنونی افغانستان را زیر سوال می برند.

در عین حال، شمار قابل توجهی از مهاجران غیرقانونی افغانستانی نیز در ایران زندگی می کنند که در ماه های اخیر عزمی جدی در کشورمان برای بازگرداندن آن ها به کشورشان ایجاد شده است. موضوعی که می تواند فشارهای بیشتری را به طالبان در حوزه حکمرانی افغانستان وارد کند. از این رو، طالبان با اهرم سازی از مساله آب در رابطه با ایران، سعی دارد بسترهای مساعدتری را برای تامین نیازهای خود از طریق ایران فراهم کند. مساله ای که مخصوصا با توجه به تشدید تنش های آبی در کشورمان، از جدیت بیشتری برخوردار می شود.

دو: بازیگری آشکار و پنهان رقبا و دشمنان ایران
همانطور که پیشتر هم گفته شد، احداث و آبگیری سد پاشدان افغانستان توسط شرکت های خارجی انجام شده است. در این رابطه به طور خاص نام یک شرکت از جمهوری آذربایجان قید شده که با فعالیت 24 ساعته، احداث سد پاشدان را میسر کرده است. البته که ورای این شرکت، به نظر می رسد که طیفی از رقبا و دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه ای ایران نیز در پسِ پرده تشدید تنش‌زایی های آبی در خاک افغانستان علیه ایران هستند.

انگیزه اصلی آن ها از این موضوع نیز این است که جدای از جنگ سخت افزاری، در حوزه نرم افزاری و تهدیدات بلند مدت نیز تا جای ممکن عرصه را بر ایران تنگ و زمینه های لازم و مساعد برای اوج گیری نارضایتی ها داخلی در کشورمان را تحریک و تشویق کنند. نباید از یاد ببریم که ایران از نگاه سازمان های بین المللی جزو کشورهایی است که با تنش آبی جدی در منطقه خاورمیانه دست و پنجه نرم می کنند و سطح این چالش در سال های آتی، گسترده تر نیز خواهد شد.
از این رو، شیطنت های کنشگران منطقه ای و فرامنطقه ای رقیب و دشمن با ایران در خاک افغانستان وتلاش برای تضعیف موقعیت آبی ایران، از نگاه آن ها نوعی سرمایه گذاری بلند مدت برای ضربه زدن به کشورمان و امنیت آن نیز تلقی می شود. بسیاری از صاحب نظران بر این باورند که جنگ های آتی جهان، بر سر آب خواهند بود و این مساله به خوبی ماهیت حقیقی اقدامات غیرسازنده علیه ایران در حوزه مسائل آبی را افشا می کند.

سه: افغانستان و ضرورت توجه به سیاست "همسایگی خوب"
یکی از نکاتی که مقام های وزارت خارجه کشورمان ینز با اشاره به احداث سد پاشدان به آن اشاره داشته اند این بوده که بهتر است طرف افغانستانی از دست زدن به اقدامات تنش‌زا بپرهیزد. به هر حال، ایران و افغانستان دو کشور همسایه هستند و ایران همواره بر سیاست حسن همجواری در قالب روابط خود با افغانستان تاکید داشته است. ایران سال ها میزبان میلیون ها مهاجر افغانستانی بوده و پیوندهای تاریخی و فرهنگی مشترکی با مردم افغانستان دارد.

حتی در زمان اشغال افغانستان به دست شوروی، امام راحل(ره) به مسئولان وقت تاکید داشتند که ایران باید یار و کمک رسان مردم افغانستان باشد و در این رابطه هیچ محدودیتی نیز نباید وجود داشته باشد. از این رو، به طور خاص طرف افغانستانی نباید اجازه دهد که روابط خوب و سازنده دو کشور ایران و افغانستان، به دلیل اغراض منفی طرف های ثالث، دستخوش نوسان شود. موضوعی که هم به ایران و هم افغانستان خسارت خواهد زد.