کرسی‌های نظریه‌پردازی که بی‌فایده‌اند/ تنها خط قرمز مناظرات
دوشنبه ۱ مهر ۱۳۹۲ ساعت ۱۴:۱۶
کد مطلب: 315133
در همین راستا، یک دهه پیش مقام معظم رهبری بر لزوم ایجاد منشوری برای تولید نظریه و فکر و نهادینه‌سازی مناظرات علمی و ارایه نظریه‌پردازی روشمند تأکید کردند. ایشان در پاسخ به نامه جمعى از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در مورد کرسی‌های نظریه‌پردازی تأکید داشتند که ایده‌ها باید عملی شده و ثمربخش باشند این راه شکوفایی و خلاقیت است که باید پیمود. به اعتقاد ایشان نسل جدید باید از جمود و خودباختگی به شجاعت نظریه‌پردازی و مناظره با رعایت اصول اخلاقی و منطقی آن بپردازد.
تمام نکات مطرح شده توسط رهبر انقلاب از آن تاریخ، کلیدواژه‌های اصلی تشکیل «هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره» شد با هدف اصلی گسترش کمی و کیفی کرسی‌ها در حوزه علوم انسانی و معارف دینی و بسط آزاداندیشی و شکل‌گیری نهضت تولید علم و نظریه‌پردازی‌ها که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۸۲ راه‌اندازی و تأسیس شد.
پس از گذشت تقریباً یک دهه از فعالیت این کرسی‌ها با توجه به نظر اساتید و نخبگان فن و با وجود تأکید مقام معظم رهبری در سخنرانی‌های متعددشان فعالیت چندانی صورت نگرفت که این امر نیاز به آسیب‌شناسی دارد.
در این گزارش تلاش داریم به برخی از معضلات و آسیب‌های پیش‌رو در حوزه نقد و نظریه‌پردازی در کشور پرداخته و در نهایت ضرورت وجود کرسی‌های آزاداندیشی را با نظر کارشناسان و اساتید مورد بررسی قرار دهیم.
*مهمترین کارکرد کرسی‌های نقد و نظریه‌پردازی باید نقد آراء و نظریه‌های علمی باشد
نخستین نکته‌ای که باید بدان بپردازیم این است که ضرورت وجود مجامعی برای نقد و مناظره و نظریه‌پردازی در جامعه چه اندازه است و به واقع چرا باید آراء نقد شود؟ تضارت نظرات وجود داشته باشد؟ چگونه از خلال این نقد و مناظرات نظریات علمی بیرون می‌آید؟
«پرویز امینی» کارشناس مسائل سیاسی و فرهنگی در این باره می‌گوید: در صورتی که شرایط منطقی برایمان فراهم نباشد مجالی برای کار علمی نیست و قطعاً بدانیم که بیشترین ضربه را از این ناحیه خواهیم خورد. بنابراین بزرگترین کارکرد این کرسی‌ها باید این باشد که به نقد آراء و نظریه‌های علمی بپردازند، البته نقد باید به معنای علمی کلمه و روش‌شناسی مناسب صورت گیرد و محدود به نظریات داخلی یا خارجی خاص نشود. هر نظریه‌ای صرف نظر از منشأ آن در کرسی‌های نقد و مناظره باید مورد بررسی قرار گیرد یعنی باید به ما قال به محتوا صرف نظر از منشأ و مبدأ با موازین منطقی و علمی پرداخته شود و به نظر من این مهمترین وظیفه کرسی‌های نقد و مناظره است.
*کل جامعه باید عرصه‌ای برای نظریه‌پردازی علمی باشد
امینی در بخش دیگری از سخنانش با توجه به اینکه صرف وجود یک هیأت زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی که البته تاکنون هم برآیند عالی نداشته است، می‌گوید: کل جامعه باید عرصه‌ای برای نقد و نظریه‌پردازی علمی باشد نه اینکه تنها یک کرسی آزاداندیشی یا کرسی نقد و مناظره در دانشگاه‌ها داشته باشیم این فضا باید در رسانه‌ها به ویژه رادیو و تلویزیون، روزنامه‌ها، اینترنت، سایت‌ها و ... وجود داشته باشد، پس باید در هر نهادی امکان نقادی و مناظره علمی فراهم باشد.
وی معتقد است: علاوه بر این باید بتوانیم کودکانمان را منتقد بار بیاوریم اگر چنین نگاهی خانواده‌ها به تربیت فرزند داشته باشند در همین اولین گام به دانشگاه‌ها محدود نمی‌شویم و به این حوزه ظلم و جفا نمی‌کنیم، آموزش و پرورش و خانواده فرزندان را آزادانه تربیت کنند تا آنها هم برخورد منطقی با مسایل داشته باشند متأسفانه در این راستا در رادیو و تلویزیون تضارب آراء را شاهد نیستیم در صورتی که باید در یک چارچوب منطقی حد و حدود آزادی و نقد را مشخص کرده و در تمام نهادها رعایت شود، در غیر این صورت یک هیاهوی بی‌نتیجه خواهد بود.
*اگر فهم صحیحی از نقد نداشته باشیم، کرسی‌های نظریه‌پردازی و نقد بی فایده خواهد بود
«عماد افروغ»، استاد بازنشسته دانشگاه و جامعه‌شناس درباره اهمیت نقد و نقادی و فضای نظریه‌پردازی در جامعه می‌گوید: نخست باید فهم صحیحی از نقد و نقادی و مناظره داشته باشیم، اگر این فهم وجود نداشته باشد عملاً برپایی کرسی‌ها بی‌نتیجه است همانطور که الان هم شرایط آنها را مناسب نمی‌بینم. ما نمی‌توانیم بدون وجود یک رابطه دیالکتیک بین فرد و جامعه و نیازهای جامعه سامان بخش کرسی‌های نقد و مناظره یا آزاداندیشی باشیم. نکته دیگر این است که بدون بسترسازی لازم و امنیت خاطر فضا برای آنها که می‌خواهند در خصوص مسایل مبتلا به جامعه اظهارنظر کنند، باز نمی‌شود بنابراین سامان بخشی کرسی‌ها یعنی هم باید به آن رابطه دیالکتیکی توجه کرد و هم امنیت کافی برای بیان را فراهم ساخت بنابراین پس از این امر باید به فهم مسایل و سامان بخشی چرخه آن و از بین بردن موانع توجه کرد.
* کرسی‌های نقد و مناظره از فلسفه وجودی خود فاصله گرفته است
افروغ در بخش دیگری از سخنانش در آسیب‌شناسی خود از وضعیت موجود کرسی‌های نقد و مناظره می‌گوید: متأسفانه کرسی‌ها از فلسفه وجودی خود فاصله گرفته و تنها به به یک ادا، قالب و ژست خاص تبدیل شده است تا عده‌ای به نان و نام برسند، بنابراین بازهم همان فرمالیسم و مشکلات خاص نهادها و دانشگاه‌ها وجود دارد و همه چیز متأثر از شکل و سلیقه می‌شود و ملاکی درست برای اینکه اساتید ارتقایی پیدا کنند وجود ندارد، اساتید اعتمادی به اینها ندارند بنابراین جای تأسف است مسأله‌ای که باید به دور از این مسایل و مرتبط با رفع نیازها باشد تبدیل به یک کالای لوکس شود!
*افقی که در نظام‌های علمی حاکم است در این کرسی‌ها نمی‌بینم
وی در ادامه سخنانش می‌گوید: بنابراین ما افقی را که به نظام‌های علمی حاکم است اینجا نمی‌بینیم و من احساس می‌کنم خود عرصه مدنی باید فکری بکند. البته در زمینه آزاداندیشی، نقد و مناظره می‌بینم که نهادهای مدنی از نخبگان برای کلاس‌هایشان دعوت می‌کنند و آنها هم بدون هیچ عنوان خاصی در این کلاس‌ها حضور می‌یابند و محدودیتی هم وجود ندارد منتها این نهادها امکانات محدودی دارند وگرنه گرایششان زیاد است، کرسی‌های نقد و نظریه‌پردازی هم اگر بخواهند در زمینه کاری خود موفق شوند باید اعتماد اساتید را جلب کرده، استانداردهای نقد و مناظره را بدون محدودیت رعایت کنند و در حوزه جمع‌آوری نظریات علمی نیز فعال شوند بنابراین این کار باید در یک بستر فکری جدید سامان دهی شود اینجا باید کل نظام آموزشی و قالب‌های دانشگاهی و اساتید را به این امر امیدوار ساخت و در واقع در این عرصه‌ها موفق شد.
*دنیای امروز نقد امروزی را می‌طلبد/ کرسی‌های نقد و مناظره با روال فعلی بی‌نتیجه خواهد ماند
«سید یحیی یثربی»، استاد فلسفه دانشگاه می‌گوید: از روز اولی که فعالیت کرسی‌های نقد و مناظره و نظریه‌پردازی را مشاهده کردم، می‌دانستم که تنها با چاپ چند جزوه و کتاب بی‌نتیجه باقی می‌ماند چرا که نقد هنوز به درستی در جامعه تعریف نشده است و تعریف از نقد امروز با آنکه در قدیم به معنای تلاش برای به دست آوردن حاصل یک مطلب، خلاصه موجودی مباحث در سنت پیشین یا حاشیه‌نگاری بر آثار نیست البته شباهت‌هایی با گذشته دارد اما اینها ربطی به هم ندارند. بنابراین نقد امروز با آنچه پیش‌تر از نقد ابن سینا و ملاصدرا انجام می‌شد که تنها یک ابهام زدایی بود، متفاوت است.
پیش‌فرض نقد در دوران گذشته این بود که مثلاً ملاصدرا یا ابن سینا همه چیز را می‌دانند و نباید از سخن آنها جلوتر رفت بنابراین اگر یک شاگرد از استاد خود فراتر می‌رفت، گستاخی محض بود بنابراین نقد و نظریه‌پردازی اینجا جز یک مطالب حاشیه‌ای چیزی نیست و به تولید علم نمی‌رسد. اما امروز می‌گویند گذشتگان و دانشمندان مقداری دانسته دارند و می‌توان از آنها تجاوز کرد باید کاستی‌های گذشتگان را رفع کرد و به مسایل علمی پرداخت تا در نهایت با استعانت از حقیقت به تولید علم رسید. در نهایت تبعیت صرف از گذشتگان تولید علم نیست دنیای جدید حاشیه نویسی نیست برای دستیابی به قوانین و تعاریف جدید باید بتوان کار درست در این کرسی‌ها انجام داد تا هزینه بیت‌المال حرام نشود.
*مشکلات امروز جهان اسلام به دلیل عقب‌ماندگی علوم انسانی است
یثربی که در دوره‌ای نظریه‌پردازی می‌کرده اما به دلایلی آن را رها کرده است، می‌افزاید: یک زمان مشاهده کردم که افراد در قبال نظریاتشان بر سر پول چانه می‌زدند بنابراین بهایی برای نظریات داده نمی‌شد به همین دلیل این کار را کنار گذاشتم. آرزویم این است که نقد علمی و صحیح بتوانیم انجام دهیم، من بر فلسفه اسلامی ایراداتی گفتم امیدوارم کاستی‌ها را رفع کنیم تا مشکلات جهان اسلام این وضعیت علوم اسلامی انسانی، کشت و کشتارها و عقب‌ماندگی علوم رفع شود چرا که همه این مشکلات محصول عقب‌ماندگی علوم انسانی است و ما هم باید در این حوزه سرمایه‌گذاری کنیم، نقد و تضارب آراء داشته و نظریه‌پردازی کنیم، پیش‌تر نامه‌ای برای بیان برخی مشکلات به شورای عالی انقلاب فرهنگی نوشتم اکنون هم در دوره جدید آقای روحانی می‌خواهم برخی مشکلات را برای ایشان شرح دهم، شاید نتیجه‌ای داشته باشد.
*گام‌های مؤثر ارتقای فعالیت کرسی‌های نقد، مناظره و نظریه‌پردازی
حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، رییس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران که به تازگی به دبیری «هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره» منصوب شده است، درباره ضرورت وجود کرسی‌های آزاداندیشی می‌گوید: جامعه نیازمند رشد علمی با گفت‌وگو، نقد و مناظره است و بدون مناظره و نظریه‌پردازی دانش پیش نمی‌رود، بنابراین وجود این کرسی‌ها ضرورت دارد.
*حریم امنیتی افراد در کرسی‌ها رعایت شود
وی درباره گام‌هایی که باید در آینده برای بهبود شرایط این کرسی‌ها برداشته شود، توضیح می‌دهد: چند کار در این حوزه اولویت دارد یکی استادان باید تلاش کنند سالانه یک مجموعه کارهای پژوهشی که حاصل آن نوآوری و نظریه‌پردازی است، ارائه دهند بنابراین اگر این نظریات بر عملکرد پژوهشی اعضای هیأت علمی بی‌تأثیر باشد، ممکن است سال‌ها بگذرد و یک مدرس استادیار بماند و ارتقا نکند. دوم اینکه حریم امنیتی افراد باید رعایت شود زمانی که نقد و مناظره‌ای را کسی پیگیری می‌کند باید آزاداندیشانه باشد و خط قرمزی برای وی وجود نداشته باشد جز رعایت اخلاق و منطق بنابراین اگر قید بیشتری قرار دهیم، جلوی رشد علمی گرفته می‌شود.
وی در پایان می‌گوید: مدیریت دانشگاه‌ها در امر اجرای فعالیت کرسی‌ها باید کمک کنند و همینطور تشویق لازم برای ارایه نظریات و نقدهای اساتید صورت دهند و به آنها اجازه کار بدهند البته من هنوز حکم ریاست کرسی‌ها بدستم نرسیده و در این باره نظر دیگری ندارم اما ان‌شاءالله به زودی که حکم دقیق مشخص شد برنامه‌هایم را اعلام می‌کنم. الان بیان می‌کنم و قبول دارم که در این زمینه کمبودهایی داریم که به امید خدا جبران خواهد شد.
