به گزارش جهان نيوز، چند سالی است با گسترش تکنولوژیهای ارتباطی و نوین کسبوکارها شکل جدیدی به خود گرفته و در بستر فضای سایبر و اینترنت رشد کرده است. فرایند ثبت سفارش در این کسبوکارها اینترنتی است و ارسال آنها هم اگر کالا باشد از طریق ابزارهای مختلف پست، پیک و غیره انجام میشود. روند رو به رشد این کسبوکارها بهویژه با شیوع کرونا افزایش یافته است. بهعنوانمثال تعداد افرادی که از اینستاگرام برای خریدوفروش کالای خود استفاده میکردند، تا قبل از شیوع بیماری کرونا ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر بود پس از کرونا به بیش از ۳۰۰ هزار نفر رسیده است.
اشتغال فضای مجازی بر اساس نماد اعتماد الکترونیک
پیشینه کسبوکارهای اینترنتی در ایران به اوایل دهه هشتاد برمیگردد و نماد اعتماد الکترونیک نیز از سال 1391 راهاندازی شده و به وبسایتهایی که فعالیت میکنند و تقاضای نماد دارند نماد اعطا میکنند. تقریباً از همین سال نیز افزایش چشمگیری در حوزه کسبوکارهای اینترنتی و خریدوفروش آنلاین در ایران رخ داد. بهویژه از اواسط سال 1397 که تحریمهای آمریکا بر کشور شدت یافت کسبوکارهای آنلاین نیز افزایش یافت. بر طبق آمار سامانه نماد اعتماد تا سال 1397، سی هزار کسبوکار مجازی بهصورت رسمی در کشور فعالیت میکردند. این در حالی است که تاکنون طبق آمار فاوا 13 هزار و 492 کسبوکار اینترنتی فقط در تهران که از این لحاظ رتبه اول در کشور را دارد ثبتشده است.
پس از تهران نیز خراسان رضوی با 2 هزار و 272 کسبوکار اینترنتی و اصفهان با 2 هزار و 224 کسبوکار اینترنتی در رتبههای بعدی قرار دارند. این آمارها تنها بیانگر کسبوکارهای رسمی است درحالیکه برخی کسبوکارهای خانگی رسمی نیستند.
وضعیت خردهفروشی آنلاین؛ فروش و تبلیغات، پیشتاز کسبوکارهای اینترنتی
چنانچه آمارها نشان میدهد سالیانه در ایران رقمی در حدود 20 هزار خردهفروشی آنلاین در شبکههای مختلف مجازی مانند اینستاگرام و تلگرام شروع به فعالیت میکنند. همچنین تنها در سال 1397، حدود دویست تا سیصد هزار فروشنده اینترنتی در فضای مجازی مشغول به کار بودند. این در صورتی است که تحریمها موجب شده تا دسترسی کاربران در ایران به سایتهای جهانی مانند «آمازون» یا «ای بی » میسر نباشد. همچنین ایرانیها در داخل کشور به مستر کارتهای جهانی دسترسی ندارند بنابراین خردهفروشیهای آنلاین در ایران موفق عمل کردند. برای نمونه «دی جی کالا» یکی از بزرگترین کسبوکارهای اینترنتی در ایران به شمار میرود که طبق گفته مدیران آن روزانه بیش از 2 هزار مورد ثبت سفارش دارد.
اینفلوئنسرمارکتینگ؛ از درآمدهای غیررسمی تا کمپینهای تبلیغاتی
بازار تبلیغات در فضای مجازی یکی از حوزههایی است که در سالهای اخیر با رشد شبکههای اجتماعی پر رونق و داغ شده است. نرخهای تبلیغات در صفحههای اینستاگرام بسته به تعداد فالورها، متفاوت است. گزارش روزنامه هفت صبح نشان میدهد که یک چهره شناخته شده با 2 میلیون دنبال کننده برای هر تبلیغ در صفحه خود 8 تا 16 میلیون تومان میگیرد.
دارنده یکی از صفحات مد و زیبایی که فعالیت اصلی او معرفی محصولات آرایشی و بهداشتی برندهای تجاری با تعداد دنبال کنندگان 52 هزار نفر است، برای هر تبلیغ حدود 5 میلیون تومان دریافت میکند. این قیمت در استوری چیزی در حدود 2 تا 2 میلیون و 500 هزار تومان است.
به گفته میلاد فراهانی مدیر یکی از شرکتهای تبلیغات فضای مجازی تلگرام و اینستاگرام، «افرادی که تاپ اینستاگرام هستند بهطور متوسط روزانه بین 500 تا 600 هزار تومان درآمد دارند و البته در برخی از روزها درآمدشان کمتر میشود. درآمد یاد شده برای تبلیغات 2 تا 3 نوع کالا است.»
طبق آخرین آمارهای صورت گرفته، 85 درصد آگهیهایی که در فضای مجازی رد و بدل میشود مربوط به خدمات زیبایی، آرایشگری و اغذیهفروشی است. 15 درصد دیگر مربوط به سایر کالاها است که پوشاک بیشترین سهم را دارد.
همچنین مدیر یکی از شرکتهای تبلیغات فضای مجازی تلگرام و اینستاگرام درباره پولهایی که در حوزه تلگرام جابهجا میشود نیز میگوید: «کانال تلگرامی 20:30 صداوسیما روزانه 5 تا 10 میلیون تومان بابت نشر آگهی درآمد دارد. کانالهایی که عضو زیاد دارند بین 500 تا یکمیلیون تومان بابت هر آگهی میگیرند. برخی از کانالها هم بین یک تا یک میلیون و 500 هزار تومان درآمد دارند. کانالهایی هم که کمتر از 4 هزار نفر عضو دارند، هزینه تبلیغاتشان از 10 هزار تومان شروع میشود.»
بازخورد مثبت تبلیغات از سوی چهرههای اینترنتی، موجب راهاندازی کسبوکار اینترنتی جدیدی در قالب تأسیس پلتفرمهای بازاریابی شده است که تمرکز آنها بر «اینفلوئنسرمارکتینگ» است و با جمعکردن سلبریتیهای اینترنتی در یک صفحه و درج مشخصات آنها بهعنوان یک واسطه عمل کرده و این فرصت را به شرکتها میدهند تا با دسترسی راحتتر به اینفلوئنسرهای طبقهبندیشده در حوزههای آشپزی، ورزش، خانهداری، سبک زندگی، تیستر، پدر، مادر، کودک، زندگی دو نفره، رنگی و ... کمپین تجاری خود را راه انداخته و از این طریق بازاریابی کنند.
در معرفی صفحه یکی از شرکتهای فعال در این حوزه به نام «باکس ادز»، نام برندهای تجاری مختلفی از جمله ال جی، صنایع غذایی رامک، گروه صنعتی گلرنگ و حتی بانک سامان به چشم میخورد که به عنوان مشتریان این شرکت بازاریابی معرفیشدهاند.
به گفته یکی از کارشناسهای فروش، هزینه هر اینفلوئنسر با توجه به حوزه کاری، کلاس اینفلوئسر و تعداد فالوورها متغیر است، اما در عوض مشتری این حق را دارد که خط قرمز تبلیغ خود از طریق اینفلوئنسرها را مشخص کند تا جایی که تصمیم بگیرد پوشش اینفلوئنسر انتخابی به چه شکل باشد.
او در خصوص سقف و کف قیمتهای کمپین میگوید: «هزینه تبلیغ از طرف اینفلوئنسرهایی که 1 میلیون نفر و بیشتر دنبال کننده داشته باشند چیزی در حدود 20 تا 25 میلیون تومان است و برای کسایی که بین 100 هزار تا 1 میلیون نفر دنبال کننده داشته باشند باید حداقل 3 میلیون تومان در نظر بگیرید؛ قیمت انتشار ویدئو هم متغیر و بین 2 میلیون و 500 هزار تومان تا 5 میلیون تومان و هزینه تبلیغ به صورت عکس هم 1 میلیون و 500 هزار تومان تا 1 میلیون و 700 هزار تومان است.»
غولهای فضای مجازی در ایران چه میزان شغل ایجاد کردند؟
آنچه از بررسی کسبوکارهای اینترنتی برمیآید مشغولیت بخشی از نیروهای بیکار در این فضاست. درواقع فضای مجازی از طریق ایجاد فرصت بر متغیرهای اقتصادی تأثیر گذاشته و توانسته حجمی از نیروهای بیکار جامعه را بکاهد. این در حالی است که توجه به اقتصاد فضای مجازی میتواند درگاه جدیدی برای توسعه و فرصت بکر و مؤثرتری برای کاهش متغیرهایی چون بیکاری باشد.
دراینباره میتوان به گزارش نمونههای موفقی چون دیجیکالا اشاره کرد. طبق گزارش سال 99 دیجی کالا، این فروشگاه اینترنتی، فعالیت خود را در سال 1385 تنها با ۷ نفر آغاز کرده اما این تعداد در سال 1398 به ۴۰۸۸ نفر و در سال 1399 به ۶ هزار و ۱۳۵ نفر رسیده است. دیجیکالا طی هفت سال، ۳۰ برابر نیرو استخدام کرده است. در این میان، نیروی انسانی دیجیکالا تا ۷۷ درصد در بخش عملیاتی شامل پخش و توزیع، انبار، امور مشتریان و محتوا مشغول به کار است.
سهم کارکنان در بخش تکنولوژی دیجیکالا ۵ درصد است که مشغول فعالیتهایی از جمله برنامهنویسی و طراحی نرمافزار هستند. این بخش بیشترین استخدام را در سال 1399 به خود اختصاص داده است. بخش غیرعملیاتی شرکت شامل بازاریابی، بازرگانی، مالی، منابع انسانی، حقوقی، توسعه کسبوکار، تجربه مشتریان و ریسک ۱۸ درصد کارکنان را تشکیل میدهد. همچنین اکنون ۴۸۶ عنوان شغلی در دیجیکالا وجود دارد و در این زمینه، دیجیکالا جزو شرکتهای دارای بیشترین تنوع شغلی محسوب میشود.
گزارش عملکرد اسنپ در سال 1399 نیز نشان میدهد هزار و ۷۵۵ نفر در بخشهای اسنپ خودرو و باکس مشغول به کار هستند که نسبت به سال گذشته ۱۳ درصد افزایش داشته است. بیشترین تعداد نیروها در اسنپ نیز در بخش پشتیبانی و عملیات فعالیت میکنند که ۶۶ درصد از کارمندان کل اسنپ خودرو و باکس را تشکیل میدهند. بعد از آن تیم تکنولوژی این کسب وکار با ۳۲۰ نفر در بالاترین رده قرار دارد.
سایتهای شرطبندی و قمار زیر پوست کسبوکارهای فضای مجازی
در کنار کسبوکارهای مختلف پا گرفته در فضای مجازی در سالهای اخیر، سایتهای شرطبندی و قماربازی نیز رشد قارچگونهای یافتند. به گونهای که به گفته سردار وحید مجید رئیس پلیس فتا ناجا تنها در بهمن ماه سال گذشته بیش از ۱۶ هزار سایت در حوزه شرطبندی و قمار مسدود و یک هزار و ۷۵۱ فقره پرونده قضائی در این رابطه تشکیل شد. هرچند به دلیل ممنوعیت فعالیت سایتهای شرطبندی در ایران در عمل در هیچ نهاد دولتی و نظارتی اطلاعاتی از گردانندگان واقعی، حسابهای بانکی و میزان درآمد این سایتها به ثبت نرسیده اما با توجه به رصدهای از طریق شبکه بانکی، گردش مالی این سایتهای ایرانی به طور میانگین، روزانه 200 میلیون تا یک میلیارد تومان تخمین زده میشود. این در صورتی است که بسته به جذابیت موضوع شرطبندی، این رقم بالاتر نیز میرود.
این سایتها تنها یک نمونه از معاملات غیرقانونی و مفسده انگیز در فضای مجازی است. بررسی برخی صفحههای اینستاگرامی، کانالهای تلگرامی و سایتها نشان میدهد معاملات انواع سلاح سرد و گرم، مواد مخدر، خریدوفروش کودک و ...بخش دیگری از کسبوکارهای غیرقانونی رشد یافته در فضای مجازی است که باید به آن رسیدگی شود.
جمعبندی؛ رهاشدگی فرهنگی و غفلت از فرصتهای اقتصاد فضای مجازی
بررسی بازار کسبوکارهای اینترنتی در ایران نشان میدهد برخلاف وجود زمینههای موجود اقتصاد فضای مجازی شامل چهار حوزه زیرساخت فضای مجازی (مثل شبکه دسترسی ثابت و سیار اینترنت)، اپلیکیشنهای واسط میان خدمات، محتوا و زیرساخت (مثل رایانش یا ذخیرهسازی ابری یا API ها)، کسب و کارهای تجمیعی و مبادلاتی از تبلیغات آنلاین تا تجارت الکترونیک و کسب و کارهای مبتنی بر فروش محتوا همانند ویدئو، موسیقی، نشر الکترونیک و بازی، کسبوکارها در فضای مجازی به حوزه فروش و تبلیغات بسنده کردند و چهار حوزه اقتصاد فضای مجازی رهاشده است. این در حالی است که تجربه کشورهایی پیشرفته چون هلند و آلمان نشان میدهد این لایههای اقتصاد در فضای مجازی میتواند به رشد اقتصادی منجر شود و حتی تأثیر بیشتری بر بهبود وضعیت متغیرهای اقتصادی کشور داشته باشد؛ اما مانور بر تأثیر فضای مجازی بر اقتصاد به دلایل سیاسی در سالهای اخیر آنقدر در اولویت دولت قرارگرفته که از این لایههای اقتصادی مؤثر غفلت شده و در عوض فضای مجازی یله و رها تنها محل برخی خرده فروشیها، تبلیغات و سرگرمیها شده و حتی موجب تسهیل رشد کسب و کارهای غیرقانونی و دسترسی به آنها شده است. هرچند نمیتوان منکر تأثیر مثبت فضای مجازی بر اقتصاد شد اما اقتصاد فضای مجازی باید به صورت جدیتری مورد توجه مسئولان قرار گیرد و با برنامهریزی و حمایت درست از زیرساختهای فراهمشده در این حوزه بهره برد.