کتاب «تکنولوژی نوشته فرانکنشتاین یا پرومته؟» در بهار ۱۳۹۸ توسط انتشارات پگاه روزگار نو منتشر شده است. این اثر شامل مجموعه مقالاتی از نویسندگان مختلف است که از جنبه‌هایی گوناگون به بررسی فلسفه تکنولوژی می‌پردازند.
نشست معرفی و نقد کتاب «تکنولوژی؛ فرانکنشتاین یا پرومته» با حضور غلامحسین مقدم حیدری و علیرضا منجمی، نویسندگان اثر، حمیدرضا آیت‌اللهی و حمیدرضا نمازی به عنوان منتقدان اثر، مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و جمعی از علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی در کتابخانه مرکزی پارک‌شهر برگزار شد.
اولین کتاب تألیفی در حوزه فلسفه تکنولوژی در کشور
در این نشست غلامحسین مقدم حیدری، از نویسندگان اثر، با اشاره به ساختار گروه‌های فعال در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: ما در پژوهشگاه دو گروه «فلسفه علم» و «تاریخ علم» داریم که دغدغه ما در این دو گروه، مشکلات حاد جامعه است، نه اینکه صرفاً اقدام به کارهای تکنیکی در این زمینه کنیم.
یکی از مشکلاتی که در جامعه ما وجود دارد، بحث «تکنولوژی» است، چرا که ما در کشور همواره با این موضوع مشکل داشته‌ایم که دامنه آن از مشکلات فرهنگی گرفته تا مشکلات محیط زیستی ادامه پیدا می‌کند.
وی افزود: برای کار کردن بر این موضوع ابتدا باید ببینیم مکاتبی که در خارج از کشور به عنوان فلسفه تکنولوژی شناخته می‌شوند چه هستند. در حوزه فلسفه تکنولوژی در بازار ما کتاب‌های زیاد وجود دارند که همه آنها آثار ترجمه شده هستند.
بر این اساس کتاب «تکنولوژی؛ فرانکنشتاین یا پرومته» اولین کتاب تألیفی در این زمینه است که نویسندگان آن با تأمل در این مبحث، مطالعه مکاتب فلسفه تکنولوژی و تدریس آن و همچنین با توجه به دغدغه خود، مقالاتی نوشته و در قالب کتاب منتشر کرده‌اند.
این عضو هیأت علمی گروه فلسفه و علم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: اکثر آثار ارائه شده در این کتاب متعلق به عزیزان فعال در گروه فلسفه علم پژوهشگاه است.
کتاب حاصل یک کار آکادمیک است، اما مجموعه مقالات آن به گونه‌ای تدوین شده که برای تحصیلکردگان عمومی که درگیر بحث تکنولوژی هستند نیز کاربرد داشته باشد.
تکنولوژی؛ امری ویرانگر یا ودیعه الهی برای حفاظت از انسان
مقدم حیدری با اشاره به داستان «فرانکنشتاین» و «پرومته» درباره عنوان انتخاب شده برای این کتاب توضیح داد: ما برای انتخاب عنوان با چالش مواجه شدیم و چند بار نام آن را عوض کردیم. در نهایت با توجه به پرداختن به دو وجه تکنولوژی در این کتاب از دو نام «فرانکنشتاین» استعاره از تکنولوژی به مثابه امری ویرانگر و «پرومته» استعاره از تکنولوژی به عنوان ودیعه الهی برای حفظ ما از بلایای طبیعی استفاده کردیم.
عضو هیأت علمی گروه فلسفه و علم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: این کتاب در صدد این نیست که بگوید تکنولوژی امری ترسناک و یا ودیعه‌ای الهی است، بلکه مطالبی از این دو وجه جمع‌آوری کرده و در انتها قضاوت و انتخاب را به خود خواننده واگذار کرده است.
در تدوین این مقالات از محض‌ترین شاخه یعنی ریاضیات شروع شده و به سراغ طب می‌رود و در ادامه به حوزه‌های رسانه، اقتصاد و توسعه را هم دربرمی‌گیرد. کتاب به تکنولوژی به مثابه ابزار نگاه نمی‌کند، بیشتر با نگاهی نرم‌افزارانه و سیستم‌های تکنیکی و اجتماعی به تکنولوژی می‌نگرد.
لزوم تغییر انگاره‌های موجود از فلسفه تکنولوژی
در ادامه علیرضا منجمی، از نویسندگان کتاب «تکنولوژی؛ فرانکنشتاین و پرومته» گفت: کتاب به نظریه‌های و فیلسوف‌های مختلف تکنولوژی از منظرهای مختلف پرداخته است. بنابراین از یک نگاه، این کتاب و نویسندگان آن در این موضوع یک موضع خاص را اتخاذ نکرده‌اند.
بلکه تلاش کرده‌اند که مهم‌ترین نظریات حوزه فلسفه تکنولوژی را در قالبی جدید بیازمایند و آن هم مواجهه با تکنولوژی‌هایی است که کمتر به آنها توجه کرده‌ایم که به آن تکنولوژی «نرم» می‌گوئیم.
وی افزود: معمولاً وقتی از تکنولوژی صحبت می‌کنیم، بیشتر به مهندسی و مصنوعات تکنیکی سخت توجه می‌کنیم. به همین دلیل آن بخشی که ما در این کتاب هدف گرفتیم، انگاره‌های تحصیل کردگان، پزشکان و سایر اصحاب علوم انسانی و اجتماعی از تکنولوژی است که اغلب انگاره‌هایی بسیار سطحی و پیش پا افتاده هستند. ما در این کتاب از یک جهت تلاش کردیم دو نکته را روشن کنیم؛
یکی روشن کردن حوزه‌های تکنولوژیک بود که دامنه آن از محاسبات ریاضی تا برنامه توسعه، از طبی‌سازی تا رسانه که همه تکنولوژی هستند، اما ما به آنها توجه نکردیم که در این کتاب به آنها پرداخته شده است.
لزوم توجه به تأملات فلسفی به حوزه تکنولوژی
منجمی ادامه داد: از سوی دیگر ما تلاش کردیم قابلیت‌های موجود در نظریات مختلف حوزه فلسفه تکنولوژی را در مواجهه با تکنولوژی‌هایی که ما هر روزه با آن مواجه هستیم، روشن کنیم و به فهم جدیدی برسیم. بر این اساس در این کتاب ضمن ارائه یک خوانش جدید از این تکنولوژی‌ها از منظر نظریه‌های فلسفی، نقدی از این مباحث به خواننده ارائه دهد.
عضو هیأت علمی گروه فلسفه و علم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با تأکید بر اهمیت تغییر انگاره جامعه نسبت به تکنولوژی گفت: این کتاب و محلی که برای معرفی آن انتخاب شده موید همین موضوع که باید با نگاه فلسفی و تأملی به موضوع تکنولوژی پرداخت. چراکه معتقدیم بسیاری از مسیرهایی که رفته‌ایم، اما در آن به توفیقی دست نیافته‌ایم به این دلیل است که در آن مباحث تأمل فلسفی نداشتیم و همه امور تکنولوژی را به مهندسان واگذار کردیم. این یکی از معضلات جامعه ما است.
بحث ما در این کتاب این بود که تلاش کنیم با تأملات فلسفی که در مورد تکنولوژی صورت گرفته، به حوزه‌های بدیعی بپردازیم که تا پیش از این چندان آنها را به عنوان تکنولوژی در نظر نگرفته است.
گذر از نگاه صنعتی به نگاه نرم در تکنولوژی
در ادامه این نشست حمیدرضا آیت‌اللهی، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی طی سخنانی درباره فلسفه تکنولوژی گفت: شاید مارکس اولین کسی بود که پرسش از تکنولوژی و اهمیت تکنولوژی را نشان داد و حتی به یک حد افراطی رفت؛ یعنی گفت که ابزار تولید زیربنا است و باقی شرایط اجتماعی، حتی اخلاق و دین برخاسته از ابزار تولید است که این سوال خیلی بزرگی ایجاد کرد. یعنی این سوال را ایجاد کرد که این تکنولوژی که ما فکر می‌کردیم قرار است به کمک ما بیاید و ابزاری که در اختیار ما است چگونه می‌تواند برای ما حتی اخلاق و دین درست کند.
وی با اشاره به تحولات فناوری و تکنولوژی طی سال‌های اخیر، گفت: طی سال‌های اخیر کم کم موضوع تکنولوژی‌های نرم خیلی جدی شد؛ زمانی مهم‌ترین تکنولوژیست‌های دنیا مانند شرکت‌های ماشین‌سازی و شرکت‌های حفاری نفت، امروز به شرکت‌های بزرگی چون آمازون و اوبر تبدیل شده‌اند. شرکت‌هایی که به لحاظ فیزیکی ابزاری ندارند، اما بزرگ‌ترین شرکت‌های حوزه خود هستند. همین اتفاقات و تحولات باعث شد تا نیاز به بررسی فلسفی این حوزه پدید بیاید و موضوع فلسفه تکنولوژی به شکل جدی مطرح شد.
اولین کتاب تألیفی نظریه پرداز در حوزه فلسفه تکنولوژی
آیت‌اللهی با اشاره به فاصله میان فعالیت‌های آکادمیک و دغدغه‌های جامعه در حوزه فلسفه گفت: یکی از کارهای مهمی که باید انجام داد، بررسی دیدگاه‌های مهم فلسفی است؛ اما اینکه آیا ما از این دیدگاه‌ها می‌توانیم در صنایع خود استفاده کنیم، نکته بسیار مهمی است. متأسفانه دانشگاه‌های ما از این جهت بسیار ضعیف هستند و فلسفه نتوانسته خود را در عرصه عمل نشان دهد و عملاً حرفی برای گفتن ندارند، به خصوص در فلسفه تکنولوژی.
رئیس انجمن فلسفه دین ایران ادامه داد: هنر بسیاری بزرگی که دوستان در این کتاب پیاده کردند این بود که فلسفه را از یک سری بحث‌های نظری خشک و بی‌نتیجه بیرون آوردند، و گفتند که ما در منصه ظهور تکنولوژی‌هایی داریم که می‌توانیم آن را تجزیه و تحلیل کنیم و این را می‌توان اولین شاهکار بزرگی دانست که در این حوزه منتشر شده است؛ چراکه نهایت هنر در کتاب‌های این حوزه این است که یک کتاب را ترجمه می‌کنیم و اگر خیلی هنر کنیم چند کتاب ترجمه‌ای را تلفیق می‌کنیم.
این کتاب اولین کتابی است که در حوزه فلسفه تکنولوژی دست به نظریه پردازی زده است. ما نیاز به نظریه پرداز و جسارت نظریه پردازی داریم.
لزوم تأملات فلسفی در حوزه تکنولوژی اجتماعی
وی تأکید کرد: این تیمی که این کتاب را نوشته‌اند یک تیم جدی و دغدغه‌مند هستند، که حتی برای چندسال بعد خود در این حوزه برنامه دارند. امیدوارم این کار نه تنها از باب خود تکنولوژی صرف، بلکه از باب روش‌شناسی مورد توجه قرار گیرد.
از این بابت به عزیزان در انتشار این کتاب تبریک می‌گویم و از این تیم تشکیل شده توقع دارم که کارهای بسیار مهم دیگری در این حوزه‌ها صورت گیرد که به انگلیسی ترجمه شود تا در برابر نظریه‌پردازان غربی بتوانیم نظریات خودمان را در قالب یک کتاب، ارائه کنیم.
استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی همچنین درباره اهمیت «تکنولوژی اجتماعی» و چگونگی وارد کردن آن در تصمیم‌سازی‌های سیاستگذاران، گفت: مهندسی تکنولوژی و ناکارآمدی جامعه‌شناسی، بر روی این امور برای ایجاد تغییرات فرهنگی، باید بر روی این مسائل تأملات فلسفی صورت گیرد. دقیقاً همین جا کار پژوهشگران فلسفه تکنولوژی آغاز می‌شود که باید این مسائل را برای مسئولان و دست اندرکاران باز کنند تا در تصمیمات کلان مؤثر باشد.
توجه بیش از حد دانشگاه‌ها به «شیء» تکنولوژی
حمیدرضا نمازی، عضو هیأت علمی گروه اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی نیز در این باره گفت: این کتاب در ارتقا فهم عمومی از تکنولوژی تأثیرگذار بوده و محتوای کتاب امروز هم به سرعت در حال تبدیل به پایان نامه است. تاکنون ۶۴۵ پایان نامه فقط در دانشگاه تهران درباره تکنولوژی دفاع شده، اما بسیاری از آنها حول شیء تکنولوژی می‌گردند و کمتر به خود امر تکنولوژی پرداخته شده است. چرا که در کشور ما شیء تکنولوژی امروز بسیار مورد توجه نسل جوان ما قرار دارد.
وی افزود: کتاب هوشمندانه به این موضوع توجه داشته تا تکنولوژی دچار بیش تفسیری و همچنین ایجاد معانی فراوانی از تکنولوژی نشود. ما در کشور درگیر کلمه کاربرد هستیم. ولی پیش از آن باید فلسفه بدانیم و تأمل نظری داشته باشیم تا به کاربرد برسیم. بسیار خوب بود که در این کتاب به کاربردها نپرداختید. چراکه تا آن تأملات فلسفی نباشد به آن کاربردها نخواهیم رسید.
نمازی در ادامه با اشاره به رویکرد قالب در این کتاب گفت: برخلاف عنوان کتاب که به دو وجه تکنولوژی می‌پردازد، به نظر می‌رسد که جنبه هراس از تکنولوژی بسیار بیشتر خود نمایی می‌کند. اراده‌گرایی فضای مجازی و رسانه، مقهور بودن در برابر تکنولوژی در این کتاب بسیار القا می‌شود و آن جنبه پرومته‌ای در آن کم است که این موضوع عنوان کتاب را به طور کامل پوشش نمی‌دهد.
عضو هیأت علمی گروه اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ادامه داد: برخی مقالات خیلی فلسفی و برخی دیگر بسیار کاربردی هستند. همچنین این کتاب فهرست موضوعی ندارد و این خیلی حیف است برای این کتاب؛ چراکه مخاطبان این کتاب دایره وسیعی از محققان در حوزه‌های مختلف را در بر می‌گیرد که می‌تواند در چاپ‌های بعدی اعمال شود.
یادآور می‌شود، کتاب «تکنولوژی نوشته فرانکنشتاین یا پرومته؟» در ۲۰۰ صفحه و به قیمت ۲۹,۰۰۰ تومان از سوی انتشارات پگاه روزگار نو منتشر شده است. این اثر شامل مجموعه مقالاتی از نویسندگان مختلف است که از جنبه‌هایی گوناگون به بررسی فلسفه تکنولوژی می‌پردازند.
نویسندگان این مقالات از برجسته‌ترین استادان در حوزه تخصصی خویش بوده‌اند و در زمینه فلسفه تکنولوژی که محور اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد، صاحب نظر هستند.
همچنین غلامحسین مقدم حیدری و علیرضا منجمی که ویراستاران علمی این کتاب، از اعضای هیأت علمی گروه فلسفه علم و فناوری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هستند. از دیگر نویسندگان این مجموعه می‌توان به مهدی معین‌زاده، علیرضا منصوری، سید محمدرضا امیری‌طهرانی و سید محمدتقی موحد ابطحی اشاره کرد.
منبع: مهر
دریافت صفحه با کد QR