نقش کشورهای شرق در موشک‌سازی
دوشنبه ۲۳ شهريور ۱۳۹۴ ساعت ۱۴:۵۳
کد مطلب: 444460
این در حالی است که قابلیت دفاعی و موشکی کشور تنها و تنها با اتکاء به قابلیت ها و توانمندی های داخلی شکل گرفته است. در این راه نیز تاریخ روشنی وجود دارد چراکه بر خلاف وضعیت فعلی نظام بین الملل، در ابداع و توسعه صنعت موشک شرق نقش ویژه ای داشته و آپارتاید موشکی گروه غرب نمی تواند مانع دستیابی کشور های مستقل به صنعت موشک شود. در این راستا توجه به نحوه شکل گیری و تکامل صنعت موشک از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
پیدایش باروت در قرن ۱۳ و ارائه قوانین حرکت در سال ۱۶۸۶ توسط نیوتن ازجمله تحقیقات و ابداعاتی بود که منجر به ساخت موشک شد. باروت سیاه مدت‌ها پس از کشف به‌منظور آتش‌بازی و تخریب به‌کار می‌رفت تا اینکه در قرن ۱۴ دانشمندی به نام برتولد سووارز، توپی اختراع کرد که از باروت سیاه به‌عنوان خرج پرتاب استفاده می‌شود. سال‌های متمادی این عنصر به‌عنوان ماده منفجره عمومی مصرف می‌شد تا اینکه در سال ۱۴۲۵ دانه‌های آن تکامل یافت و سرانجام فرانسوی‌ها در سال ۱۵۲۵ با تغییراتی که در آن به‌وجود آوردند باروت را تکمیل نمودند. این ماده تا قرن نوزدهم به‌عنوان بهترین خرج پرتاب به‌کار برده می‌شد.
پیگیری مسئله حرکت و علل آن که از قبل موضوع اصلی فلسفه طبیعی یا به اصطلاح امروز فیزیک بوده است تا زمان گالیله و نیوتن پیشرفت چشمگیری نداشته است. نیوتن که در سال مرگ گالیله در انگلستان متولد شد، تلاش‌های دانشمندان قبلی را دنبال کرد و سرانجام آن را به‌ثمر رسانید. قوانین سه‌گانه این دانشمند بزرگ همچنان در مهندسی موشک کاربرد دارد. فرضیه‌های نیوتن با تخصیص سرمایه در خارج باعث توسعه راکت شد و علیه کشورش به‌کار گرفته شد که نیوتن تا زمان مرگش از این موضوع اطلاعی نداشت.
شاهزاده حیدرعلی در نیمه دوم قرن ۱۷ در هند طرح خارق‌العاده‌ای ابداع کرد. این طرح که توسط پسرش تیپوسائب اجرا شد منجر به تولید تجهیزات راکتی به وزن حدود ۳ تا ۵ کیلوگرم و برد ۱/۵ کیلومتر شد. قسمت انفجاری این راکت از جنس آهن فشرده به شکل لوله بود که خرج اصلی آن را باروت تشکیل می‌داد. طول این قسمت ۸ اینچ و قطر آن ۵/۱ اینچ بود. طول راکت با چوبی از جنس بامبو که به آن متصل شده بود به ۳ متر می‌رسید و این چوب باعث تعادل پرواز می‌گشت.
در جنگی که در هندوستان بین ارتش انگلیس و حیدرعلی اتفاق افتاد، در محاصره سرنگاپاتام ارتش تیپوسائب با به‌کارگیری ۵۰۰۰ راکت‌انداز ابداعی خود شکست سختی بر ارتش انگلیس تحمیل کرد. انگلیس و غرب که با وجود داشتن زمینه‌های مساعد در این دهه فعالیت چشمگیری در تحقیقات موشکی نداشتند، همواره از این موضوع به‌عنوان غفلت تاریخی یاد می‌کنند.
در این محاصره تعدادی از موشکهای سالم توسط یکی از افسران انگلیسی به‌نام سرویلیام کانگرو جهت تجزیه و بررسی به انگلستان ارسال شد. این افسر پس از بازگشت به انگلیس در سال ۱۸۰۴ به ریاست کارخانه موشک‌سازی انتخاب شد که تازه در وولویچ تأسیس شده بود. نتیجه فعالیت این سرهنگ انگلیسی موجب پیدایش راکتی گردید که کانگرو نام گرفت و با اینکه بنابر ادعای انگلیس، اصول مهندسی راکت در ساخت این سلاح برای اولین بار رعایت شده بود و پیدایش این راکت را انقلابی در ساخت راکت می‌دانند، مقایسه مشخصات راکت کانگرو با نوع تیپوسائب نشان می‌دهد که طراحی کانگرو به‌طور کامل متأثر از نوع تیپوسائب بوده است. طول بدنه فلزی کانگرو ۱۰۷ سانتی‌متر و قطر آن ۱۰ سانتی‌متر که با سر دوکی شکل به چوبی به طول ۴/۶ متر و قطر ۳/۸ سانتی‌متر متصل گردیده و وزن آن ۱۴/۵ کیلوگرم بوده است.
برد کانگرو ۱/۸ کیلومتر بود که با تغییرات انجام شده برد آن به ۳/۷ کیلومتر افزایش یافت. ارتش انگلیس با استفاده از این راکت در سال ۱۸۰۵ شهر بولونی فرانسه را با پرتاب ۲۰۰۰ فروند و در سپتامبر سال بعد شهر کپنهاگ را با پرتاب ۴۰۰۰ فروند به ویرانه تبدیل نمود.
بعد از پیدایش کانگرو غیر از آزمایش‌هایی که در مدرسه آتش‌بازی فرانسه در متز به عمل آمد و نیز طرح‌هایی که در آلمان و به صورت محدود انجام می‌شد، فعالیت عمده‌ای در غرب صورت نگرفت و از این لحاظ نیمه دوم قرن ۱۸ زوال فعالیت قطعی راکت‌ها در غرب شناخته شده است.
در زمان کوتاهی از این برهه تا جنگ جهانی دوم، مشکلات فنی جهت ساختن موشکها و راکت‌های دقیق و قوی همچنان موجود بود تا اینکه موشک انتقامی V۲ آلمانی در ۸ سپتامبر ۱۹۴۴در میان بهت و حیرت مردم انگلیس، لندن را زیر آتش قرار داد. حرف V در زبان آلمانی مخفف کلمه VERGELTUNG به معنای انتقام می‌باشد و هدف از به‌کارگیری پسوند ۲ به‌این منظور بود که بفهمانند سری این سلاح‌ها به دنبال هم وارد عمل خواهند شد. مقام‌های انگلیس قبلاً از کیفیت این سلاح آگاه بودند. قضیه از این قرار بود که یکی از موشکهای V۲ حین آزمایش در باتلاقی واقع در سوئد بدون منفجر شدن سقوط کرده بود. انگلیسی‌ها از طریق سفارت و به بهانه درمعرض خطر قرار گرفتن بریتانیا، دولت سوئد را متقاعد نموده و نمونه عمل نشده را جهت بررسی در اختیار گرفتند.
هشتم ماه سپتامبر سال ۱۹۴۴ نخستین موشک هدایت شونده V۲ آلمان که با سرعت صوت حرکت می کرد بر انگلستان فرود آمد و محموله آن که یک تن (هزار کیلوگرم) ماده منفجره نیرومند بود تلفات و زیانهای فراوان به بار آورد.
موشک V۲دومین نسل موشکهای دوربرد نظامی آلمان به شمار می رفت. نخستین نسل این موشکها «V-۱» خوانده می شد که نوعی هواپیمای بدون خلبان بود. نخستین موشک V-۱ که با سرعت ساعتی ۶۰۰ کیلومتر (تقریبا ۳۷۰ مایل) حرکت می کرد، دو ماه و ۲۸ روز پیش از آن تاریخ یعنی ۱۲ ژوئن ۱۹۴۴ بر لندن فرود آمده بود و تلفات سنگین وارد آورده بود. کشورهای ضد آلمان در برابر موشکهای هدایت شونده از راه دور وسیله دفاع نداشتند، جز این که کارخانه های سازنده آن و یا پایگاههای پرتاب را بمباران کنند. [۱]
موشک V-۱ از نرماندی فرانسه و موشک های V-۲ از هلند پرتاب می شدند.
موشک V۲ نمونه کاملی از ساختمان اصولی موشک به شکل امروزی است. موتور فشفشه‌ای آن با سوخت مایع(نوعی الکل) عمل می‌نمود. هدایت موشک با استفاده از ژیروسکوپ و به‌صورت تنظیم از قبل انجام می‌گرفت. این موشک مجهز به دستگاه فرستنده و گیرنده رادیویی بوده که امکان تنظیم و تغییر جهت در حین پرواز در مسیر مربوطه را فراهم می‌آورد. آلمان‌ها که پیش از ارائه V۲ چندین نوع موشک دیگر نظیر V۱ و سری اولیه A۱ را با موفقیت آزمایش نموده بودند، در موشک V۲ اولیه نیز تغییرات و بهسازی‌هایی انجام دادند.
محققان و دانشمندان پرتلاشی در زمینه طراحی و ساخت موشک فعالیت داشته‌اند که در ادامه به‌طور اجمالی به شرح حال ۴ نفر از فعالان پیشتاز در صنعت موشک که در سیر تکاملی موشک سهم بسزایی داشته‌اند، پرداخته می‌شود. [۲]
پیشگامان صنعت موشک
زیولکوفسکی
این دانشمند در سال ۱۸۵۷ در جنوب غربی روسیه متولد شد و پدر علم راکت شناخته شده است. شغل ابتدایی نامبرده معلمی ریاضیات و فیزیک بود و مطالعات جدی و فراوانی در مورد کیهان‌شناسی نمود و محل سکونت خود را به مرکز تحقیقات نسبتاً بزرگی تبدیل و مدل‌های مختلف راکت را جمع‌آوری نمود. در ۴۰ سالگی اصول موتورهای کنترلی را تعریف و در سال بعد کتابی تحت عنوان ورود به مدارهای ماهواره‌ای از زمین منتشر نمود. زیولکوفسکی طرح موتورهای سوخت مایع را ارائه و متذکر شد که راکت‌های با سوخت مایع به علت دارا بودن قابلیت انعطاف در حین سوختن و سهولت کنترل مناسب‌تر نسبت به راکت‌های با سوخت جامد مزیت داشته و بنابراین نسبت به این راکت‌ها برتری دارند.
او استفاده از سوخت‌های مایع هیدروژن، اکسیژن و هیدروکربن‌هایی مانند پروگول را توصیه نمود و مقالاتی منتشر نمود که اصول ریاضی پرواز موشکهای کیهان‌نوردی به بحث گذاشته شده بود. طبق محاسبات او امکان مسافرت بین سیارات و یا استفاده از ماهواره و ایستگاه‌های فضایی در مدارهای مختلف زمین امکان‌پذیر بوده و ثابت نمود برای ورود به مدار زمین رسیدن به سرعت ۸ کیلومتر در ثانیه ضروری است. در سال ۱۹۰۳ دستگاه کاملی را معرفی نمود که قادر به حمل انسان به فضا بود و نیروی محرکه این راکت را اکسیژن مایع و هیدروژن تشکیل می‌داد. وی با درک مشکلات نیروی محرکه، موتورهای چندمرحله‌ای را پیشنهاد و فرمول‌های قوانین حرکت در فضا را ارائه نمود.
به‌منظور انجام آزمایش‌های خود اولین تونل باد در روسیه را در سال ۱۸۸۱ ساخت. از شروع کار او در سال ۱۸۹۸ اقدام قابل ملاحظه‌ای در این زمینه صورت نگرفت اما در سال‌های آخر عمر این دانشمند چند انجمن موشک‌سازی به کار ساختن موشک مشغول بودند. نتیجه تحقیقات این دانشمند برای ساختن موشک V۱ آلمانی مورد استفاده قرار گرفت و در سن ۷۸ سالگی با به جا گذاشتن نزدیک به ۵۰۰۰ آثار علمی به‌صورت مقاله و کتاب در گذشت.
۲- هرمن اوبرت
این دانشمند در سال ۱۸۹۴ در رومانی متولد شد و در سن ۲۰ سالگی هم‌زمان با آغاز جنگ جهانی اول برای خدمت در نیروهای مسلح اتریش(متحد آلمان در آن زمان) احضار و با توجه به وقت کافی و اضافی در این محل به مطالعه و تحقیق در مورد محاسبات ریاضی مربوط به فضا پرداخت که پس از پایان جنگ نیز به معلومات خود در این زمینه افزود. او با کمک مؤسسه اولدنبرگ کتابی منتشر نمود که به موضوعاتی نظیر امکان ساخت تجهیزات برای مسافرت‌های بدون خطر فضایی اشاره نمود.
در سال ۱۹۳۸ برای مشارکت در یک برنامه تحقیقاتی موشکی در وین دعوت شد و بعدها با متحد شدن اتریش با آلمان درحال گسترش و توسعه به گروه پنماندی آلمان پیوست که هدف آلمان جلوگیری از انتقال دانش ایشان به سایر کشورها بود. پس از پذیرش تابعیت آلمان در آزمایش V۲ شرکت نمود.
اعلام نظر این دانشمند مبنی بر توسعه کامل‌تر و بهتر موشک V۲ در صورت هم‌فکری به‌موقع از آن باعث ناخشنودی مسئولین پروژه V۲گردید و با این وجود پیشنهاد ساخت موشک ضدهوایی با سوخت جامد را مطرح نمود که با مخالفت گروه پنماندی مواجه گردید. در سال ۱۹۴۵ پس از دریافت دعوت‌نامه از آلمانی‌هایی که در آلابامای آمریکا به کار تحقیق و ساخت موشک مشغول بودند و از ارزش کار او آگاه بودند به آمریکا مسافرت نمود و در پروژه ساخت موشک رداستون مشغول به کار گردید.
۳- گودارد
این دانشمند در سال ۱۸۸۲ در آمریکا متولد شد و پدر مهندسی راکت شناخته شده است. مطالعات خود در مورد راکت را به شدت دنبال نمود و به این نتیجه رسید که راکت‌های با سوخت مایع مزیت بالاتری نسبت به راکت‌های با سوخت جامد داشته و اکسیژن و هیدروژن مایع برای این نوع موتورها مناسب بوده و براین اساس ساختمان موتور راکت حقیقی را ساخت. گودارد پایه‌گذار راکت‌هایی است که هم‌اکنون به شکل فعلی در قرن ۲۰ ساخته شده است. او در سال ۱۹۱۹ کتابی تحت عنوان روش‌های رسیدن به ارتفاعات فوق‌العاده بالا منتشر نمود. او در سال ۱۹۲۶ راکت با سوخت مایع و نفت را آزمایش نمود.
از دیگر کارهای موفق او پرتاب موشکی با سوخت مایع به طول ۳/۳۵ متر در سال ۱۹۳۰ بود و اولین کسی بود که تفکر راکت‌های چندمرحله‌ای را به ثبت رسانید و از ژیروسکوپ برای هدایت خودکار مسیر موشکها استفاده نمود و اولین موشک مجهز به ژیروسکوپ را در سال ۱۹۳۵ با موفقیت پرتاب نمود. او ضمن کار در نیروی دریایی آمریکا در مورد بهسازی سیستم‌های هدایتی موشک در سال ۱۹۴۵ به عضویت هیئت مدیره مجمع راکتی آمریکا انتخاب و در ماه اوت همان سال پس از ۴۲ سال تلاش تحقیقی و ثبت ۲۱۴ فقره اختراع از دنیا رفت.
۴- فون براون
این دانشمند در سال ۱۹۱۲ در آلمان متولد شد. پس از ورود به انستیتو تکنولوژی برلین به اتفاق جمعی از محققان مجمعی را برای کیهان‌گردی تأسیس نمودند و محلی را در نزدیکی برلین برای آزمایش‌های موشکی انتخاب نمودند. این مرکز مبدأ تحقیقاتی قرار گرفت که در جنگ جهانی دوم به ظهور V۲ انجامید. غیر از این مرکز، مرکز تحقیقات دیگری نیز وجود داشت که زیرنظر سرتیپ دورنبرگر اداره می‌گردید و مخصوص تحقیقات موشکی ارتش بود. با ملاقات فون براون و دورنبرگر در حاشیه آزمایش یک موتور کوچک ساده، به مرکز تحقیقات موشکی ارتش پیوست و باعث ادغام این دو مرکز گردید.
در سال ۱۹۳۳ اقدام به ساخت موشک A۱ نمود که پیش از اتمام این پروژه بنا به پیشنهاد ارتش ساخت موشک A۲ با تراست بیشتر نسبت به A۱ در دستور کار قرار گرفت و در سال ۱۹۳۴ با موفقیت به پایان رساند. به دنبال این موفقیت تولید موشک A۳ مورد توجه قرار گرفت که لازمه آن رفع محدودیت‌های فنی مرکز و یا انتقال محل آزمایش با امکانات وسیع‌تر به نقطه دیگر بود. به دنبال سفر فون براون در سال ۱۹۳۵ به آنکلام نزدیک رودخانه پنی در مجاور دریای بالتیک، محل جدیدی به نام پنماندی پیشنهاد و تأسیس گردید و موشکهای نسل A۳, A۴, A۵ در این محل با موفقیت آزمایش گردید.
با وجود بمباران شدید مرکز پنماندی در آگوست ۱۹۴۳ توسط ۳۰۰ هواپیمای جنگی انگلیسی و کشته شدن مسئول پروژه V۲ و جمعی از کارکنان آن، این پروژه در سال ۱۹۴۴ به تولید انبوه رسید و تا ماه مارس ۱۹۴۵ هزاران موشک V۱ و V۲ به سوی هدف‌هایی در انگلیس و جبهه متفقین پرتاب گردید. پس از شکست آلمان و ورود روسیه به مرکز تحقیقات پنماندی، مهندس هلموت گروتروپ فرد ارزشمند و متخصص هدایت V۲ به روسیه انتقال یافت و فون براون از طریق ارتباط با برادر خود در آمریکا به این کشور منتقل و خود را تسلیم قوای آمریکا نمود.
در سال ۱۹۵۳ موفق به پرتاب نخستین موشک رداستون با محموله اتمی از دماغه کارناوال گردید و در آمریکا ریاست قسمت عملیات توسعه اداره موشکهای ارتش آمریکا را به عهده داشت. او پس از پرتاب اولین ماهواره شوروی به نام اسپوتنیک و پس از کسب مجوز از مقامات آمریکا به فاصله ۹۰ روز از این پرتاب اولین ماهواره آمریکا را آماده پرواز نمود و در ۳۱ ژانویه ۱۹۵۸ با پرتاب موشک اکسپلوررآمریکا و گردش ماهواره به مدار زمین در آمریکا مشهور و به مقام قهرمانی رسید.
این جنگ افزار موثر اینک عامل بزرگی و اقتدار کشورها شده است اما دیر زمانی است که انحصار آن از دست قدرتهای انگشت شمار خارج شده و به گونه ای روز افزون بر دارندگان آن اضافه می شود. جمهوری اسلامی ایران نیز با اتکای با سیاست های مستقل خود به قابلیت های فوق العاده ای در صنعت موشک دست یافته است، طوری تلاش گروه غرب برای اعمال محدودیت در صنایع موشکی از اهمیت این موضوع حکایت دارد.
پی نوشت:
http://www.nato.int/history/nato-history.html
http://www.wsmr-history.org/history.htm
