راهکارهای مصوب در متن سند مصوب تحول بر پایه تحلیل محتوا و تطبیق داده های علمی موجود، باید قبل از اجرا، دسته دسته بندی شوند. راهکارهایی که اجرای آنها به مرحله زمینه و تمهید مربوط است به درستی باید شناسایی شوند.

جهان نیوز - دکتر علی اصغر کاکو جویباری:
پس از اجرای طرح تغییر نظام مصوب درسال 1344 و طرح تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش مصوب در  سال 1367 که به اجرای دوره جدید متوسطه از سال 1370 منتهی شد، طرح تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش با هدف تکیه بر بنیادهای تعلیم و تربیت اسلامی و نیازهای آتی نسل، سرانجام به تصویب نهایی شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و در اذر 1390 از سند رونمایی شد. 

این سند با عنایت به محیط تدوین و مشارکت 500 نفر از صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی و تاکید در سند مبنی بر بازنگری آن در دوره پنج ساله، قابل قبول تلقی می گردد. آنچه در این مرحله محل دغدغه و نگرانی است، شیوه اجرای مفاد آن توسط آموزش و پرورش است. بر این اساس، کیفیت محتوای سند و مبانی نظری تربیت اسلامی و مطالعاتی آن محل دغدغه نیست، بلکه اجرای گزینشی مفاد آن و نوع تفسیر از آن مایه نگرانی ملی است. این نگاشت به این دغدغه می پردازد. پرداختن به این دغدغه هرگز به منزله نادیده گرفتن زحمات موثر آموزش و پرورش کنونی همانند افزایش حقوق معلمان –که امیدواریم اثرات آن در سال 91 نیز به طور موثر پابرجا بماند– نخواهد بود. 

1-نیازهای قانونی: سند تحول بنیادین آموزش و پرورش سندی بالادستی و سیاستی کلان است و همه مفاد آن به طور مستقیم قابل اجرا و لازم به اجرا نیست بلکه باید با بررسی و تحلیل محتوای متن سند، احکام قانونی مورد نیاز شناسایی و مراحل تصویب آن قبل از اجرا، طی گردد. مفادی همانند جزییات ساختار دوره های تحصیلی، تعیین سن شروع رسمی تربیت، تبدیل دوره راهنمایی به متوسطه اول و اصلاح احتمالی طول مدت آموزش اجباری و عمومی نیاز به روند قانونی دارد. در این راستا تفسیر از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی  در متن سند – ص 10– مبنی بر اینکه دوران تحصیل شامل چهار دوره سه ساله است، به تفسیر 6،3،3 از ابهامات اساسی است.

2-شتابزدگی در اجرا: این سند به نوعی نسخه تشخیص و درمان بیماری های آموزش و پرورش کشور است، اجرای بدون فراهم آوردن عملی مرحله زمینه ها و تمهیدات، ایجاد عزم و همدلی در ارکان کشور، شتابزدگی تلقی شده و می تواند زمینه شکست در اجرای سند را به دنبال داشته باشد. هنوز مراحل اجرای سند متضمن تقسیم کار ملی بین نهادها و دستگاه‌ها، تعریف و به تصویب مراجع بالادستی نرسیده و ابلاغ نشده است. هنوز مرحله تمهیدات همانند اهداف دوره ها و محتوای مبتنی بر اهداف دوره ای تحلیل شده، تامین نشده است لیکن آموزش و پرورش قصد اجرای سند از سال تحصیلی 92-91 دارد. میزان شتابزدگی به قسمی است که آموزش و پرورش تصویب می کند اجرای سند از سال تحصیلی قبل 91-90 –قبل از تصویب- شروع شده بود.- مصوبه جلسه 851 مورخ 29/9/1390شورای عالی آموزش و پرورش-. 

3- اولویت بندی راهکارها: راهکارهای مصوب در متن سند مصوب تحول بر پایه تحلیل محتوا و تطبیق داده های علمی موجود، باید قبل از اجرا، دسته دسته بندی شوند. راهکارهایی که اجرای آنها به مرحله زمینه و تمهید مربوط است به درستی باید شناسایی شوند. تصویب زیر نظام ها، تصویب برنامه درسی ملی، تصویب اهداف دوره ها از جمله راهکارهایی است که در مرحله زمینه سازی و قبل از اعمال تغییرات در درون مدرسه، باید تکلیف آنها روشن شود. این مهم مستلزم تحلیل راهکارها و دسته بندی بین آنها و تدوین جدول مراحل اجرا و تعیین فاز شروع بر پایه آن است. آموزش و پرورش بدون توجه به این مهم تغییر را از پایه ششم و تعیین نیازهای آن کلید زده است. 

4- کمبود فضای آموزشی دوره ابتدایی: آموزش و پرورش در سال تحصیلی 91-90 با ایجاد دوره ابتدایی شیفت ثابت صبح، جای احتمالی فیزیکی تشکیل پایه ششم را از قبل مسدود کرده است. اینک با شش پایه شدن دوره ابتدایی برای جبران کمبود فضا، برگشت به وضع قبلی، استفاده از راهروها و یا دفتر معاون و معلمان و مشاور و یا تعطیلی دوره آمادگی و افتتاح پروژه جدید از جمله راهکارهای پیش رو خواهد بود. اغلب این راهکارها اگر به درستی و موفقیت اجرا شود، معرف تداوم نظام آموزشی در مدار وضع موجود و نه تحول بنیادین خواهد بود. بر این اساس فضای مازاد دوره راهنمایی از جمله مساله های سه سال آتی خواهد بود که از آن پس به دوره متوسطه جابجا خواهد شد. 

5- کمبود نیروی انسانی در دوره ابتدایی: با شش پایه شدن دوره ابتدایی میزان کمبود معلم لااقل 15 درصد معلمان شاغل دوره است. این نیروها با جابجایی اجباری از سایر دوره ها و بکارگیری نیروی جدید با حداقل آموزش یا بدون آموزش و و جذب اندک نیروی تربیت معلم به احتمالی تامین خواهد شد. هر یک از راههای مذکور پیامدهای خاص خواهد داشت. اجرای توام با موفقیت این اقدامات، در حالتی خوشبینانه تضمین تداوم وضع کنونی و نه تحول بنیادین خواهد بود. بر این اساس نیروی مازاد دوره راهنمایی از جمله مساله های سه سال آتی خواهد بود که از آن پس به دوره متوسطه جابجا خواهد شد. 

6- لیست سایر اقدامات ضروری: برای اختصار در نگارش سایر اقداماتی که باید تا مهر 1391 صورت پذیرد، موارد با عناوین و بدون شرح، اعلام می گردد. اجرای برنامه ویژه برای دانش آموزان با تجدیدی و عدم قبولی در پایه اول راهنمایی، آموزش کارکنان دوره ابتدایی به ویژه معلمان پایه اول و دوم و ششم ابتدایی، تدبیر برای حل مشکلات ناشی از حضور دانش آموزان پایه ششم در کنار دوره آمادگی در پاره ای از مدارس، برنامه ریزی برای نیروی مازاد دوره راهنمایی، در دسترس بودن کتاب درسی و کتاب راهنما و بسته آموزشی از آغاز آموزش معلمان در تابستان در حال گذر از جمله موارد است. 

7- کارآمدی نظام بروکراسی آموزش و پرورش: مجموعه اقدامات لیست شده در بندهای قبلی به ویزه بند 6 و سایر موارد اعلام نشده و پیش بینی نشده بر اساس تجربه ارزیابی از عملکرد دستگاه در طی دهه های قبل از جمله عملکرد دو ساله گذشته در زمینه هایی همانند تعطیلی پنج شنبه ها، خارج از ظرفیت آمادگی عمل سازمانی نظام اداری و بروکراسی مسلط بر دستگاه آموزش و پرورش است. پیامدهای ناشی از ارزیابی غیر واقع بینانه از نظام اجرایی آموزش و پرورش با آغاز سال تحصیلی به احتمال بیشتر اوج خواهد گرفت. 

8- ابهام در سرنوشت طرحهای قبلی: آیا طرح  جابجایی دانش آموزان به شیفت ثابت صبح کماکان اجرا خواهد شد؟ آیا طرح موسوم به تعطیلی پنج شنبه ها در مقاطع راهنمایی و متوسطه به صورت اجباری اجرا خواهد شد؟ آیا طرح مجتمع های آموزشی کماکان گسترش خواهد یافت؟ ... در صورتی که پاسخ به پاره ای و یا همه این سوالات مثبت باشد، آیا بروکراسی حاکم توان اعمال این حجم تغییر را دارد به شکلی که معرف تحول بنیادین باشد؟ 

آموزش و پرورش برای حل غالب این موارد به تشکیل کار گروه  اقدام کرده و فعالیتهای شایان توجه و مستمری را در حال اجرا دارد که اذعان به آن شرط انصاف است. لیکن واقعیت نظام اداری و بروکراسی موجود موید این نتیجه است که عبور از این حجم مساله و تدابیر مورد نیاز خارج از ظرفیت دستگاه است. نکته مذکور غیر از این است که در میان تصمیمات در حال اجرا اصل شش پایه کردن دوره ابتدایی تصمیمی دور از عقل بوده که باید در نگاشت دیگری به آن پرداخت. 

در پایان پیشنهاد می شود نهادهای فرا آموزش و پرورشی کشور تا اندک فرصت باقی مانده ازکف نرفته با همدلی مسولان آموزش و پرورش و دولت محترم محیطی برای تدابیر تجدیدنظرطلبانه و پیشگیری از تبعات این اقدامها فراهم آورند. به این منظور ارزیابی اقداماتی که در سال گذشته پیرامون جابجایی دانش آموزان ابتدایی به شیفت ثابت صبح، طرح مجتمع های آموزشی و طرح موسوم به تعطیلی پنج شنبه ها راهگشا خواهد بود. در غیر این صورت با آغاز سال تحصیلی آموزش و پرورش کشور به احتمال نزدیک به صحت شاهد سرگیجه های ناشی از این حرکت شتابدار به دور خود، نه تحول، خواهد بود.