پنجشنبه ۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 25 Apr 2024
 
۰
۶

روح سرمایه داری در بانکداری و اقتصاد کشور ریشه دوانده است

دکتر حسن سبحانی
شنبه ۷ آبان ۱۳۹۰ ساعت ۱۲:۱۴
کد مطلب: 192865
در چند سال گذشته گاه و بی گاه شاهد رخ دادن فسادهای بزرگ و کوچکی در سیستم بانکی کشور بوده ایم که کارشناسان بانکی علت اصلی آن عدم اجرای بانکداری اسلامی عنوان می کنند. برخی هم علت این گونه مفاسد را نوع سیستم بانکداری در ایران می دانند که نه شباهتی به بانکداری اسلامی داشته و نه شباهتی به بانکداری غربی می دانند.
روح سرمایه داری در بانکداری و اقتصاد کشور ریشه دوانده است
سرویس اقتصادی جهان- علی رضایی: برای روشن شدن علل ایجاد فساد در سیستم بانکی به سراغ دکتر حسن سبحانی کارشناس اقتصاد اسلامی و بانکداری رفتیم تا نظرات وی دراین باره جویا شویم. وی معتقد است اگر در سیستم فعلی بانکداری فعلی در ایران فساد رخ ندهد جای تعجب دارد و چیزی که به عنوان بانکداری بدون ربا در کشور در حال اجراست فقط پوسته ای از قوانین اسلامی را دارا یوده در محتوا به هیچ از مفاهیم اسلامی عمل نمی شود.

در زیر مشروح مصاحبه با دکتر سبحانی را خواهید خواند:

جهان: وضعیت بانکداری ایران را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- بانکداری در ایران از نظر تئوری با قانون بانکداری اسلامی و بانکداری بدون ربا اداره می شود. این ادعا وجود دارد که تا حدودی از نظر تئوری این قانون پشتیبانی کننده بانکدای در ایران است. ارزیابی از عملکرد بانک ها نشان می دهد نباید تا حدود بسیار زیادی این ادعا که بانکداری ایران مبتنی بر عملیات بانکدای بذدون ربا صحت داشته باشد. قاعدتا در همین زمینه باید گفت در بعضی بخش ها پیشروی های خوبی صورت گرفته و در بعضی بخش ها کمتر از قانون موجود پیش رفته ایم.

به طور کلان هم که نگاه کنیم از روند بانکداری و اقتصادی و مشاهد پیامدها تا حد زیادی امثال بنده به این مسئله می‌رسیم که نباید بانکداری ایران را یک نظام بانکی با عملیات بدون ربا دانست. شاید در عنوان غیر ربوی وجود داشته باشد ولی در عمل شبهه غیر ربوی (تا چند درصد)وجود دارد. در همین زمینه باید گفت تا اندازه خیلی زیادی عملیات انجام شده با متن قانون همخوانی ندارد. در قانون اراده هایی وجود دارد که در عمل شاهد آن نمی باشیم. در برخی موارد هم که قانون در حال اجرا شدن می باشد، بیشتر جنبه‌ صوری داشته تا جنبه‌های محتوایی؛ به عنوان مثال عناوین عقودی که بکار گرفته می‌شود به لحاظ عنوان مشابه با متن قانون بوده و لذا از لحاظ کارکرد که باید در غالب عقود مشارکتی و مبادله ای باشند یا سپرده‌های قرض‌الحسنه در سیستم بانکداری فعلی رعایت نشده و اجرا نمی شوند.


جهان: سیستم فعلی بانکداری در ایران به چه مزان با بانکداری اسلامی شباهت دارد؟
- همانطور که گفته شد شباعت زیادی ندارد. دلیل عمده‌ای که برای این موضوع اقامه می‌شود را می توان در جای خود اثبات کرد. در بانکداری مبتنی بر عقود مشارکتی و مبادله‌ای امکان به وجود آمدن یک مفهومی به عنوان بدهی اصولاً وجود نداشته و اصولاً در بانکداری بدون ربا، سیستم بانکی قصد ندارد وام دهد تا فرد بدهکار شده و یا برخی بدهی خود به بانک را برنگردانند و برخی پول را در جای دیگری بر خلاف ان چه در قرارداد و متن عقد آمده است خرج کنند.

این گونه استدلال‌ها برای مشخص کردن عدم کارکرد قانون فعلی در عمل زیاد بوده و نتیجتاً بدهی و مطالبات پرداخت نشده ناشی از این نوع سیستم بانکی می باشد. مثلا در بانکداری اسلامی مفهومی به نا وام وجود نداشته و این در حالی است که بانک با مشتری عقد مشارکت بسته و در این سیتم با مشتری در سود و زیان شریک می شود و در این کار دیگر بدهی وجود نخواهد داشت. اما مشاهده می شود که در عین عقود مشارکتی بدهی وجود دارد.

جهان: علل ایجاد و شکل گیری فساد در سیستم بانکداری ایران چیست؟
بسته به اینکه فساد چگونه تعریف شود به این موضوع می توان پاسخ های گوناگون داد. اگر کسانی از موقعیتی که در اختیار دارند در عدم اجرا و یا نازل اجرا کردن قوانین به منفعت خود و دیگران در آن سیستم نگاه کنند می توان گفت به وسیله آن فرد فساد ایجاد شده است.

در مورد کشور ما می‌توان ادله‌ای را نام برد که چرا سیستم قانون در ایران دور زده می شود و یا سواستفاده در آن اتفاق می‌افتد. یکی از عمده‌ترین دلایل فساد سراسری در بانکداری ایران را می‌توان این موضوع نام برد که به رغم آن که مسئولین ارشد بانکی درصدد هستند قانون بانکداری بدون ربا را خوب اجرا کنند، اما به دلایل فراوانی این موضوع محقق نمی شود.

جهان: مشکل اصلی بانکداری کشور در قوانین خلاصه می‌شود یا در اجرای قوانین بانکداری؟
- در عمل قانون دچار اشکال بوده ولی فساد موجود در بانکداری ایران از انحراف سراسری موجود نشات می گیرد. عدم نظارت دستگاه‌های ذی‌ربط در حُسن اجرای قانون در سیستم بانکی یکی از این دلایل فساد در سیستم بانکی می‌باشد.

تنقیح نشدن قوانین پولی و بانکی مورد نیاز یکی دیگر از این دلایل است. در حالی که قانون بانکداری بدون ربا در بعد از انقلاب طراحی شده اما باید گفت قانون پولی و بانکی کشور برای سال ۱۳۵۱ است. این عدم هماهنگی بین قانون بانکداری بدون ربا و قوانین پولی و بانکی می تواند از دلایل اصلی فساد در سیستم بانکی کشور باشد. یکی از مواردی که انحراف به وجود می‌آید زاویه گرفتن جهت گیری های این دو قاون با یکدیگر است.

عدم باور جدی مسئولین سیستم بانکی از سال ۶۲ به بعد و منفعل بودن در قبال بانکداری ربوی و مفتخر نبودن به اجرای بانکداری بدون ربا و البته و احتمالاً معتقد نبودن به کارآیی آموزه‌های دینی در فعالیت‌های اقتصادی هم می‌تواند از نشانه‌های بی مهری و حتی منزوی شدن قانون بدون ربا باشد و بدیهی است وقتی یک قانون منزوی می‌شود فعالیت بانکی تعطیل نشده ولی بر شیوه‌های غیر مبتنی بر آن قانون اجرا می شود. در یک جمله می توان گفت در حال حاضر عملیات بانکی در ایران پوسته اسلامی داشته و در محتوا تهی از آموزه های اسلامی است.

جهان: اگر محتوای بانکداری کشور خالی از آموزه های دینی است چه چیزی جای آن را پر کرده است؟
- در حال حاضر محتوای تهی شده را بانکداری ربوی پر کرده حتی اگر پوسته غیر ربوی باشد. برای مثال می توان گفت پرداختی‌های مطمئن به سپرده گذاردن حتی اگر دو روز سپرده آنان در سیستم بانکی باشد به آن سود پرداخت می شود. باید پرسید در این دو روز چه کار اقتصادی صورت می گیرد که به آن سود پرداخت می شود. این موضوع یکی از این مواردی است که نشان می دهد ما در عمل در حال اجرای بانکداری ربوی هستیم و بانک ها بر اساس بهره فعالیت می کنند.

نمی توان نظام بانکی را مستقل از جریانات و روندهای کلان اقصادی بررسی کرد. اقتصاد ما با دور شدن از آموزه‌های دینی به سمت سرمایه‌داری رفته و ذهنیت سرمایه‌داری در آن جا خوش کرده است. توجه بیش از اندازه به بخش خصوصی و فراموش کردن این واقعیت که بخش خصوصی در سیستم اقتصادی خود، پرورش دهنده روحیه بدست آوردن سود از هر راه است و این موضوع بدون زحمت در بانکداری ایران اتفاق می افتد. اگر سیستم فعلی بانکداری در ایران فسادی اتفاق نیفتد و چنین اخباری بیرون نیاید تعجب کرد.

جهان: به نظر شما راهکارهای خروج از وضعیت فعلی چیست؟
در جمهوری اسلامی شاید یک پدیده منحصر به فرد در اقتصاد به نام دین یک رسالتی را به عهده گرفت تا از دل آن بانکداری بدون ربا درآمد. موضوع دیگری که به آموزه‌های دین نزدیک باشد در اقتصاد نداریم. کسانی که دغدغه این موضوع را دارند از همان ابتدا اعلام کردند نکند قانون بانکداری بدون ربا درست اجرا نشود و یا قانون ناقص باشد. در عمل آن چه اتفاق افتاده است نه از زبان متخصصین بلکه از زبان توده‌های مردم می توان گفت مازاد دریافت شده همان ربا است. راهکارهای موجود را می توان به دو بخش تقسیم کرد. اول دغدغه قانون از اول به دنبال وضع قوانین واقع بینانه برای این موضوع بوده است، یعنی تغییر قانون بر اساس شرایط موجود. دوم، مسئولین بانکی افرادی باشند که وقتی مسئولیت می‌گیرند به دنبال اجرای قانون باشند و نه این که به ان اعتقادی نداشته باشند.

به نظر شما در اختلاس اخیر مقصران اصلی چه کسانی هستند؟
- همانطور که گفته شد هم سیستم بانکداری و هم قوانین می تواند عامل بروز این نوع فساد ها باشد. اما نکته ای که علت این موضوع است را باید در مجریان و نظارت بر سیستم کاری این مجریان دانست. علت العلل تولید کننده این نوع فسادها عدم استفاده از دین در بانکداری ایران است. سیستم بانکداری ایران که در حال حاضر وجود دارد ربوی بوده و اگر چنین فسادهایی در آن اتفاق نیفتد باید تعجب کرد. این نوع سیستمی که در حال حاضر در بانکداری ایران در حال اجراست تولید کننده این نوع فسادهایی خواهد بود و در صورت عدم تغییر قانون و عدم نظارت می توان گفت در آینده شاهد فسادهای بزرگتر باید باشیم.




نام شما

آدرس ايميل شما
برای ارتقای فرهنگ نقد و انتقاد و کمک به پیشرفت فرهنگ و اخلاق جامعه، تلاش کنیم به جای توهین و تمسخر دیگران، نظرات و استدلال هایمان را در رد یا قبول مطالب عنوان کنیم.
نظر شما *


Iran, Islamic Republic of
با سلام
لطفا از آقاي سبحاني سوال فرماييد كه آيا خصوصي سازي نام اسلامي همان سرمايه داري نيست؟
انعكاس پاسخ موجب امتنان خواهد بود.
Iran, Islamic Republic of
جای تقدیر دارد که ایشان به این نکته توجه داشته که برخلاف ظاهر در واقع ما به سوی سرمایه داری می شتابیم.
United States
وقتی مرجع کارهای اقتصادی ما میشه بانک جهانی خوب طبیعیه که ما هم در دام سرمایه داری غرب بیفتیم اما چیزی که باید روشن بشه اینکه نفس سرمایه داری بد نیست اینکه چطور سرمایه داری کنیم این چیزیه که بد و خوبشو تعیین می کنه مثلا اگر سرمایه ها اونطور که نظام نه دولت میخواد که در بین مردم توزیع بشه تا مردم با سرمایه هاشون کار کنن اما دولت فقط ناظر بر اجرای درست قوانین باشه و با گرفتن درست و اصولی مالیات در کنار نظارت به رتق و فتق امور مملکت هم بپردازه، یقینا خیلی مشکلات و دزدی ها اتفاق نمی افته چون طرف از خودش که دزدی نمی کنه
اما متاسفانه به دلیل عدم نظارت درست و دلسوزانه موقع خصوصی سازی برخی مسئولین سابق و برخی مسئولین فعلی در دولتها با اعمال نفوذ در روند خصوصی سازی حقیقی باعث انحراف سرمایه ها میشن و از اون طرف هم بانکها با سوء استفاده از موقعیتشون با ادر اختیار دادن وام های کلان و بدون توجیه به افراد خاص! باعث میشن سرمایه بیت المال جیب به جیب بشه اما سودش به جیب دلالها و همون افراد خاص بشه
تمام آنچه که درباره معضلات سیستم بانکی و اصلاح این سیستم گفته میشود متین و قابل تعمق اما بنده عرض میکنم که در حدود یکسال اخیر که شعار و طرح اصلاح سیستم بانکی داده شده سودش را چه کسی برده است ؟! به نظر میرسد با حمله ای که به بانک ها صورت گرفت عده ای رانت خوار بیشتر سود کردند ! زیرا این موضوع به همراه کاهش سود سپرده گذاری و تسهیلات، اکثریت مردم را به سمت سرمایه گذاری در بازار ارز و سکه هدایت نمود و این بازار روز به روز رونق بیشتری گرفت تا جایی که می بینیم نرخ دلار از 1330 تومان بالاتر رفت و به همین میزان و نسبت نرخ سکه افزایش چشمگیری داشت (اگرچه بخشی از این افزایش بخاطر افزایش نرخ جهانی بود اما دستکاری در افزایش نرخ دلار قیمت آن را بالاتر برد و سود بیشتری را نصیب رانت خوار نمود) ضمن اینکه با حمله به بانک ها رانت خواران و دلالان توانستند تسهیلات کم سود اخذ نمایند و آن را در بازار دلالی ارز و سکه و غیره ... هدایت نمایند و بر سود و سوداگری خود بیفزایند .... بنابراین توجه داشته باشیم که هرچه به بانک ها بیشتر حمله شد رانت خواران بیشتر بهانه داشتند تا تسهیلات کم بهره اخذ نمایند (در پوشش قانونی تسهیلات کم سود اخذ نمایند) و با آن به سوداگری در بازار دلالی ارز و سکه و غیره دامن بزنند!!! لذا از غافل شدن از این طرف قضیه هم خدای ناکرده مبادا که با دست خود آب در آسیاب رانت خوار و سوداگر بریزیم !!!
Iran, Islamic Republic of
باسلام
فرمايش آقاي دكتر درست است اما مشكل ريشه اي و اصلي همانگونه كه مستحضرند كلاف پيچيده اقتصاد ايران(اقتصاد سياسي) و اقتصاد رانتي است لذا مشكل بايد ريشه اي حل شود والا بيماري دوباره از جاي ديگري سر در مي آورد.
من سعي مي كنم از سه چيز دوري كنم و به همه مردم هم پيشنهاد مي كنم:
1- بانك: وام گرفتن و سپرده گذاشتن چون عين رباست
2-بيمه:بيمه تامين اجتماعي يك چيز اجباري است و گريزي از آن و بيمه ماشين. ولي بجز اين دو هيچ بيمه اي را قبول نكنيد،بيمه هاي ما فقط سرما خوردگي را قبول مي كند ولي وقتي سرطان مي گيري بايد بميري چون بيمه هزينه دارويي ات را قبول نمي كند
3- صنعت خودرو:كه مردم را مجبور به سوار شدن به خودرو هاي غير ايمن و غير استاندارد و آلوده كننده محيط زيست ، به قيمت هاي بسيار بالا مي كنند.
اين سه صنعت سمبل و نماد سرمايه داري در ايران هستند