نقش فناوری داخلی در اقتصاد مقاومتی
يکشنبه ۳ خرداد ۱۳۹۴ ساعت ۱۶:۳۵
کد مطلب: 424263
بی‌تردید استراتژی اقتصاد مقاومتی دارای شاخصه‌ها، ابعاد و لایه‌های فراوان و مختلفی همچون شکل گیری اقتصاد دانش بنیان، تقویت تولید داخلی، کاهش وابستگی وارداتی، رهایی از اقتصاد تک محصولی (نفت) و مصرفی، خود اتکایی و خود کفایی در تولید کالاهای اساسی و استراتژیک و… و هدف مشخصی چون توانایی مقابله و انعطاف در برابر تهاجمات اقتصادی با دارا بودن اقتصادی بومی و مقاوم است.
با شناخت ابعاد مختلف اقتصاد مقاومتی میتوان بیان داشت که رفتن به سمت اقتصاد دانش بنیان و تولید کالای دانش بنیان یکی از اصلیترین رهیافت‌های نیل به اقتصاد مقاومتی بوده و در صورتی که بتوان آن را در اقتصاد کشور نهادینه کرد، میتوان گفت بسیاری از راه اقتصاد مقاومتی را طی کرده‌ایم. در واقع اقتصاد مقاومتی، راهکاری است که کشور بتواند در یک شرایط ویژه که مورد تحریم ابر قدرت‌های دنیا قرار گرفته است، به سوال‌های اساسی اقتصاد مبنی بر چگونگی تولید و توزیع کالا‌ها و خدمات پاسخ دهد؛ همچنین سرمایه گذاری‌های لازم برای کاهش وابستگی به کشورهای دیگر، به خصوص کشورهایی که چشم طمع به منابع و سرمایه‌های مادی و معنوی جمهوری اسلامی ایران دارند را داشته باشد.
نکته ظریفی که در فرمان ۲۴ ماده‌ای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی دیده میشود، موضوع بند ۲ است که تاکید بر «پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقای جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه» داشته است؛ در واقع با تکیه بر این بند می‌توانیم با استفاده از دانش که حد و مرزی برای آن وجود ندارد و استفاده دقیق از ظرفیت‌های علمی کشور که طی سال‌های اخیر بسیار شکوفا شده است، وضعیت اقتصادی جامعه را بهبود داده و نقصان بکارگیری دانش در سطوح تولید را که در کشور ما بسیار مشهود است را ارتقا دهیم.
به عبارت دیگر، دانش و فناوری به عنوان یکی از نیروهای بسیار مؤثر در تحولات اقتصادی و اجتماعی به شمار می‌آید و یک کالای عمومی محسوب میشود؛ زیرا میتوان آن را بدون کاهش و استهلاک، با دیگران به اشتراک گذاشت. در عین حال، میتوان از آن بار‌ها استفاده کرد. در حقیقت دانش، به عنوان یک منبع دائمی میتواند همواره در اختیار بنگاه‌‌های اقتصادی قرار گیرد و با مشارکت مکرر در فرآیندهای گوناگون تولیدی و خدماتی، سبب افزایش مزیت رقابتی و ایجاد ارزش افزوده شود. در نتیجه، این امر میتواند سبب گسترش رفاه اجتماعی و عامل کاهش فقر و بی عدالتی و موجب ارتقای روند اقتصاد مقاومتی گردد.
حال با کنار هم گذاردن این واژگان به الگویی به نام اقتصاد دانش بنیان می‌رسیم که گویای تأکید بر نقش دانش و فناوری در جریان پیشرفت کشور می‌باشد. از این رو، میتوان گفت در اقتصاد دانش‌بنیان، به دانش از نظر کیفی و کمّی با اهمیت تر از گذشته نگریسته میشود. اقتصاد دانش بنیان، اقتصادی است که مستقیماً بر مبنای تولید، توزیع و مصرف دانش و اطلاعات قرار گرفته باشد.
بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که امروزه دیگر حجم سرمایه و اندازه بازار در توسعه نقش اساسی ندارد؛ بلکه این نقش را دانش و فناوری ایفا می کند. اقتصاد دانش بنیان به نوعی یک اقتصاد بدون وزن است، دانش به کالا تبدیل می شود و به فروش میرسد. اقتصاد دانش بنیان اقتصاد کمیابی منابع نیست، بلکه اقتصاد فراوانی منابع است؛ زیرا بر خلاف بسیاری از منابع که هنگام مصرف مستهلک می‌‌شوند، اطلاعات و دانش، که اساس اقتصاد دانش بنیان است، میتواند بار‌ها مصرف شود و با مصرف بیشتر در واقع رشد کند. در حقیقت اقتصاد دانش بنیان با بهره وری بیشتر عوامل تولید و رفتار بهینه اقتصادی از نظر تخصیص منابع کار میکند و در نتیجه، دارای نرخ رشد بالاتری خواهد بود. این الگو در صورت بهره برداری از دانش داخلی میتواند راهکاری جهت نیل به اقتصاد بومی باشد.
اگر اقتصاد دانش بنیان در کشور شکل گیرد میتواند با بهره گیری از دانش داخلی به تولید ثروت و قدرت بر اساس فکر و اندیشه ایرانی اسلامی منجر شود و پلی شود برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی و در نهایت میتواند نظریات بخش اقتصادی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را تامین نماید. به عبارت دیگر، اقتصاد دانش بنیان میتواند راهکاری برای دست یابی به اقتصاد مقاومتی باشد که نه تنها به عنوان یک نیاز اساسی برای کشورهای در حال توسعه نظیر ایران به شمار می‌آید؛ بلکه اجتناب از حرکت به سمت چنین اقتصادی توان رقابتی را به شدت کاهش می‌دهد.
* جایگاه علم و فناوری در اقتصاد
در حقیقت یکی از اساسی ترین پیش نیازهای اقتصاد مقاومتی، سرمایه انسانی خلاق، نوآور و دانشی است که با توجه به ترکیب جمعیتی کشور ایران و جمعیت بالای جوانان تحصیل کرده و نیروی انسانی به عنوان بزرگ ترین و با ارزش ترین سرمایه کشور، باید مورد توجه قرار گیرد و بدین ترتیب، با توانمند نمودن و تشویق و زمینه سازی فعالیت آنان در قالب شرکتهای دانش بنیان، کشور توان رویارویی با هر گونه تهدید و تحریم اقتصادی را خواهد داشت.
باید توجه داشت که نقش علم و فناوری در اقتصاد به دلیل ایجاد تخصص و بهبود بهره وری عوامل تولید، از گذشته مورد توجه قرار داشته و جایگاه فناوری به عنوان عامل درون‌زا در رشد اقتصادی مورد تأکید می‌باشد. براین اساس، فرایندهای خلق و ایجاد فناوری، فراگیری و اکتساب آن، پخش و اشاعه و کاربرد عملی آن باید به دقت برنامه ریزی تا بازخورد بین فرایندهای مذکور، پیشرفت اقتصاد دانش‌بنیان را تضمین کند. اقتصاد دانش بنیان با وقوع تحولات علمی و فناوری، دگرگونی عمیقی در عرصه رشد و تولید اقتصادی ایفا میکند. اقتصاد مبتنی بر علم و فناوری موجب رشد و توسعه پایدار جامعه و در نهایت تحقق اقتصاد مقاومتی میشود. از سوی دیگر تلاش برای بهبود بهره وری تلاش برای زندگی بهتر افراد و جامعه است.
لازمه اساسی گسترش اقتصاد دانش بنیان، افزایش شرکتهای دانش بنیان است. با روشن شدن ویژگی های اقتصاد دانش بنیان، جایگاه و کارکرد شرکت های دانش بنیان، به عنوان بنگاه‌‌های سیستم اقتصادی دانش بنیان برای تحقق اقتصاد مقاومتی، روشن میشود. نقش شرکتهای دانش بنیان در تحقق اقتصاد مقاومتی از جمله مسائل و مباحثی است که پس از بیانات مقام معظم رهبری در خصوص اقتصاد مقاومتی مورد تأیید و توجه اقتصاددانان و محققان و مسئولان جامعه قرار گرفته است. در واقع، جایگاه برجسته شرکتهای دانش بنیان در تحولات و تغییرات اقتصادی امری فراموش شده بود که بیانات ایشان جانی دوباره به این شرکتها داد و موجب اهمیت و توجه به این شرکتها شد.
توجه به این نکته ضروری است که رابطه در هم تنیده اقتصاد مقاومتی با اقتصاد مبتنی بر علم و دانش از طریق شرکتهای دانش بنیان استحکام خواهد یافت. این شرکتها، هم در تحقق اقتصاد دانش بنیان و هم در مدل اقتصاد مقاومتی کارا، نقش و کاربرد دارند. این شرکتها نقش محوری در ساختار اقتصاد دانش بنیان بازی می‌‌کنند و با توجه به ویژگی های خود و پویایی و تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطاف پذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای مواجهه با شرایط تحریم را دارا هستند.
نقش این شرکتها در شکل گیری و اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی بسیار قابل ملاحظه است، همچنین توزیع عادلانه تر ثروت، بر اساس شایسته سالاری در چنین شرکت‌‌هایی، تأثیر زیادی در عدالت اقتصادی دارد و از سوی دیگر، با توجه به توانمند‌تر بودن این شرکتها، در مقایسه با شرکتهای سنتی، سبب افزایش بهره وری و کارآمدی شرکتهای دولتی واگذار شده خواهد شد.
همچنین استراتژی عدم تمرکز فعالیت‌‌های تولیدی در چند شرکت بزرگ دولتی، مانع از تحریم آسان محصولات یا مواد اولیه شرکت ها می‌‌گردد. شرکتهای دانش بنیان زیر ساخت‌‌های لازم برای عملی ساختن استراتژی عدم تمرکز و همکاری چندین شرکت متوسط برای تولید یک محصول را دارا هستند.
اما نکته اساسی در این میان این است که آیا بالا بردن بودجه‌‌های تحقیقاتی و صرف هزینه‌های هنگفت در موسسات تحقیقاتی میتواند علاوه بر رشد تولید علم به کاربرد عملیاتی آن در اقتصاد و ایجاد ارزش افزوده بینجامد؟ آیا بالا بردن توانمندی نیروی انسانی و گسترش تحقیقات در دانشگاه‌ها و همچنین بالا بردن سطح مقالات علمی کافی است و نباید به تحقق سایر مسائل در حوزه اقتصاد دانش بنیان اندیشید؟
متاسفانه در طول سالیان گذشته نکته‌ای که به شدت در حوزه رشد علم و فناوری در کشور به چشم می آمده است، نبود هماهنگی و ارزش گذاری بر روی تحقیقات علمی کشور است،گاه در حوزه ای روند اختراعات با شتاب فزاینده‌‌ای رو به رشد می گذارد، بدون آنکه صنعت توان استفاده از آن را در قالب یک محصول تجاری داشته باشد یا در حوزه‌‌ای دیگر نیازهای ضروری کشور با بی‌توجهی مراکز علمی روبه رو شده است.
درد آور‌تر آنکه رابطه بین اقتصاد و بخش توسعه و تحقیقات چه در حوزه صنعت و چه در سایر حوزه‌های اقتصادی به طور کامل از هم گسیخته است و عملا تحقیقات علمی کشور نمی‌‌تواند نقش موثری در حل مشکلات جاری کشور و به خصوص عرصه اقتصادی داشته باشد. نکته ای که بار‌ها از سوی مقام معظم رهبری در سخنان گوناگون و در مناسبت‌‌های مختلف مورد تاکید قرار گرفته است، رشد علمی و تکیه بر این مسئله در اقتصاد کشور است. ارتباط صنعت و دانشگاه، اجرای دقیق نقشه جامع علمی کشور و همچنین برپایی یک نظام ملی نوآوری نکاتی است که بار‌ها از سوی ایشان مطرح شده است.
اگر اقتصادی قصد حرکت به سمت تمرکز هرچه بیشتر از دانش به عنوان یک مزیت نسبی برای پیشرفت را دارد، باید تاثیر و جهت حرکت فناوری های نوین را شناخته و از آن به بهترین نحو ممکن در خصوص رشد خود از آن استفاده کند و باید بداند که یک فناوری در چه زمانی باید ساخته شود، در چه زمانی باید خریده شود یا در چه زمانی باید با استفاده از روند مهندسی معکوس به صورت یک فناوری بومی در بیاید. یک اقتصاد در حال رشد مبتنی بر دانش باید به بهترین نحو ممکن بهره گیری از فناوری را برای رشد خود بیاموزد، البته چنین چالشی برای هر کشوری که در این مسیر قدم می‌گذارد، بسیار دشوار است. چرا که اصلاح رویه های قبلی‌گاه بسیار زمان بر و مستلزم شکستن مقاومت‌‌های اداری است؛ اما دولت ها در آینده با اقتصادهایی مبتنی بر دانش رو به رو خواهند بود. همانگونه که در اقتصاد مقاومتی هم اقتصاد باید بر پایه مزیت های نسبی فناوری حرکت کند.
حقیقت آن است که هر اقتصادی برای حفظ موفقیت رقابتی خود در عرصه داخلی و در عرصه جهانی نیازمند فناوری هستند و آن هم فناوری هایی که در لبه پیشرفت قرار داشته باشند.
در پایان باید گفت اقتصاد مقاومتی الگویی است که متناسب با شرایط جامعه امروز ما و با تمرکز به استقلال اقتصادی کشور مطرح شده است. اقتصاد مقاومتی الگوی غالبی است که متناسب با شرایط جامعه امروز ما و با تمرکز به استقلال اقتصادی کشور مطرح شده است. در دوره‌ای که بحران‌های اقتصادی، وضعیت بسیاری از کشورهای بزرگ دنیا را تهدید می‌نماید و نظام‌های اقتصادی آن‌ها نتوانسته است پاسخگوی نیازهای ضروری جوامع باشد، به گونه‌ای که مصرف گرایی فرهنگ عمومی آن‌ها شده و زمینه اتلاف سرمایه‌های بشری را فراهم آورده است، با اقتصاد مقاومتی میتوان از منابع کنونی کشور به نحو مطلوبی استفاده نمود. به عبارت دیگر، توسعه علم و فناوری یکی از الزامات گریزناپذیر، دستیابی به اقتصاد مقاومتی و اقتصاد دانش بنیان است. رهبر فرزانه انقلاب نیز مکرراً پیشرفت اقتصاد دانش‌بنیان را در رأس همه کارهای اساسی برای پیشرفت کشور قرار داده و زیربنای اقتدار کشور را قدرت ملی دانسته اند و تأکید فرموده‌‌اند قدرت علمی و فناوری، منشأ قدرت سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی است.
