جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - 29 Mar 2024
 
۰

بررسی وضعیت تعهد به خطوط قرمز نظام در مذاکرات

پنجشنبه ۱۱ تير ۱۳۹۴ ساعت ۰۸:۱۴
کد مطلب: 431010
آیا خطوط قرمز نظام در جمع بندی نهایی هسته ای میان ایران و گروه 1+5 رعایت شده است؟
سرویس سیاسی جهان نيوز ـ علی رضایی: رهبر معظم انقلاب در بیاناتشان سه محور ذیل را به عنوان خطوط قرمز ایران در دستیابی به هر گونه توافق هسته ای برشمردند؛

1- لغو تحریم های هسته ای در روز امضاء توافق
2- مخالفت با وضع محدودیت های 10 ساله و بالاتر بر توسعه فعالیت های هسته ای و تحقیق و توسعه
3- و مخالفت با بازرسی از مراکز نظامی و مصاحبه با دانشمندان

بر این اساس در این ارزیابی مبتنی بر مقایسه ترجمه رسمی وزارت خارجه از متن اصلی جمع بندی(و نه پیوست ها) و متن اصلی بدین سئوال پاسخ داده می شود که آیا خطوط قرمز نظام در جمع بندی نهایی مذاکرات هسته ای میان ایران و 1+5 رعایت شده است؟
پاسخ بدین سئوال با استناد به فرازهای ترجمه فوق الذکر و متن نهایی جمع بندی استخراج می شود:

1- لغو تحریم های هسته ای در روز امضاء توافق

تحریم های تحمیل شده در طی سال های اخیر به بهانه فعالیت های مشکوک هسته ای ایران به سه دسته کلی ذیل تقسیم می شوند:
• تحریم های شورای امنیت
• تحریم های اتحادیه اروپا
• و تحریم های آمریکا

در ادامه تعیین تکلیف هر کدام از این تحریم ها در جمع بندی نهایی مذاکرات تبیین می گردد.

1-1- تحریم های شورای امنیت

در خصوص تحریم های شورای امنیت در متن نهایی جمع بندی بیان گردیده که؛

«...تمام مفاد قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت در خصوص موضوع هسته‌ای ایران- 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008)، 1929 (2010) و 2224 (2015) را همزمان با اجرای اقداماتِ توافق شده‏ مرتبط با هسته‌ای توسط ایران، راستی‏ آزمایی شده‏ توسط آژانس، به نحو مشخص شده در پیوست 5 لغو خواهد کرد و محدودیت‌های خاصی را به نحو مشخص شده در پیوست 2 برقرار خواهد کرد.»

اما با مراجعه به ماده 37 این جم  بندی ذیل سرفصل ساز و کار حل و فصل اختلافات درمی یابیم که در صورت عدم رضایت هر یک از اعضاء 1+5 نسبت به حسن اجرای تعهدات از سوی ایران و با فرض اجرایی سازی ساز و کارهای پیش-بینی شده برای حل اختلافات میان طرفین (اعم از مذاکرات دو طرفه و یا ارجاع به کمیسیون مشترک)، در صورتی که بواسطه ناکارآمد بودن مکانیزم های مذکور موضوع مورد اختلاف به شورای امنیت ارجاع داده شود و شورا نیز نهایتاً نتواند اقدام به حل تعارض میان طرفین بنماید و متعاقباً نتواند در خصوص تداوم قطعنامه لغو تحریم ها رأی گیری کند(ماده 37)آنگاه؛

« ...مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجدداً اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم گیری کند.»

عبارت مذکور حکایت از آن دارد که در صورت بروز هر گونه بهانه جویی از طرف هر یک از اعضاء 1+5 و متعاقباً عدم حل و فصل اختلافات از طریق مذاکرات دو طرفه با طرف ایرانی، کمیسیون مشترک و درآخر شورای امنیت، در نهایت تحریم های هسته ای ماقبل شورای امنیت ماهیت بازگشت پذیری خودکار پیدا نموده و به عبارتی فرجام لغو قطعنامه های شورای امنیت در واقع همان چیزی است که آمریکائی ها از ابتدای مذاکرات در پی آن بودند؛ یعنی مکانیسم بازگشت پذیری خودکار تحریم های شورای امنیت.

این واقعیت آنجایی رنگ بسیار جدی تری به خود می گیرد که فراموش نکنیم که کشورهای انگلیس، فرانسه و آمریکا با برخورداری از حق وتو می توانند جلوی هرگونه تلاش سایر کشورهای عضو (از جمله چین و روسیه) را بمنظور صدور قطعنامه تداوم لغو تحریم ها و یا صدور قطعنامه مثبت دیگر بگیرند.

1-2- تحریم های اتحادیه اروپا

درخصوص لغو تحریم های اتحادیه اروپا نخست با عبارت ذیل در متن نهایی جمع بندی مواجه می شویم؛

«اتحادیه اروپایی همه مفاد «مقررات اتحادیه اروپایی» را که کلیه تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای را اجرایی می‌سازد، از جمله فهرست افراد مشخص شده‏ مربوطه، همزمان با اجرای اقداماتِ توافق شده‏ مرتبط با هسته‌ای توسط ایران، به نحو مشخص شده در پیوست 5، که توسط آژانس راستی آزمایی شده باشد، لغو خواهد کرد.»

اما در ادامه فرجام لغو نهایی تحریم های اتحادیه اروپا به صورت ذیل بیان گردیده است؛

« اتحادیه اروپایی 8 سال پس از روز توافق برجام یا زمانی که آژانس به نتیجه‏ گیری گسترده‏‌تر رسیده باشد که تمام مواد هسته‌ای در ایران در فعالیت‌های صلح آمیز باقی می‌ماند، هرکدام که زودتر حاصل شود، تمامی مفاد«مقررات اتحادیه اروپایی» را که تحریم‌های مرتبط با عدم اشاعه را اجرایی می‌سازد، از جمله فهرست‌های اسامی، لغو خواهد کرد.»

در واقع از دو عبارت مذکور مندرج در متن نهایی جمع بندی درمی یابیم که اتحادیه اروپا در صورت اجرای تعهدات از سوی ایران و تأئید نهایی آن از سوی آژانس تا پایان یک دوره زمانی 8 ساله از اجرای توافق و یا دست کم تا زمان تأئید نهایی از سوی آژانس مبنی بر صلح آمیز بودن ماهیت کلیه فعالیت های هسته ای ایران (قضاوتی که تاکنون در مورد کمتر کشوری از سوی آژانس صورت گرفته است) صرفاً اقدام به لغو آئین نامه های اجرایی قوانین تحریمی شورای اروپا خواهد نمود (یعنی همان لغو اجرایی سازی تحریم ها(Terminate Implementation)) و لغو خود قوانین(یا به عبارتی برداشت زیرساخت تحریم های اتحادیه اروپا) منوط به حصول دو شرط مذکور می باشد. پس نتیجه می گیریم که لغو اصل قوانین تحریمی اتحادیه اروپا در صورت اجرای درست تعهدات از سوی ایران حداکثر 8 سال طول می کشد.

1-3- تحریم های آمریکا
پیرامون کیفیت لغو قطعنامه های تحریمی از سوی ایالات متحده بیان گردیده؛
« ایالات متحده منطبق با این برجام اعمال تحریم‌های مشخص شده در پیوست 2 را با اثربخشی همزمان با اجرای اقداماتِ توافق شده‏ مرتبط با هسته‏‌ای توسط ایران به نحو مشخص شده در پیوست 5، که توسط آژانس راستی آزمایی شده باشد، متوقف ساخته و به این توقف ادامه خواهد داد.»
و در ادامه درخصوص فرجام تحریم های یک طرفه از سوی این کشور بیان گردیده؛
«هشت سال پس از روز توافق، یا در زمانی که آژانس به نتیجه گیری گسترده‌تر خود مبنی بر اینکه مواد هسته‌ای در ایران در فعالیت‌های صلح آمیز باقی می‌ماند، هرکدام که زودتر باشد، ایالات متحده اقدام قانونی مقتضی را برای لغو، یا تغییر به منظور اجرایی کردن لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوست 2 در خصوص دستیابی به اقلام و خدمات مرتبط با هسته‌ای برای فعالیت‌های هسته‌ای مندرج در این برجام، منطبق با رویکرد ایالات متحده نسبت به سایر دولت‌های غیردارنده‏ سلاح هسته‌ای تحت معاهده عدم اشاعه پی خواهد گرفت.»

دو عبارت فوق الذکر نیز گویای آن است که ایالات متحده صرفاً در طول اجرای توافق، اجرای آئین نامه های اجرایی قوانین تحریم ها بر ضد ایران را متوقف می کند (و حتی خود آئین نامه¬ها را نیز لغو نمی کند) و در صورتی که ایران به تعهدات خود به نحو قابل قبولی عمل نماید؛ حداکثر بعد از 8 سال اقدامات مقتضی برای لغو تحریم های ایران در برخی از فعالیت های هسته ای(و نه غیرهسته ای) انجام می پذیرد.

1-4- جمع بندی وضعیت لغو تحریم ها

با توجه به ماهیت خودکار بازگشت پذیری تحریم های شورای امنیت، تحقق لغو قوانین تحریمی اتحادیه اروپا و نیز برخی قوانین تحریمی آمریکا بعد از 8 سال و حداقل بعد از تائید نهایی آژانس دال بر صلح آمیز بودن همه فعالیت های هسته ای ایران؛ می توان دریافت که ظاهراً خطوط قرمز نظام ناظر بر لغو تمامی قوانین تحریمی در روز توافق به درستی رعایت نشده است.

2- مخالفت با وضع محدودیت های 10 ساله و بالاتر بر توسعه فعالیت های هسته ای و تحقیق و توسعه

توسعه صنعتی و تحقیقاتی فعالیت¬های هسته ای کشور با محدودیت های زمانی ذیل مواجه شده است؛

2-1- فعالیت های صنعتی

الف) سایت غنی سازی نطنز
محدودیت اعمال شده بر فعالیت سایت غنی¬سازی نطنز به شرح ذیل بیان شده است؛
«ایران، برای 10 سال آغاز به از رده خارج کردن سانتریفیوژهای IR-1 خود خواهد کرد. طی این دوره، ایران ظرفیت غنی‏ سازی خود در نطنز را حداکثر تا ظرفیت غنی‏ سازی اورانیوم تعداد 5060 سانتریفیوژ IR-1 نصب شده نگه خواهد داشت.»
پس می توان نتیجه گرفت که محدودیت ¬های کیفی(از نظر نوع استفاده از سانتریفیوژ) و کمی(از نظر تعداد استفاده از سانتریفیوژ) تحمیل شده بر فعالیت های غنی سازی سایت نطنز دست کم برای یک دوره 10 ساله برقرار است و ظاهراً این با خط قرمز ترسیم شده در تعارض است.
ب) سایت غنی سازی فردو

محدودیت اعمال شده بر فعالیت سایت غنی سازی فردو به شرح ذیل بیان شده است؛

«ایران تأسیسات فردو را به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فنآوری تبدیل خواهد کرد .... 1044 ماشین IR-1 در قالب 6 آبشار در یک بال در تاسیسات فردو باقی خواهد ماند. دو عدد از این آبشارها به همراه زیرساخت های مربوطه بدون اورانیوم به چرخش ادامه خواهد داد و از جمله از طریق اصلاح مقتضی زیرساخت‏‌ها، برای تولید ایزوتوپ‏‌های پایدار منتقل خواهد شد. چهار آبشار دیگر به همراه کلیه‏ زیرساخت‏‌های مربوطه به صورت ساکن باقی خواهند ماند»

بنظر می رسد که با توجه به عدم ذکر زمان درخصوص محدودیت های تحمیلی بر سایت غنی سازی فردو محدودیت های اعمال شده بر این سایت به صورت مادام العمر بوده و لذا تا اطلاع ثانوی صرفاً می توان از این سایت انتظار کارکرد تحقیقاتی داشت و عملاً دیگر هیچ گونه غنی سازی صنعتی و یا آزمایشگاهی در این سایت صورت نخواهد پذیرفت. گفتنی است که استفاده از این سایت به عنوان صرفاً یک مرکز تحقیقاتی برای فیزیک هسته ای هم با چالش جدی توجیه پذیری فنی و اقتصادی در خصوص چگونگی استفاده از این سایت و هم با چالش تناسب امکانات و موقعیت این سایت با الزامات فعالیت های تحقیقاتی فیزیک هسته ای مواجه است.

ج)آب سنگین اراک

محدودیت اعمال شده بر فعالیت سایت غنی سازی فردو به شرح ذیل بیان شده است؛

«ایران مبادرت به باز طراحی و بازساخت یک راکتور تحقیقاتی آب سنگین مدرنیزه شده در اراک بر اساس طراحی اولیه مورد توافق و در قالب یک همکاری بین‌المللی که طراحی نهایی آن را نیز تصدیق خواهد کرد، که با استفاده از سوخت غنی شده تا 3.67 درصد فعالیت خواهد کرد... همه سوخت مصرف شده در اراک برای دوره‏ عمر راکتور به خارج از ایران منتقل خواهد شد ....»

همچنین در بخشی دیگر از متن نهایی بیان گردیده است؛

«به مدت 15 سال، راکتور آب سنگین دیگر یا انباشت آب سنگین در ایران نخواهد بود. همه آب سنگین اضافی برای صادرات در بازارهای بین‏‌المللی عرضه خواهد شد.»
بر اساس جمع بندی نهایی می توان دریافت که حداقل دیگر قرار نیست آب سنگین اراک با ساختار فعلی به حیات خود ادامه می دهد و بر اساس یک باز طراحی مجدد به طور کلی زیرساخت طراحی و هسته راکتور فعلی آن متحول خواهد شد. همچنین ایران به مدت 15 سال مجاز به ساخت هیچ نوع راکتور آب سنگین دیگر و یا انباشت هیچ مقدار از آب سنگین در داخل مرزهای خود نخواهد بود؛ بنظر می رسد که این امر نیز با خط قرمز کمتر از 10 سال در زمینه توسعه صنعتی فعالیت های هسته ای در تعارض باشد.

2-2- فعالیت های تحقیق و توسعه

با مطالعه فرازهای متن نهایی جمع بندی با عبارات ذیل درخصوص محدودیت در زمینه تحقیق و توسعه مواجه می شویم؛
• تحقیق و توسعه غنی‏ سازی ایران با اورانیوم برای مدت 10 سال شامل صرفاً ماشین‌های IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 ... خواهد بود.
• ایران به نحو مشخص شده در پیوست یک در سایر فناوری‏‌های جداسازی ایزوتوپ برای غنی‏ سازی اورانیوم وارد نخواهد شد.
• ایران به تست دستگاه‏‌های IR-6 و IR-8 ادامه خواهد داد و در میانه سال هشتم، تست تا سی دستگاه ماشین IR-6 و IR-8 را ... آغاز خواهد کرد.
• از پایان سال هشتم ... ایران آغاز به ساخت تعداد مورد توافقی از دستگاه‌های سانتریفیوژ IR-6 و IR-8 بدون روتورز می تواند بنماید.
• ایران برای 15 سال، فعالیت‌های مرتبط با غنی‏ سازی اورانیوم، از جمله تحقیق و توسعه‏ تحت نظارت پادمانی خود را صرفاً در تاسیسات غنی‏ سازی نطنز انجام خواهد داد، .... و سطح غنی‏ سازی اورانیوم خود را تا سقف 67/3 درصد نگه خواهد داشت،
• در فردو، از هرگونه غنی‏ سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه غنی‏ سازی اورانیوم و از نگاهداری هرگونه مواد شکافت‏ پذیر خودداری خواهد ورزید.
• طی مدت پانزده سال .... ذخایر اورانیوم خود را به 300 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم غنی شده تا 67/3 درصد یا معادل آن در سایر اشکال شیمیایی محدود خواهد کرد.
• ایران به مدت 15 سال وارد بازفرآوری یا ساخت تاسیسات قادر به بازفرآوری سوخت مصرفی، یا فعالیت‌های تحقیق و توسعه‏ بازفرآوری که منتج به ایجاد قابلیت بازفرآوری سوخت مصرفی شود، نشده و پس از این مدت نیز قصد چنین کاری را ندارد.

2-3- جمع بندی توسعه صنعتی و تحقیقاتی فعالیت های هسته ای

با مرور بندهای مذکور درمی یابیم که ایران تقریباً در اکثر فعالیت های صنعتی و تحقیقاتی خود محدودیت های لااقل 10 ساله را پذیرفته است و البته درخصوص برخی از موارد همچون امکان استفاده از دانش بازفراوری و یا تولید اورانیوم های با غنای بالاتر و یا عدم استفاده از سایت فردو به عنوان یک مرکز غنی سازی محدودیت های دائم العمر پذیرفته است. از این رو نتیجه می گیریم که خطوط قرمز نظام مبنی بر نپذیرفتن محدودیت های طولانی 10 ساله و یا بالاتر بدرستی در جمع بندی نهایی مذاکرات رعایت نشده است.

3- مخالفت با بازرسی از مراکز نظامی و مصاحبه با دانشمندان

درخصوص بازرسی از مراکز نظامی و یا مصاحبه با دانشمندان هسته ای به طور مستقیم چیزی در متن اصلی خود توافق بیان نگردیده و احتمالاً جزئیات بیشتر درخصوص نحوه همکاری با آژانس در متن سند «نقشه راه برای رفع ابهام از مسائل مورد اختلاف حال و گذشته» که میان ایران و آژانس به امضاء رسیده است؛ مشخص گردیده است.

به هر حال با توجه به پذیرش داوطلبانه اجرای پروتکل الحاقی و نیز اخبار رسیده از برخی منابع مبنی بر موافقت ایران نسبت به یک بار دسترسی مدیریت شده به سایت پارچین و نیز مصاحبه با برخی از دانشمندان هسته ای بنظر می رسد که متن توافق تاحدی از خطوط قرمز نظام دال بر عدم هرگونه دسترسی به سایت های نظامی و یا مصاحبه با دانشمندات تاحدی عدول کرده است.

گفتنی است اوباما درآخرین موضع گیری خود درخصوص نحوه بازرسی ها از ایران بیان داشته است که؛ براي ده سال ، آنها تحت شديدترين محدوديتها قرار دارند و بعد از آن نيز آنها هنوز بايد پروتکل الحاقي را رعايت کنند، پروتکلي که به ما اطمينان مي دهد شديدترين رژيم بازرسيهايي را که تا کنون ايجاد شده است داشته باشيم.

4- جمع بندی نهایی

با توجه به مباحث مطروحه می توان اینطور نتیجه گرفت که خطوط قرمز نظام مبنی بر لغو تمامی قوانین تحریمی شورای امنیت، اتحادیه اروپا و آمریکا و عدم بازگشت پذیری آن ها در زمان حصول توافق به درستی رعایت نشده است. همچنین ایران اقدام به پذیرش محدودیت های بیش از 10 سال در توسعه صنعتی و تحقیقاتی تمامی فعالیت های غنی سازی و حساس هسته ای خود نموده است و در نهایت ایران با بازرسی مدیریت شده از سایت های نظامی مشکوک خود (حسب مطالبه مذاکره کنندگان و مفاد تفسیر پذیر پروتکل الحاقی) و همچنین مصاحبه با برخی از دانشمندان هسته ای خود نیز موافقت نموده است.
نام شما

آدرس ايميل شما
برای ارتقای فرهنگ نقد و انتقاد و کمک به پیشرفت فرهنگ و اخلاق جامعه، تلاش کنیم به جای توهین و تمسخر دیگران، نظرات و استدلال هایمان را در رد یا قبول مطالب عنوان کنیم.
نظر شما *