عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت:
ایجاد بازار مشترک کشورهای تحت تحریم، ابزار عملی مقابله با تحریم‌های غرب
چهارشنبه ۲۰ اسفند ۱۳۹۳ ساعت ۱۶:۲۲
کد مطلب: 412145
درباره نسبت اقتصاد ایران و اقتصاد مقاومتی و سایر مباحث مرتبط با این حوزه، پای صحبت‌های دکتر عطا‌ا... رفیعی آتانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت نشسته ایم.
او معتقد است که اقتصاد ایران، باید با نفت کار کند، نه با پول فروش نفت؛ یعنی که نیاز به شرکت‌های دانش بنیان برای استفاده از نفت به عنوان ماده اولیه داریم.
مشروح گفت‌وگوی تسنیم با عطاالله رفیعی آتانی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت را در ذیل بخوانید:
- اقتصاد مقاومتی را چگونه تعریف می‌کنید؟
رفیعی آتانی: وقتی از اقتصاد مقاومتی صحبت می‌کنیم که با اقتصادی پایدار و پویا در مقابل ارزش‌های داخلی و تنش‌های خارجی روبه‌رو باشیم. مقاومت پایدار به این معنا است که می‌تواند در مقابل لرزش‌های داخلی و تنش‌های خارجی به‌صورت پویا و پایدار ماندگاری خود را استمرار ببخشد یا از ماندگاری خود دفاع کند.
***لرزش‌های داخلی لزوماً با دشمن خارجی یا مهاجم بیرونی همراه نیست
- مصداق لرزش‌های داخلی و تنش‌های خارجی چیست؟
رفیعی آتانی: لرزش‌های داخلی لزوماً با دشمن خارجی یا مهاجم بیرونی همراه نیست. گاهی اقتصاد داخلی یک کشور به‌گونه‌ای است که دچار فروپاشی می‌شود، در حالی که هیچ دشمن خارجی وجود ندارد. مصداق عینی آن مشکلات اقتصادی کشورهای پیشرفته طی سال‌های گذشته بود، به‌گونه‌ای که بدون آنکه هیچ دشمن خارجی آن را تهدید کند، بنا بر اطلاعات سازمان‌های امور مالی، نظام سرمایه‌ای اقتصاد این کشورها را از درون تهدید کرد، به‌گونه‌ای که اقتصاد کشورها از هم پاشیده شد. این بیماری اقتصادی در کشور ما نیز وجود دارد. ما هم با چنین مشکلات اقتصادی روبه‌رو هستیم. یعنی نظام قانون‌گذاری کشور نظام زنجیره‌ای است که در آن، تأمین بخش‌های مختلف به یکدیگر وابسته است.
یعنی خدمات‌رسانی بخش‌های مختلف اقتصاد به‌گونه‌ای است که گاهی ناامنی اقتصاد ایجاد می‌کند و دچار سردرگمی در مؤلفه‌های اقتصادی می‌شود. مثلاً نظام پول و سرمایه خوبی نداریم، کار و سرمایه مناسبی تعریف نشده، نظام حمایت از بخش خصوصی وجود ندارد و اقتصاد درون و دانش پایه و همچنین اقتصاد مبتنی بر مردم به معنای عام آن وجود ندارد.
***مهم‌ترین پیامد اقتصاد وابسته و ناامن، ایجاد زمینه وابستگی و تحریم است
- بخش خصوصی فعال در حوزه اقتصادی را چگونه آسیب‌شناسی می‌کنید؟
رفیعی آتانی: ما یا اقتصاد مبتنی بر مردم نداریم، یا اقتصاد دولتی است، یا بخش خصوصی وابسته به دولت است یا بخش کوچکی از جامعه را بخش خصوصی تشکیل می‌دهد. این اقتصاد دچار پوسیدگی می‌شود و این مسئله تنها مربوط به کشور ما نیست، بلکه همه کشورها می‌توانند دچار آن باشند.
- پیامد چنین اقتصادی چیست؟
رفیعی آتانی: اقتصاد وابسته و یک‌سویه به کشورهای دیگر حتماً و به‌طور طبیعی دچار فشار بین‌المللی می‌شود؛ یعنی نیاز یک‌طرفه باعث می‌شود دچار تنش‌های خارجی مانند تحریم شود. وقتی اقتصاد یک کشور یک‌طرفه و یک‌سویه به سایر کشورها باشد، به‌راحتی تحریم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای فشار روی میز قرار می‌گیرد، اما اگر توانایی اقتصادی کشوری افزایش پیدا کند و به‌صورت یک‌طرفه نیازمند دیگری نباشد، تحریم در این فضا شکل نمی‌گیرد. در اقتصادی دوطرفه و دوسویه هیچ‌کدام از دو طرف هوس تحریم نمی‌کنند، تحریم وقتی است که نیاز یک‌سویه از سوی یک کشور باشد؛ لذا مهم‌ترین پیامد اقتصاد وابسته و ناامن، ایجاد زمینه وابستگی و تحریم است.
اقتصاد مقاومتی اقتصاد مردمی است، یعنی همه مردم مانند آنچه که در مردم‌سالاری سیاسی اتفاق می‌افتد، ظرف رأی دارند. در مردم‌سالاری اقتصادی، مردم با استفاده از استعدادها و توان، بر پایه ظرف مقاومت و پایداری بدون احساس و نیاز به وابستگی سایرکشورها توان بالایی برای فعالیت دارند.
***برای تحقق اقتصاد مردمی باید توانمندی مردم در دستور کار قرار گیرد
- فرق اقتصاد آزاد با اقتصاد مردمی چیست؟
رفیعی آتانی: در اقتصاد آزاد، پول‌دارها سهیم هستند. یعنی به تناسب برخورداری از منافع مادی، حق مشارکت در مسائل اقتصادی پیدا می‌کنند. در نظر بگیرید واردات هواپیما آزاد شود. آیا در چنین فضایی مردم می‌توانند از چنین سیاست آزادانه‌ای استفاده کنند؟ قطعاً حق و توان دو مقوله جدا است. در اقتصاد آزاد مخاطب همه مردم نیستند، بلکه آن بخش از جامعه که برخوردار و پول‌دار محسوب می‌شوند، توان مشارکت بالایی دارند در اقتصاد آزاد فعالیت می کند. برای تحقق اقتصاد مردمی باید توانمندی مردم در دستور کار قرار گیرد.
افزایش توان‌بخشی اقتصادی مردم یعنی آنکه به‌گونه‌ای مردم توانا شوند که بتوانند از فرصت‌های اقتصادی استفاده کنند. در تحقق اقتصاد مقاومتی باید ناتوان‌های اقتصادی را توانا کنیم و به تعبیر مقام معظم رهبری، بر توانمندی اقتصاد مردمی تکیه کنیم. هرچند یارانه‌ها در این راستا صورت گرفت، اما باید در تخصیص منابع به‌گونه‌ای عمل کنیم که همه از یک خط مسابقه و شروع وارد میدان اقتصادی شوند. مسابقه اقتصادی از یک خط مساوی و نقطه برابر شروع می‌شود؛ بنابراین این کاری که همه ما از یک نقطه شروع کنیم، نیازمند تغییر و بازمهندسی در شکل حمایت‌های فعلی در همه مقوله‌ها است.
در شرایط فعلی برخورداری از امکانات، مختص توانمندان اقتصادی است؛ به این معنا که اگر تسهیلات پرداخت می‌کنید، به آن بخش از افراد جامعه تعلق می‌گیرد که خانه، مسکن و کارخانه دارند و می‌توانند وثیقه و سندهای پی‌درپی ارائه کنند. در حالی که تسهیلات اقتصادی باید متوجه کم‌توانان اقتصادی جامعه باشد. هرچند مهم‌ترین مقوله یعنی توانایی انجام کار و فعالیت صحیح اقتصادی آنان نیزباید ملاحظه شود.
***اقتصاد باید دانش‌بنیان و بر پایه علم اقتصاد بنا شود
- تشکل‌ها در تحقق اقتصاد مقاومتی چه نقشی دارند؟
رفیعی آتانی: اقتصاد مردمی یعنی تشکل‌ها به مثابه احزاب سیاسی عمل کنند. جهت‌دهی تصمیم‌های مردم، سازمان‌دهی رفتارهای سیاسی آنان، نگه داشتن مردم در صحنه انتخابات و حوزه سیاسی از عملکرد احزاب در بخش سیاسی است. تشکل‌ها اگر به‌دنبال مردم‌سالاری اقتصادی باشند، باید به مثابه احزاب بتوانند بر تصمیم‌های دولت‌ها اثر بگذارند؛ نیروی انسانی متخصص تربیت کنند؛ فرصت‌های اقتصادی شناسایی کنند؛ دیپلماسی اقتصادی تعریف کند و جلوی تصمیم‌های اشتباه دولت‌ها را بگیرند.
اقتصاد باید دانش‌بنیان و بر پایه علم اقتصاد بنا شود. در نظر بگیرید که این گوشی موبایل ۹۵ درصد بر اساس دانش و پنج درصد بر اساس منابع اولیه است؛ لذا قیمت تمام‌شده آن نیز برای منابع اولیه بسیار اندک و محدود است. در اقتصاد باید از منابع فیزیکال صرف‌نظر کرد و بر اساس دانش و به تعبیر رهبری، الگوی اقتصادی دانش‌بنیان عمل کرد.
- نخستین گام رسیدن به توسعه اقتصادی در ظرف اقتصاد مقاومتی چیست؟
رفیعی آتانی: باید اقتصاد را بر مبنای نفت بنا کنیم، نه نفت را بفروشیم که با فروش آن زندگی مان را بگذرانیم، بلکه از نفت به‌عنوان عامل تولید استفاده کنیم. در شرایط حاضر ما نفت را می‌فروشیم، برای اینکه بودجه تأمین کنیم و بدون آنکه از آن به‌عنوان عامل سرمایه استفاده کنیم، دوباره از کشورهایی که از نفت به‌عنوان عامل تولید استفاده کرده و کالا تولید کرده‌اند، با فروش نفت کالا می‌خریم. اگر یک برنامه‌ریزی و استراتژی توسعه اقتصادی مبتنی بر نفت تدوین کنیم، به این معنا که از چند سال آینده واردکننده نفت خواهیم بود، آن وقت نفت را پل اقتصادی قرار می‌دهیم که با فروش نفت و کالاها و فرآورده‌های آن به توسعه اقتصادی دست پیدا کنیم.
***فروش نفت خام استعداد فروشی است
فروش نفت خام در واقع استعدادفروشی است. در این کشور ما دو عنصر ارزان با صادرات بالا و روی دست مانده داریم. یکی نفت و دیگری نیروی انسانی کارآمد و فارغ‌التحصیل! اگر امروز تحصیل‌کردگان ما کاری پیدا کنند، از شنیدن آن خوشحال می‌شویم. بخش قابل توجهی از نیروی انسانی کارآمد و بااستعداد از کشور خارج می‌شوند؛ بنابراین برنامه‌ریزی برای استفاده از دو عنصر نیروی انسانی و نفت باید در دستور کار قرار گیرد. گمان می‌کنم می‌ارزد نفت را به‌صورت رایگان در اختیار طراحان اقتصادی قرار دهیم تا با بهره‌گیری از توانمندی و دانش آنان، از این استعداد به‌عنوان پشتوانه اولیه و عامل تولید استفاده کنند. الگوی اقتصادی مبتنی بر نفت و فرآورده‌های آن نه تنها پتروشیمی، بلکه همه کالاهایی که با نفت تولید می‌شوند، و می‌تواند نفت را کانون یک توسعه اقتصادی قرار دهد، باید جایگزین خام فروشی فعلی شود.
- برای مواجهه با تحریم‌های خارجی، اختصاصاً چه راهکاری را پیشنهاد می‌کنید؟
رفیعی آتانی: برای تکانه‌های خارجی، تعریف یک جبهه یا اتحادیه نظیر بازار مشترک اروپا با کشورهایی که شرایط اقتصادی ما را دارا هستند، اولویت امروز تحقق اقتصاد مقاومتی است. تعریف بازار مشترک جبهه مقاومت به این معنا که در این بازار مشترک تنها به کشورهای عضو بفروشیم و از دیگری نخریم و به دیگری نفروشیم. این یعنی قدرت اقتصادی جدید تعریف کنیم. کشورهایی نظیر روسیه، اوکراین، سوریه و کشورهای حوزه خلیج فارس می‌توانند در این تعریف جدید قرار گیرند. این قدرت اقتصادی جدید، تحریم به تحریم را عملی می‌کند. در واقع یکی از راهکارهای متقابل برای تحریم، بازار مشترک است.
- برخی کشورهای منطقه در جبهه مقاومت قرار نمی‌گیرند، نظیر برخی کشورهای عربی. چگونه می‌توان آنها را متحد کرد؟
رفیعی آتانی: ایجاد بازار کشورهای اسلامی یکی از فرصت‌های اقتصادی برای مواجهه با تکانه‌های خارجی است، اکنون ما رهبری سازمان کنفرانس اسلامی را در اختیار داریم و می‌توانیم با استفاده از چنین موقعیتی، بازار مشترک اسلامی را تعریف کنیم. قطعاً برای همه کشورهای اسلامی می‌تواند خرید و تأمین مواد مورد نیاز از جمله مواد غذایی از کشورهای اسلامی اولویت قرار گیرد. یعنی آنچه در برند حلال اتفاق افتاد، تحت عنوان برندی با کشورهای اسلامی درباره همه کالاها نیز محقق شود. در چنین تعریفی می‌توان با تحریم‌های خارجی مقابله کرد. اگر این اتفاق مبنای برنامه‌ریزی اقتصادی قرار گیرد و تعامل بیرون و درون آفریده شود، مدیریت اقتصادی رخ خواهد داد.
***سپاه و بسیج در عرصه‌های اقتصادی و در جبهه‌های جدید حداکثر توان خود را به‌کار گرفته‌اند
- اقتصاد مقاومتی چقدر می‌تواند از تجربیات دفاع مقدس بهره ببرد؟
رفیعی آتانی: اقتصاد مقاومتی در ظرف مقاومت شکل می‌گیرد. اگر مردم نپذیرند که باید در عرصه اقتصادی مقاومت و پایداری کنند، نظام ارزشی مقاومت در مقابل بیگانه اتفاق نمی‌افتد. اقتصاد مقاومتی بر شانه فرهنگ مقاومت استوار است و با تدبیر مقاومت می‌تواند سمت و سو پیدا کند. البته تحقق اقتصاد مقاومتی با ایجاد فرهنگ مقاومتی رابطه‌ای دوسویه دارد؛ به این معنا که داشتن اقتصاد مقاومتی نیز فرهنگ مقاومت ایجاد می‌کند.
اختصاصاً جنگ، فرهنگ مقاومتی را به‌عنوان پایه یک نظام مقاومتی رقم زد. نوع جنگیدن که بر پایه آن فرهنگ مقاوم را بپذیرند، اتفاقی بود که تنها در هشت سال دفاع مقدس افتاد. از سوی دیگر، ذخیره ارزشی مقاومت، ایجاد مدیران با تجربه بود که هیچ مدبر و کارشناس منصفی نمی‌تواند منکر آن شود. اقداماتی که در آن زمان بسیج و سپاه پاسداران انجام دادند، تجربه باارزشی است که قابل بهره‌برداری در سایر زمان‌ها نیستند.
تجربه مدیریت موفق در جنگ، تجربه بی‌نظیری است که در تمام تاریخ کشور تکرار نشده است. در جنگ هشت‌ساله دشمن آمده بود و التماس می‌کرد که صلح را بپذیریم. چنین تجربه بزرگی، نظام ارزشی و تجربه مدیریت را خلق می‌کند که باید از آن استفاده کرد. هم‌اکنون نیروی سپاه پاسداران و بسیج در عرصه‌های اقتصادی و در جبهه‌های جدید حداکثر توان خود را به‌کار گرفته‌اند. پل فجر یا سایر اقدامات عمرانی ازجمله همان‌‌ها است.
۶۱
دولت اصلا حتی در بنر هم به فکر این مقاومت نبود
به نظر می رسد نظریه پردازان و اهالی فکری کشور نمی خواهند در باب اقتصاد مقاومتی خلاء تبین را به دوش کشند و الا می توان با رویکرد ی منطقی از دل معارف دینی همان دست آوردی را به علاقمندان نظام فکری مقام معظم رهبری عرضه کرد که در جبهه مقاومت در منطقه مشتاقان را عاقلانه صاحب پیروزی های یکی پس از دیگری می کند و مستمرا چشم و گوششان بر مشی فکری رهبری است .مصاحبه را از این منظر یافتیم
