همکاری محرمانه هسته‌ای ایران و چین
چهارشنبه ۱۲ شهريور ۱۳۹۳ ساعت ۰۹:۰۶
کد مطلب: 378405
دورویی بزرگ آژانس در افشای برنامه هسته‌ای ایران
آژانس نه تنها از برنامه غنی سازی ایران خبر داشت بلکه بسیاری از جزئیات سرمنشاهای آن را نیز می دانست.آژانس هم چنین اطلاعات بسیاری پیرامون خریدهای مرتبط با این برنامه داشت.پیش از گزارش نوامبر ۲۰۰۳ آژانس که پیرامون"۱۸ سال برنامه مخفی غنی سازی ایران" سر و صدای زیادی(در رسانه ها)به پا کرد، مقامات آمریکا بارها به صورت عمومی به این برنامه اشاره کرده بودند.آژانس سالها پیش از آن می دانست که ایران فناوری های ایتدایی غنی سازی را بدست آورده، آزمایش سانتریفیوژها را شروع کرده و به دنبال دست یابی به کمک های تکنیکی برای(ساخت) چرخه سوخت کامل است.آژانس هم چنین می دانست که امریکا جزئیات زیادی از خریدهای مرتبط با فناوری هسته ای توسط ایران را ردیابی کرده است.آنچه که آژانس از آن اطلاعی نداشت، میران پیشرفت برنامه هسته ای بود.با این وجود آژانس گزارش خود در نوامبر ۲۰۰۳ مبنی بر وجود فعالیت غنی سازی مخفیانه در ایران را به عنوان یک افشاگری بزرگ منتشر کرد، در صورتی که این ادعا(افشای یک راز محرمانه)یک دورویی بزرگ بود.اگر آژانس در همان زمان انتشار گزارش هم مطلع نبود، بعدها دریافت که ایران برای فعالیت های مخفیانه غنی سازی خود در طی سالهای پیش از آن دلایل محکمی داشته است.
اوایل سال ۲۰۰۴ اندکی پس از آن که ایران به طور رسمی مواد هسته ای و فعالیتهای گزارش نشده خود را به آژانس اعلام کرد، مقامات ایران به این نهاد توضیح دادند که چگونه تلاش طولانی مدت آمریکا برای منع ایران از دست یابی به فناوری هسته ای، برای آنها گزینه ای جز مخفی نگه داشتن جزئیات فعالیت های آنها پیرامون مساله هسته ای باقی نگذاشته است.البرادعی در خاطراتش اشاره می کند که مقامات ایران برای او شرح دادند که چگونه آمریکا مانع از آن شد که فرانسه و دیگر تهیه کنندگان سوخت اورانیوم غنی شده مورد نیاز ایران را در اختیار این کشور قرار دهند و همین امر باعث شد تا سازمان انرژی اتمی مجبور شود بدون آگاه سازی آژانس به سمت غنی سازی اورانیوم در ایران برود.او تصدیق می کند که گلایه ایران در این باره برحق بود.
آمریکایی ها نمی خواستند استدلال های مقامات ایران را بشنوند.آنها بیش از دو دهه در تلاش برای منزوی کردن ایران بودند و با این حال ترجیح دادند که مخفی کاری ایران در موضوع هسته ای را دلیلی قطعی بر برنامه ساخت سلاح اتمی توسط ایران در نظر گرفتند.با این حال بسیاری از کشورهای در حال توسعه در این موضوع که ایران برای دوری از تحریم ها به فعالیت زیرزمینی نیاز داشته است با این کشور همدل بودند.
همکاری هسته ای با چین
ایران تعدادی از آزمایش های هسته ای انجام شده بین سالهای ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۳ را به آژانس اطلاع نداد و همین مساله به عنوان شاهدی آشکار بر نظامی بودن کل برنامه هسته ای ایران ذکر می شود.با این حال وقتی ایران به این باور رسید که آژانس قصد کمک به برنامه هسته ای این کشور را دارد، برنامه کامل خود برای تولید سوخت و تبدیل اورانیوم(که شامل نیروگاهی آزمایشگاهی برای تبدیل اورانیوم می شد) را به آژانس اعلام کرد.این آزمایش ها در آن زمان با اورانیومی انجام شد که در سال ۱۹۷۷ وارد کشور شده بود و در پی درخواست سال ۱۹۷۸ ایران از پادمان معاف شد.
سال ۱۹۸۸ ایران آژانس را نسبت به آزمایش های تبدیل اورانیوم و نیز آزمایش هایی که با کیک زردهای وارد شده از آفریقای جنوبی در سال ۱۹۸۲ آگاه کرد.
بنابراین ایران با آگاه سازی آژانس نسبت به آزمایش های دارای اورانیوم وارد شده از آفریقا مشکلی نداشت.آزمایش هایی که پتانسیل قابل توجهی برای فناوری هسته ای محسوب نمی شدند.با این حال وقتی که ایرانیان با اورانیوم وارد شده از چین فعالیت های هسته ای انجام دادند رفتارشان بسیار محرمانه تر یود.هیچ کدام از این فعالیت ها تا سال ۲۰۰۳، زمانی که دیگر نمی شد آنها را مخفی کرد، به آژانس گزارش نشده بود.
دلیل مخفی سای این بود که کشور چین مهم ترین شریک همکاری های هسته ای ایران محسوب می شد و در عین حال برای قطع این همکاری تحت فشاری سنگین از سوی آمریکا بود.قرارداد سال ۱۹۹۱ ایران با چین برای خرید ۱۸۰۰ کیلوگرم اورانیوم طبیعی قراردادی بسیار مهم محسوب می شد.اورانیوم مذکور در قالب سه محموله خریداری شد.۱۰۰۰ کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم، ۴۰۰ کیلوگرم تترافلوراید اورانیوم و ۴۰۰ کیلوگرم دی اکسید اورانیوم.در طی ۱۲ سال پس از آن نه ایران و نه چین آژانس را از این معامله مطلع نکردند.
ایرانیان استدلال می کردند که ایران استدلال می کرد که ۱۳ صدم کیلوگرم اورانیوم غنی شده ای که می توانست از این ۱۸۰۰ کیلوگرم تولید شود بسیار کم تر از آن بود که بخواهد تحت پوشش توافقنامه پادمان درآید.(ایران در نامه ای به آژانس مطلع ساختن این نهاد از واردات کم تر از یک کیلوگرم اورانیومآژانس ادعا می کرد کهیک کیلوگرمی که ایران در بالا ادعا کرده بود میرانی است که پیش از واردات آن باید آژانس مطلع شود.(و در موارد دیگری که کم تر از این میزان نیست لازم به اطلاع دادن پیش از واردات ندارد اما باید گزارش واردات به آژانس داده شود)
چرا ایران و چین همکاری هسته ای خود را مخفی می کردند؟
به هرحال، دلیل اصلی مخفی کردن موضوع از آژانس این بود که چین برای جلوگیری از عمل متقابل آمریکا به مخفی بودن این قرار داد نیاز داشت.در قرارداد ۱۹۸۵ چین پذیرفت که ۴ راکتور برای تحقیق و آموزش به همراه سوخت آنها به ایران بدهد.هم چنین طبق آن(قرارداد)مهندسان ایرانی را برای اموری از جمله طراحی راکتورهای پلوتونیوم مورد تعلیم قراردهد.این توافق در آن زمان اعلام نشد چرا که قرار بود قرارداد همکاری هسته ای آمریکا و چین که سال ۱۹۸۴ مورد توافق طرفین قرار گرفته بود جولای ۱۹۸۵ در کنگره تصویب شود.
واقعیت این بود که ایران به طور کامل توافقنامه پادمان را انجام داده بود اما چین دلیل قانع کننده ای برای ترس از آشکار شدن این توافق داشت. مخالفان آمریکایی همکاری هسته ای با چین هرگونه توافق ایران و چین را دلیلی بر عدم صداقت چین در انجام تعهدات منع اشاعه این کشور اعلام می کردند.از ابتدای مذاکرات آمریکا و چین برای همکاری هسته ای آمریکا از این کشور درخواست کرد که تمام فعالیت ها و مواد هسته ای خود را زیر نظر پادمان آژانس قرار دهد تا این تضمین ایجاد شود که این کشور برای پشتیبانی از برنامه های هسته ای نظامی صادراتی انجام نمی دهد.
نماینده جمهوری خواه مارکی رئیس کمیته فرعی مواد انرژی که پیرامون این موضوع در جلسه استماع توضیح داد،بیان کرد که کندی سفیر آمریکا به (non-paper)ای طبقه بندی شده اشاره کرده است که در آن چینی ها موافقت خود با این مساله را اعلام کرده اند.
معاون وزیر خارجه آمریکا جیمز دیواین در جلسه استماع کنگره تایید کرد که چین شفاها تضمین داده که در تمام صادرات های هسته ای خود پادمان را رعایت می کند.با این حال آن زمان چین توافقی در این رمینه امضا نکرد و همین امر راه گریزی برای همکاری با ایران بدون اطلاع دادن به آژانس و دوری ازتحریم توسط آمریکا بود.سرویس اطلاعاتی آمریکا از جزئیات توافق نامه همکاری ژوئن ۱۹۸۴ میان ایران و چین خبر نداشت اما اندکی پیش از آن که توافق چین و آمریکا در اکتبر ۱۹۸۵ امضا شود شایعاتی مبنی بر این توافق ایران و چین برای فروش برخی فناوری های حساس هسته ای به ایران منتشر شد.فوریه ۱۹۸۶ چین صراحتا هرگونه همکاری هسته ای با ایران را رد کرد. سال ۱۹۸۹ چین پذیرفت که برای ایران کالوتورون(دستگاهی ابتدایی برای جداسازی ایزوتوپ که در دهه ۱۹۴۰ ساخته شد) برای اهداف تحقیقاتی فراهم کند.
سال ۱۹۹۱ این کشور موافقت کرد که یک راکتور ۲۷ کیلوواتی برای اهداف تحقیقاتی به ایران بدهد. پس از آن که آمریکا این دو توافق را عمومی کرده و نگرانی خود را از هرگونه همکاری هسته ای ایران و چین ابراز کرد وزیر خارجه چین برای اولین بار در نوامبر ۱۹۹۱ وجود این توافق ها را تایید کرد. مقامات آمریکا در واکنش به این امر، چین را متهم به فراهم کردن امکان ساخت سلاح هسته ای توسط ایران کردند.
فشار آمریکا و لغو قرارداد ایران با چین
اما در فوریه ۱۹۹۲ آژانس از این کالوتورون بازرسی کرده و تایید کرد که دستگاه مذکور هیچ گونه قابلیت غنی سازی و یا امکانات انتقال مواد رادیواکتیو را ندارد لذا همان گونه که ایران و چین ادعا کرده بودند تنها می تواند برای اهداف پزشکی استفاده شود.مهم ترین توافق ایران و چین فروش ۱۸۰۰ کیلوگرم اورانیوم طبیعی به ایران بود که در سال ۱۹۹۱ به طور محرمانه صورت پذیرفت.نه چین و نه ایران نمی خواستند این قرارداد فاش شود.اگر این اتفاق در همان همان زمان می افتاد برای روابط پکن با آمریکا گران تمام می شد.
دولت آمریکا برای وادار کردن چین به قطع هرگونه همکاری هسته ای با ایران به شدت تحت فشارهای داخلی بود و کنگره نیز وضعیت دولت چین را مانند کشورهای کامله الوداد قرار داده بود.پیش از آن طی چندین لایحه وضعیت دولت کامله الوداد به مسائل متعددی مانند منع اشاعه تعلق گرفته بود.دولت بوش فشار خود بر دولت چین برای لغو کردن تصمیمش مبنی بر دادن راکتور ۲۷ کیلوواتی به ایران را آغاز کرد.مارس ۱۹۹۲ استاپلتون روی سفیر آمریکا عزم آمریکا برای جلوگیری از دست یابی ایران به فناوری های هسته ای که می تواند در نهایت به توسعه سلاح نظامی بینجامد را به چین اعلام کرد.
زمانی که واشنگتن فهمید چین قصد تحویل راکتور ۲۰ مگاواتی به ایران را دارد فشار ها ادامه یافت.چین اکتبر ۱۹۹۲ به دلایلی که در ظاهر فنی و تکنیکی بود این قرارداد را لغو کرد ولی تقریبا واضح است که دلیل این کار فشارهای آمریکا بوده است.حوادث سالهای ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۲ بر ایران ثابت کرد که با گزارش اورانیوم به آژانس همکاری های هسته ای این کشور با چین به خطر خواهد افتاد.در سالهای ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۷ ایران کم و بیش به مذاکرات خود با چین برای دست یابی به تاسیسات تبدیل اورانیومیا همان یو‌سی‌اف(که هدف اصلی ایران در ان مقطع بود) ادامه داد.در همین مقطع ایران آزمایشاتی در مقیاس کوچک با استفاده از اورانیوم وارداتی از چین انجام داد و البته این امر را از آژاس مخفی نمود.
اگر این آزمایش ها گزارش می شد طبعا واردات اورانیوم از چین هم افشا می شد و این مساله دور جدیدی از فشارهای دیپلماتیک آمریکا برای قطع هرگونه همکاری هسته ای با ایران را آغاز می کرد.اکثر اورانیوم خریداری شده از چین در یک سری آزمایشکه بین سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ در آزمایشگاه جابربن حیان انجام شد و هگزافلوراید اورانیوم را بهفلز اورانیوم(به منظور این که بعدها در غنی سازی لیزری انجام شود) تبدیل گشت.سال ۱۹۹۷ پس از فشارهای سنگین آمریکا چین قرارداد یو سی اف را لغو کرد.با این حال پس از آن هم ایران انگیزه ای قوی برای مطلع نگردن آژانس پیرامون استفاده از اورانیوم خریداری شده از چین داشت:بخشی از این اورانیوم بین سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۲ در آزمایش سانتریفیوژها استفاده شده بود.
همین استدلال برای برنامه غنی سازی لیزری ایران نیز وجود داشت.برنامه ای که عمیقا وابسته به فناوری های وارداتی از چین و کشوری دیگر بود که گرچه آژانس هیچ گاه از آن مطلع نشد اما احتمالا روسیه بوده است.هر یک از آزمایش هایی که ایران پیش از سال ۲۰۰۳ به آژانس اعلام نکرده بود و در این سال آزانس را مطلع می کرد فراهم کنندگان فناوری ها و موارد را نیز گرفتار می کرد و ایران می دانست که اگر نقش این کشورهای فراهم کننده فاش شود تحت فشار سنگین آمریکا قرار خواهند گرفت.مقامات آمریکا دلیل پنهان کاری های ایران نسبت به آزمایش هایی که در آنها اورانیوم استفاده شده را ارتباط این آزمایش ها با برنامه نظامی اتمی می دانند اما(با توجه به توضیحات گفته شده) می توان انگیزه ایران از مخفی کردن این آزمایش ها را بدون ادعای ارتباط با برنامه اتمی شرح داد.
با این حال ایالت متحده و متحدانش از مخفی کاری ایران در برنامه اتمی، برای ایجاد این سوءظن استفاده کردند که ایران از برنامه هسته ای شهروندی خود برای پنهان کردن برنامه اتمی نظامی استفاده می کند.فضای ایجاد شده از سوء ظن باعث شد که در گفت و گوهای شکل گرفته پیرامون برنامه هسته ای ایران توجه به ریشه های مذهبی و سیاسی شکل دهنده‌ی سیاست هسته‌ای ایران مورد غفلت قرار بگیرد.ابن مساله بخشی از تاریخ ناگفته‌ی ایران هراسی هسته ای است که ما اکنون آن را بازگو می‌کنیم.
ازجهان توقع داریم نسبت به انتشار این اخبار که تبعات ان چیزی جز بدبین شدن مردم نسبت به نظام وایجاد دو دسته گی میان مردم نخواهد بود...کمی وسواس به خرج دهد.