تداوم رشدمصرف‌سوخت، نتیجه‌رویکردنادرست
سه شنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۳ ساعت ۱۶:۲۰
کد مطلب: 391931
با وجود آنکه اجرای نظام دو نرخی بنزین در فاز اول هدفمند کردنیارانه ها باعث کاهش مصرف بنزین در کشور شده بود، نظر وزارت نفت در فاز دوم هدفمندی بر تک نرخی شدن بنزین و حذف نظام سهمیه بندی بودن این فرآورده بود؛ اما این امر محقق نشد و نظام بنزین دو نرخی به مرحله اجرا رسید. اما دولت یازدهم در نرخ گذاری بنزین، بسیار محتاطانه عمل کرد و قیمت بنزین سهمیه ای را از ۴۰۰ به ۷۰۰ و بنزین آزاد را از ۷۰۰ به ۱۰۰۰ تومان تغییر داد.
با اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها، انتظار می رفت که مصرف بنزین کشور بار دیگر روند کاهشی پیدا کند و یا حداقل رشد مصرف آن متوقف شود، اما بنا بر آماری که در جدول شماره ۱ آمده است، در هفت ماهه نخست سال ۹۳، رشد ۲٫۴ درصدی را در مصرف این فراورده نفتی نسبت به مدت مشابه سال قبل شاهد بودیم، یعنی مصرف متوسط بنزین کشور از ۶۸٫۷ به ۷۰٫۴ میلیون لیتر در روز رسیده است. اگر مصرف فروردین ماه را در نظر نگیریم و مصرف بنزین را از ابتدای اردیبهشت ماه (آغاز زمان اجرای فاز دوم فانون هدفمند کردن یارانه ها) تا پایان مهر ماه در سال ۹۳ با سال ۹۲ مقایسه کنیم، خواهیم دید که در این مدت شش ماهه رشد ۱٫۶ درصدی در مصرف بنزین نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته ایم و مصرف متوسط روزانه بنزین از ۶۸٫۷ میلیون لیتر در سال ۹۲ به ۶۹٫۸ در سال ۹۳ افزایش یافته است. . هرچند عدم کاهش و یا حتی عدم توقف رشد مصرف بنزین، علامت آشکاری از ناکارآمدی شیوه قیمت گذاری این فرآورده در فاز دوم هدفمندی یارانه ها برای کنترل مصرف بنزین کشور است، اما این میزان افزایش مصرف بنزین در حالی رخ داده است که از سال گذشته تاکنون بیش از ۶ میلیون کارت سوخت در چند مرحله ابطال شده و یا سهمیه آنها کاهش یافته است. بنابر اعلام معاون ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور، با انجام این عمل، در مصرف بیش از ۷٫۳ میلیون لیتر بنزین سهمیه ای صرفه جویی شده است. با توجه به این آمار، مصرف بنزین آزاد در ماه های اخیر و بعد از اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها به شدت در حال افزایش است و این یعنی اینکه نظام قیمت گذاری در این فاز به گونه ای نبوده است که قیمت آزاد بنزین از لحاظ مصرفی بازدارنده و یا مشوقی برای کاهش مصرف باشد.
مصرف بنزین
البته پس از انتشار گزارش شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران مبنی بر افزایش مصرف بنزین کشور در شش ماهه ابتدایی سال ۹۳ نسبت به مدت مشابه سال ۹۲، ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت در اطلاعیه ای به این گزارش واکنش نشان داد و این افزایش مصرف را ناشی از افزایش تعداد خودروها و موتورسیکلت‌ها دانست. این در حالیست که روند افزایش تعداد خودرو و موتورسیکلت در سالهای مختلف وجود داشته است ولی با این وجود بعد از اجرای طرح سهمیه بندی بنزین در سال ۸۶ و بعد از اجرای فاز اول هدفمندی در سال ۸۹، مصرف بنزین کشور مطابق با منحنی زیر، با روند کاهشی روبرو شد. بنابراین ارتباط دادن افزایش مصرف بنزین کشور در سال ۹۳ به این موضوع نمی تواند قابل قبول باشد و میزان اثرگذاری عامل اصلی (شیوه قیمت گذاری نادرست) در عدم کنترل مصرف بنزین را چندان کاهش نمی دهد.
اما در بخش نیروگاهی نیز شاهد افزایش مصرف گازوئیل بوده ایم. این در حالیست که متوسط مصرف روزانه گاز در نیروگاهها در همین مدت زمانی از ۱۳۱٫۲ به ۱۶۳٫۳ میلیون متر مکعب رسیده بود. با توجه به اینکه ارزش حرارتی ۱ متر مکعب گاز با ارزش حرارتی ۱ لیتر گازوئیل و ۰٫۸۷ لیتر نفت کوره تقریبا برابر است، با افزایش گازرسانی به نیروگاهها، در حدود ۳۲٫۱ میلیون لیتر در مصرف گازوئیل و نفت کوره صرفه جویی شده است. اما مصرف نفت کوره در نیروگاهها با محدودیتهای زیست محیطی اعمال شده در حدود ۳۷ درصد کاهش یافته است، لذا بخشی از گاز طبیعی تحویل داده شده به نیروگاهها در سال ۹۳، جایگزین نفت کوره شده است (حدود ۱۸٫۵ میلیون میلیون متر مکعب). بنابراین در حالت عادی باید روزانه حدود ۱۵ میلیون لیتر از مصرف گازوئیل نیروگاهی کاسته می شد، اما این مهم محقق نشده است و شاهد افزایش مصرف گازوئیل نیروگاهی در سال ۹۳ نسبت به سال ۹۲ بوده ایم.
با توجه به نمودار زیر، مصرف سوخت نیروگاهها از سال ۸۰ تا ۸۹، یک روند صعودی را طی کرده است. این روند، پس از اجرایی شدن فاز اول قانون هدفمند کردن یارانه ها در سال ۸۹ متوقف نشد و در حال حاضر نیز ادامه دارد. اگرچه بخشی از این افزایش مصرف ناشی از افزایش تولید برق در کشور است، اما با توجه به میزان راندمان پایین نیروگاهها در کشور، تجهیز نیروگاهها به سیستم‌هایی چون سیکل ترکیبی، تولید همزمان برق و حرارت و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر می توانست جایگزینی برای مصرف بی رویه این فرآورده در نیروگاهها باشد. اما روند موجود نشان دهنده این است که نیروگاهها همچنان انگیزه زیادی برای افزایش رانمدمان و کاهش مصرف سوخت خود ندارند. اما دلیل اصلی این موضوع چه بوده است؟ به نظر می رسد که نیروگاهها با توجه به سازوکار پرداخت هزینه سوخت خود، انگیزه ای برای افزایش بهره وری و کاهش مصرف سوخت ندارند. چرا که در حال حاضر، نیروگاهها کل سوخت خود را به صورت رایگان از دولت دریافت می کنند.
جمع بندی
به نظر می رسد همانطور که برخی کارشناسان نیز قبلاً هشدار داده بودند، دولت در زمان اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها با هدف افزایش حداکثری درآمدهایش و همچنین با احتیاط زیاد درباره عدم تحریک تورم، نسبت به اصلاح قیمت حامل های انرژی اقدام نموده است و توجه کافی به این موضوع که کاهش مصرف حامل های انرژی همزمان با اصلاح قیمت آنها، به عنوان یک از اهداف اساسی اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها می باشد، نداشته است. این موضوع در کنار استمرار سیاستهای نادرست دولت قبل در دریافت هزینه سوخت نیروگاه ها بعد از اجرایی شدن فاز اول قانون هدفمند کردن یارانه ها در سال ۸۹، باعث شده است که روند مصرف بنزین و گازوئیل در شش ماه پس از اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها، همچنان صعودی باشد.
منابع:
[۱] آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران
[۲] ترازنامه هیدروکربوری کشور سال ۹۱، معاونت برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزارت نفت
[۳] آمارنامه مصرف فرآورده های نفتی انرژی زا-سال ۹۱،شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران
[۴] سایت آمار صنعت برق ایران، شرکت توانیر
