با توجه به نقش بندر بن سلطان در انفجارهای لبنان، برکناری اخوان المسلمین در مصر، بحران سوریه و درگیری های یمن، به نظر می رسد که عربستان سعودی تلاش می کند که در آینده، از طریق اتخاذ یک سیاست معتدل گذشته ی خود را جبران کند.
به گزارش جهان به نقل از فارس، بندر بن سلطان، فرزند ولیعهد سابق عربستان (سلطان بن عبدالعزیز)، از نظر اجتماعی نسبت به سایر برادران خویش از جایگاه پایین تری برخوردارست. مادر بندر بن سلطان، خارج از دو قبیله ی الشمری و السدیری و به عنوان برده در دربار آل سعود مشغول به خدمت بود و بنا به دلایلی با سلطان بن عبدالعزیز ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، بندر بن سلطان بود.
بندر بن سلطان، در واقع یکی از با باهوش ترین فرزندان سلطان بن عبد العزیز و به مدت ۲۲ سال به عنوان سفیر عربستان در آمریکا فعالیت کرد. وی به دلیل داشتن آرزوهای بلند پروازانه برای به دست گرفتن قدرت، توانست در طول ۲۲ سال با دستگاه های اطلاعاتی، پنتاگون،کاخ سفید و وزارت خارجه، ارتباطات گسترده ای برقرار و حتی برای ارتباط با لابی صهیونیستی درکنگره ی آمریکا هم کانال های مهمی داشت. این ارتباطات به وی کمک کرد که روابط عربستان و آمریکا را با وجود برخی اختلافات در زمینه ی حقوق بشر و دموکراسی حفظ کند.
بعد از اینکه بندر بن سلطان، توسط ملک عبدالله پادشاه عربستان به عربستان بازگشت، به عنوان رئیس شورای امنیت ملی و اندکی بعد به عنوان رئیس سازمان امنیت عربستان منصوب شد. نقش بندر بن سلطان در تخریب روابط ایران و عربستان و هم چنین بحران سازی در سوریه، برکناری اخوان المسلمین در مصر، بحران و ناامنی های عراق و لبنان، نقشی کاملا پررنگ بود.
بندر با تمام گروه های تروریستی عرب، در سراسر جهان ارتباط داشت و آمریکا از بندر بن سلطان برای سازمان دهی گروه های تروریستی در کشورهای مختلف، از جمله سوریه استفاده کرد. به دلیل اینکه بندر بن سلطان و هم چنین روبرت فورد سفیر سابق آمریکا در دمشق، به طور مشترک گزارش گمراه کننده ای در مورد اوضاع سوریه به آمریکا دادند؛ پس از مدتی مورد خشم باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا قرار گرفتند.
چنانچه در جریان سفر اخیر باراک اوباما رئیس جمهورآمریکا به ریاض ، نخستین شرط رئیس جمهور آمریکا برکناری بندر بن سلطان از مسؤلیت سازمان امنیت و اطلاعات عربستان بود. با توجه به این امر بود که بندر بن سلطان برکنار شد. این امر نشان می دهد که تاریخ مصرف بندر بن سلطان برای آمریکا به پایان رسیده است.
* علل بر کناری بندر بن سلطان و نزاع های قدرت در داخل ساختار حاکم عربستان
بندر بن سلطان به دلیل داشتن اهداف بلند پروازانه، تلاش کرد تا به نوعی، در ساختار قدرت نقشی فرادستی ایفا کند و برخی از مخالفان خودش (که یکی از آنها محمد بن نایف وزیر کشور است) را برکنار کند. بندر بن سلطان، در حقیقت از یک مادر برده به دنیا آمده و سایر شاهزادگان، او را با دیده ی تحقیر نگاه می کنند و لذا اجازه نمی دهند که بندر بن سلطان به مقامات بالاتری دست پیدا کند. یعنی دشمنان بندر بن سلطان در خانواده ی الشمری یا قبیله ی الشمری و قبیله ی السدیری زیاد هست. اگر اختلافات میان قطر و عربستان تشدید بشود، قطعا شورای همکاری خلیج فارس دچار فروپاشی خواهد شد و یا به سمت دو بلوکه شدن حرکت خواهد کرد. با این وجود، عدم حضور بندر بن سلطان، نقش مهمی در کاهش تنش ها خواهد داشت و عربستان نیز سعی خواهد کرد کمتر علیه دوحه جریان سازی کند.
در کنار این نیز، آمریکا و محمد بن نایف وزیر کشور، در برکناری بندر بن سلطان نقش داشتند. ضمن اینکه، گزارش مبالغه آمیز بندر بن سلطان در مورد سوریه، در تصمیم گیری مقامات آمریکایی گمراهی و خطا ایجاد کرد، لذا مورد خشم آمریکا قرار گرفت. ضمن اینکه بندر بن سلطان فراتر از نقش تعریف شده توسط آمریکایی ها، ایفای نقش کرد و جایگاه خود را از دست داد.
* نگاه پادشاه عربستان به بندر بن سلطان
پادشاه عربستان، از بندر بن سلطان و روابط بندر بن سلطان با آمریکایی ها نهایت استفاده را کرد. با توجه به این که در جریان حادثه ی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ ، بخش زیادی از تروریست ها عربستانی بودند؛ شرایط و فضای نامناسبی علیه عربستان در جامعه ی آمریکا، کاخ سفید و وزارت خارجه ایجاد شد.
اما بندر بن سلطان که در آن زمان سفیر عربستان در ایالت متحده بود؛ توانست با استفاده از روابط خود، این را بهبود ببخشد و شرایط را به قبل از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بازگرداند. این امر به چهره عربستان، نزد افکار عمومی مخصوصا آمریکایی کمک کرد و موجب بهبود آن شد. یعنی این رویکردکمک بزرگی به رژیم عربستان کرد.
با این وجود در شرایط کنونی، تاریخ مصرف بندر بن سلطان برای آمریکا و ملک عبد الله به پایان رسیده است. ضمن این که شایعات زیادی مبنی بر این که بندر بن سلطان بارها تلاش کرده با نفوذ در دستگاه های امنیتی و نظامی، قدرت را از عموی خود عبدالله بن عبدالعزیز بگیرد و عموی خود را بر کنار کند وجود داشت.
در همین راستا بود که برای مدتی از صحنه خارج بود و به آمریکا سفر کرد و حتی آمریکایی ها اجازه ی خروج وی از آمریکا را به وی ندادند و او را ممنوع الخروج کردند. این مسئله موجب بسته شدن پرونده ی بندر بن سلطان از نظر آمریکایی ها و رژیم عربستان شد.
* مهمترین پیامدهای سیاسی برکناری بندر بن سلطان در عربستان
با توجه به این که یوسف الدریسی، رئیس جدید سازمان امنیت عربستان، خارج از خانواده ی آل سعود است؛ اکنون نگاه پادشاه عربستان نسبت، به مسائل منطقه و جهان تغییر کرده است. اشتباهات و تندروی هایی که بندر بن سلطان در عراق، مصر، سوریه ، یمن ، لیبی و لبنان انجام داد، موجب انزوای عربستان و تغییر نگاه عربستان شد. لذا این احتمال وجود دارد که سیاست های عربستان در یمن ، لبنان ، سوریه و عراق و حتی ایران تغییر کند و شاهد نوعی تعامل مثبت میان عربستان و برخی کشور های منطقه از جمله ایران باشیم .
بر کناری بندر بن سلطان، یکی از دغدغه های خانواده ی آل سعود، مخصوصا نسل دوم (که رقابت شدیدی با بندر داشتند) بود. اکنون سعود بن فیصل که اختلاف شدیدی با بندر بن سلطان داشت سعی می کند که سیاست خارجی را به دور از نفوذ برخی از اطرافیان بندر بن سلطان اداره کند؛ به همین دلیل در سیاست خارجی عربستان تغییراتی ایجاد خواهد کرد.
ضمن اینکه رقابت بین دو قبیله ی الشمری و السدیری (که نفوذ زیادی در دستگاه حاکمیت عربستان دارند و تلاش می کنند ابزارهای قدرت را به دست بگیرند) از گذشته وجود داشته است. در آینده نیز با توجه به بیماری ملک عبد الله این احتمال وجود دارد که میان این دو قبیله، رقابت علنی تر بشود .
در بعد بین المللی، بعد از برکناری بندر، عربستان سعی می کند که چهره ی خود را ترمیم کند. با توجه به نقش بندر بن سلطان در انفجارهای لبنان، برکناری اخوان المسلمین در مصر، بحران سوریه و درگیری های یمن، به نظر می رسد که عربستان سعودی تلاش می کند که در آینده، دخالت کمتری در مسایل امنیتی کشورهای عرب مثل عراق، یمن ، سوریه و مصر، داشته و از طریق اتخاذ یک سیاست معتدل گذشته ی خود را جبران کند. علاوه بر این، برکناری بندر در روابط عربستان و آمریکا هم تا ثیر دارد. روابط روسیه و عربستان به دلیل تهدیدات بندر بن سلطان علیه روسیه تقریبا تیره شد، ولی الان عربستان سعودی در انتظار پایان یافتن بحران اکراین است تا بتواند روابط خود با مسکو را بازسازی کند.
در واقع روابط عربستان و آمریکا روابط کاملا مستحکم است. اکنون آمریکایی ها هم پیمان قدرتمندی در منطقه ندارند. لذا از روی ناچاری مجبورند روابط خودشان را با عربستان حفظ کنند. همچنین آمریکایی ها نگرانند که پس از مرگ پادشاه عربستان ملک عبد الهی بن عبدالعزیز، درگیری هایی میان شاهزاده گان سعودی به وجود آمده و گسترده تر شود و کنترل از دست آمریکا خارج شود.
* نقش بندر در افزایش واگرایی بین روابط روسیه و عربستان و تاثیر برکناری بندر در آینده روابط عربستان و روسیه
روابط روسیه و عربستان به دلیل تهدیدات بندر بن سلطان علیه روسیه تقریبا تیره شد، ولی الان عربستان سعودی در انتظار پایان یافتن بحران اکراین است تا بتواند روابط خود با مسکو را بازسازی کند. به هر حال روابط عربستان و روسیه تابعی از روابط عربستان و آمریکا است؛ زیرا آمریکایی ها سیاست خارجی عربستان سعودی را ترسیم می کنند.
* عدم حضور بندر و تنش هایی در روابط عربستان با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس
اختلافات قطر و عربستان، در واقع به خاطر مصر تشدید شده است. قطر از اخوان المسلمین حمایت می کرد و شبکه های گسترده ی رسا نه ای قطر هم، علیه نظامیان مصر جریان سازی می کردند. ضمن این که عربستان سعودی هم به نفع نظامیان فعلی مصر فعالیت می کند و رسانه ها ی عربستان از نظام حاکم مصر جانب داری می کند. این اختلافات تاثیر خودش را در شورای همکاری خلیج فارس باقی گذاشت.
چنانچه بحرین و امارات، در یک بلوک بندی جدید سعی کردند در مقابل قطر ایستادگی بکنند و سفرای خودشان را از دوحه فرا خوانند. این امر تاثیر منفی بر روابط شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس باقی گذاشته ، اگر این اختلافات میان قطر و عربستان تشدید بشود، قطعا شورای همکاری خلیج فارس دچار فروپاشی خواهد شد و یا به سمت دو بلوکه شدن حرکت خواهد کرد. با این وجود، عدم حضور بندر بن سلطان، نقش مهمی در کاهش تنش ها خواهد داشت و عربستان نیز سعی خواهد کرد کمتر علیه دوحه جریان سازی کند.
