بررسی کنفرانس خبری رئیس جمهور/ خطوط قرمزی که رعایت نشد

رئیس جمهور در کنفرانس خبری خویش و پیش از وی، دکتر عراقچی، مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران در خصوص برجام چنان سخن گفتند که گویی برجام هیچ نقصی ندارد. البته تناقضات سخنان مسوولین کشورمان در خصوص برجام نیز جای سوال دارد. آنجایی که معاون وزیر امور خارجه کشورمان از مشکلات در مسائل مالی و بانکی سخن می گوید و رئیس جمهور دو روز بعد از عادی بود وضعیت بانکی سخن به میان می آورد.

مانند دفعات گذشته که هر زمان انتقادات از برجام شدت می گرفت دولت آن را متعلق به رهبری و توافقی زیر نظر ایشان خطاب می کرد، این بار نیز در کنفرانس خبری بار دیگر مسئله برجام به رهبر معظم انقلاب نسبت داده شد.
اینگونه سخنان مسئولین کشور نگارنده را بر آن داشت تا نگاهی دقیقتر بر برجام انداخته و به بررسی آن بپردازد. در یادداشت ذیل به بررسی خطوط قرمز مقام معظم رهبری و عملکرد دولت نسبت به آنان پرداخته شده است.

توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین با عنوان شناخته شده و رسمی برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ در وین اتریش بین ایران و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، پادشاهی متحد بریتانیا، ایالات‌متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد. مذاکرات رسمی برای طرح جامع اقدام مشترک درباره برنامه اتمی ایران با پذیرفتن توافق موقت ژنو بر روی برنامه هسته‌ای ایران در نوامبر ۲۰۱۳ شروع شد.

رهبر معظم انقلاب از آغاز برای اجرای مبتنی بر منافع و امنیت ملی دستگاه سیاست خارجی در حوزه مذاکرات هسته‌ای سیاست‌های کلانی را اعلام کردند که به خطوط قرمز سیاست خارجی دولت یازدهم معروف است. در ابتدا به خطوط قرمز مطروحه توسط ایشان پرداخته و سپس به ارزیابی عملکرد دستگاه سیاست خارجی دولت یازدهم می‌پردازیم.
مقام معظم رهبری طی بیاناتشان خطوط قرمزی را دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم مطرح ساختند که عبارت از موارد ذیل می‌باشد؛

محدودیت های زمانی
خط قرمز دیگری است که شامل عدم پذیرش محدودیت‌های بلندمدت (10 و 12 ساله و بیشتر) و زمان‌های 15 و 25 ساله برای اتمام برخی از موضوعات می‌شود. ایشان در سخنانی فرموده اند: "ما برخلاف اصرار آمریکایی‌ها محدودیتهای بلند مدت ۱۰، ۱۲ ساله را قبول نداریم و مقدار سالهای مورد قبول محدودیت را به هیئت مذاکره کننده گفته‌ایم." ایشان همچنین فرموده اند: "زمانهای ۱۵ سال و ۲۵ سال که دائماً می‌گویند برای فلان چیز را هم ما قبول نداریم. این زمان مشخص است و تمام خواهد شد."

طبق قطعنامه 2231 شورای امنیت، لغو تمامی مفاد وضع‌شده وفق قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت از روز اجرا، ایجاد برخی محدودیت‌های خاص و خاتمه بررسی موضوع هسته‌ای ایران توسط شورای امنیت سازمان ملل به 10 سال بعد موکول شده است.

همچنین ایران بر اساس برنامه بلندمدت خود، برای 15 سال، فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم، ازجمله تحقیق و توسعه‏ تحت نظارت پادمانی خود را صرفاً در تأسیسات غنی‌سازی نطنز انجام خواهد داد. که یکی دیگر از مصادیق عبور از خط قرمز است.

عدم پذیرش رابطه غیر متعارف با آژانس
مقام معظم رهبری در سخنانی فرموده اند: "ضمن آنکه روابط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایران نیز باید روابط متعارف و غیرفوق‌العاده باشد." ذیل رابطه غیرمتعارف و نامناسب با آژانس به چند سیاست‌های محوری دیگر هم می‌توان رسید که عبارت از مخالفت با موکول کردن هر اقدامی به گزارش آژانس (راستی آزمائی آژانس)، مخالفت با بازرسی‌های غیرمتعارف آژانس، روابط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایران به‌صورت متعارف و غیر فوق‌العاده باشد، عدم بازرسی از مراکز نظامی و مصاحبه یا بازجوئی از شخصیت‌های ایران، شناسایی حقوقی حق غنی‌سازی هست.

در بخش مقدمات و مفاد ابتدایی متن برجام از عبارت Monitor و Verify استفاده شده است که موکول به اقدامات آژانس است. متن برجام از آژانس می‌خواهد تا شورای حکام و شورای امنیت را در جریان جدیدترین راستی آزمایی های و نظارت‌ها قرار دهد.

ایران طبق متن برجام اجازه انجام تدابیر شفاف ساز توسط آژانس را داده است. این اقدامات شامل: حضور بلندمدت آژانس در ایران؛ نظارت آژانس بر کنسانتره سنگ معدن اورانیوم تولیدی توسط ایران در همه کارخانه‌های تغلیظ سنگ معدن اورانیوم به مدت 25 سال؛ نظارت و مراقبت در مورد روتورزها و بیلوزهای سانتریفیوژ به مدت 20 سال؛ استفاده از فنآوری‌های مدرن تائید شده و گواهی‌شده توسط آژانس ازجمله دستگاه سنجش میزان غنی‌سازی به‌صورت مستقیم و مهر و موم‌های الکترونیک و یک سازوکار قابل اتکا برای اطمینان از رفع سریع نگرانی‌های آژانس در زمینه دسترسی به مدت 15 سال، به شرح مندرج در پیوست است. دسترسی هایی که فراتر از پروتکل الحاقی است.

مسئله دسترسی Access نیز از جمله موضوعات بسیار مهم در رابطه با نظارت و راستی آزمایی آژانس است که در متن برجام اختیاری غیرمعمول به آژانس می‌دهد تا حتی محیط‌های نظامی را برای راستی آزمایی خود مورد بررسی خود قرار دهد. در متن برجام اشاره‌ای به حق ذاتی ایران برای غنی‌سازی نکرده است بلکه داشتن حق غنی‌سازی را منوط به اجرای برجام کرده است.

حفظ صنعت و دستاوردهای هسته ای
خط قرمزی که شامل سه محور اساسی حفظ تشکیلاتی مانند«فردو» که دشمن قادر به تخریب آن نیست و برایش غیرقابل دسترسی است، حفظ راکتور آب‌سنگین اراک و تأسیسات تولید آب‌سنگین اراک و باز فراوری و حفظ تشکیلات نطنز برای غنی‌سازی صنعتی می‌شود.

به مدت 15 سال، راکتور آب‌سنگین دیگر یا انباشت آب‌سنگین در ایران نخواهد بود. همه آب‌سنگین اضافی برای صادرات در بازارهای بین‏‌المللی عرضه خواهد شد.

ایران تأسیسات فردو را به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فن‌آوری تبدیل خواهد کرد.... 1044 ماشین IR-1 در قالب 6 آبشار در یک بال در تأسیسات فردو باقی خواهد ماند. دو عدد از این آبشارها به همراه زیرساخت‌های مربوطه بدون اورانیوم به چرخش ادامه خواهد داد....

ایران، در 10 سال آغاز به از رده خارج کردن سانتریفیوژهای IR-1 خود خواهد کرد. طی این دوره، ایران ظرفیت غنی‌سازی خود در نظنز را حداکثر تا ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم تعداد 5060 سانتریفیوژ IR-1 نصب‌شده نگه خواهد داشت.

انشاالله در یادداشتی دیگر به دیگر خطوط قرمز مقام معظم رهبری که توسط تیم مذاکره کننده رعایت نشده است اشاره خواهیم کرد.