فجایع زیست‌محیطی همچون گذشته ادامه دارد، از جمله: آتش‌سوزی پارک ملی گلستان در اسفندماه سال گذشته و مرداد امسال، شکار و صید غیرمجاز تقریبا در همه استان‌ها، وجود دام بیش از ظرفیت مراتع، تغییر کاربری اراضی حفاظت شده، مرگ بیش از دو میلیون ماهی در دریاچه سد فشافویه بر اثر ورود فاضلاب خام شهرک واوان.

گروه اجتماعی جهان نیوز - زهره مرادزاده: سرخط خبرهای این روزهای کشور فقط منتهی به بازگشایی مدارس و گرامی‌داشت دفاع مقدس، و یا سفر ئیس جمهور به نیویورک و مذاکره با ۱+۵ نیست؛ بلکه این روزها کشور در بحران "بی‌آبی" به سر می برد؛ بحرانی که هر روز حادتر می‌شود و به نظر می‌رسد مسئولین زمانی به فکر پیدا کردن راه حل برای این بحران افتاده‌اند که کشاورزی در کشور با مشکلات بسیاری مواجه شده است، اغلب تالاب‌ها خشک شده و یا در آستانه خشکی هستند، اما اینکه سازمان محیط زیست در حل این بحران و یا پیدایش این بحران و یا تلاش برای حل این معضل چقدر نقش داشته نکته ای قابل بررسی و حائز اهمیت است.

اگر چه سرچشمه بحران کم آبی در دوره‌های گذشته و سوء مدیریت‌ها بوده اما در دولت یازدهم و با روی کار آمدن «معصومه ابتکار» به عنوان رئیس سازمان محیط زیست فعالیت وی بیشتر با شعارهای سیاسی نامربوط با حوزه فعالیتش یعنی محیط زیست همراه بوده و فکر اساسی و راه حل و عزم جدی برای حل مشکلات زیست محیطی از جمله خشکسالی تالاب ها انجام نگرفته است.

"اقتصاد سبز" با حذف خودکفایی در تولید بنزین!

کم‌توجهی معصومه ابتکار در حوزه محیط زیست محدود به مشکلات تالاب‌ها نیست بلکه در حوزه های دیگر نیز وعده هایی داده که در حد شعار باقی ماند و مشکلات بیش از پیش شده است. به عنوان مثال معصومه ابتکار در ابتدای فعالیتش اعلام کرد که دولت «تدبیر و امید» پرداختن به «اقتصاد سبز» را در دستور کار خود قرار داده و براساس آن، فعالیت‌ها با محوریت کمک به محیط زیست انجام خواهد شد. معصومه ابتکار در سخنان خود در نشست مشترک با وزیر و مدیران ارشد وزارت صنعت، معدن و تجارت همچنین گفته بود هرگونه تولید و کارآفرینی باید با این رویکرد انجام گیرد. شعارهایی که هیچگاه عملی نشد و حتی تحرکاتی برخلاف آن نیز انجام گرفت. به عنوان مثال تلاش‌های خانم ابتکار برای توقف تولید بنزین در داخل کشور(!) در پوشش سرطان‌زا بودن آن ـ که هیچ وقت توسط هیچ نهادی اثبات نشد ـ نمونه ای از این کج سلیقگی‌ها بود.

البته ماجرای بنزین تولید داخل که به "بنزین پتروشیمی"  معروف است، سر درازی دارد و هیچ گاه از سوی هیچ کدام از نهادهای مرتبط با سلامت، ادعای سرطان‌زا بودن آن تأیید نشد (سند ۱)، (سند ۲)، (سند ۳) و (سند ۴). پافشاری بیش از حد ابتکار بر سرطان‌زا بودن بنزین تولید داخل که راه واردات بنزین با قیمت بالاتر از خارج کشور را هموار می کرد با همراهی بیژن زنگنه نیز همراه بود. با این حال افشاگری یکی از مقامات سابق وزارت نفت درباره منفعت برخی افراد خاص در واردات بنزین و توقف تولید آن در داخل نشان داد که اصرارهای خانم ابتکار تنها از سر دلسوزی برای هوای پاک نبوده است!

در همین رابطه یکی از اعضای کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با افشاگری علیه همسر یکی از مسئولان کشور پرده از دست داشتن وی در واردات بنزین و منتفع بودن اش از عدم تولید بنزین پتروشیمی برداشت و گفت: «ظن قوی این است که بستگان مسئولان از طریق واردات بنزین به ثروت و منافعی دست یافته اند. این افراد به قدرت و ثروت وصل هستند و در منافع مردم دست اندازی می‌کنند... همسر یک مقام مسئول در دولت واردکننده بنزین است که این امر تردیدها در خصوص پشت پرده واردات بنزین را افزایش می دهد.»

این افشاگری البته در این حد باقی نماند و به صحن مجلس و رسانه ها نیز کشیده شد تا جایی که برخی سایت‌های خبری با استناد به مدارک و اسنادی اثبات کردند که یکی از شرکت‌های واردکننده بنزین، متعلق به سید محمد هاشمی همسر معصومه ابتکار است.

رسیدگی به جرایم محیط زیستی؛ فقط در حد کار رسانه‌ای!

راه اندازی شعبه‌های ویژه قضایی برای رسیدگی به جرایم زیست‌محیطی از جمله وعده‌های دیگری است که معاون رییس جمهور و رییس سازمان محیط‌ زیست از آن سخن به میان آورده است. به گفته او "تعامل خوبی" با قوه قضاییه برای ایجاد شعب ویژه زیست‌محیطی به وجود آمده و بر اثر این تعامل شعب تخصصی رسیدگی به جرایم زیست محیطی راه‌اندازی خواهد شد. اما نکته اینجاست که یکی از اتفاقات تاسف برانگیز فعالیت ابتکار که روند روبه رشدی نیز داشته است حمله مسلحانه به محیط بانانی است که در معرض خطر از سوی شکارچیان غیر مجاز قرار دارند و این روزها این حملات روبه افزایش است و اقدامی از سوی سازمان محیط زیست انجام نمی گیرد.

خروج جاده از پارک ملی گلستان از دیگر وعده‌های رییس دستگاه محیط‌ زیست کشور است. گذر جاده از وسط پارک ملی گلستان هم تصادفات جاده‌ای حیات‌وحش با خودروها را رقم می‌زند (که بر اثر آن خسارات جانی و مالی مسافران را در بردارد) و هم حضور مسافران و گاه بی‌توجهی آنان موجب می‌شود آتش به جان پارک گلستان بیافتد. وعده ای که روسای سابق محیط زیست نیز در دولت‌های گذشته داده بودند و از سوی ابتکار نیز عملیاتی نشد. این در حالی است که این پارک که نام آن در فهرست جهانی یونسکو ثبت است بارها در آتش سوخته و بخش‌های وسیعی از آن به خاکستر بدل شده است.

اقدام‌های نمایشی ابتکار در حوزه محیط زیست

در میان فعالیت‌های انجام شده توسط سازمان محیط‌زیست در یک سال گذشته اقدام‌های نمادین و عامه‌پسند نیز جایگاهی ویژه داشتند. نمونه این فعالیت‌ها «طرح یوزپلنگ آسیایی بر روی پیراهن تیم ملی»، «زیست‌توپ»، «نامه نویسی مشترک با سپ بلاتر به بان‌کی‌مون» و «بشقاب سبز» است. اقدام‌هایی که فقط جلب نظر می‌کند بدون آن که در کوتاه مدت و در حوزه عمل، درمانی برای وضعیت محیط‌ زیست ایران باشند.

طرح مناقشه‌برانگیز یوزآسیایی روی پیراهن تیم ملی مدت‌ها موضوع داغ رسانه‌های ورزشی و غیرورزشی بود. طراحان و مدافعان این ایده در مصاحبه‌های گوناگون اعلام کردند که گرچه طرح توافق شده با آنچه به اجرا در آمد متفاوت بود اما آنان به هدف‌شان که جلب نظر مردم بود رسیده‌اند.

در آستانه عزیمت تیم ملی به برزیل، معصومه ابتکار زیست‌توپ را به جواد نکونام کاپیتان تیم سپرد تا سفیر ایرانیان دوستدار طبیعت و محیط‌زیست باشد. قرار بود این توپ به لیونل مسی داده شود و به عنوان اقدامی نمایشی یادآوری کند که ۳۲ کشور شرکت‌کننده در جام جهانی ۲۰۱۴ هر کدام دست‌کم یک گونه در معرض انقراض دارند. انتظار علاقمندان به سرنوشت زیست‌توپ بی‌نتیجه بود زیرا به دست مسی نرسید و خبری نیز از برزیل در این‌باره مخابره نشد!

طرح «بشقاب سبز» را سازمانی مردم‌نهاد با هدف کاهش تخریب و حفاظت از محیط‌زیست پیشنهاد داد و دو هفته بعد سازمان محیط‌ زیست از ابلاغ این طرح به ۳۱ اداره خود در سراسر کشور خبر داد. این پیشنهاد جایگزین کردن غذای گیاهی به جای غذای گوشتی در سازمان محیط‌ زیست بود که بر اساس آن کارمندان این سازمان در سراسر ایران هفته‌ای دو بار غذای گیاهی خواهند خوردند که البته مشخص نشد این طرح چه مشکل زیست محیطی را حل می کرد؟

عملکرد ابتکار در دوران بیش از یکسال مدیریت

هر چند بسیاری از وقایع تلخ زیست‌محیطی محصول تخریب یک‌روزه نیست که بتوان آن را در کوتاه مدت درمان کرد، اما نگاهی به کارنامه یک ساله سازمان محیط‌زیست دولت یازدهم نشان می‌دهد نه تنها تغییر مثبت و محسوسی در وضعیت دریاچه ارومیه و هامون و بختگان و سایر تالاب‌ها ایجاد نشده که وضعیت آلودگی‌هوای شهرها، مدیریت زباله، تصفیه فاضلاب، هجوم ریزگردها (با منشا محلی یا فرامرزی)، مبارزه با خشکسالی، مشکلات و نابه‌سامانی‌های محیط‌بانان، جنگل‌تراشی و بیابان‌زایی بهبود چشمگیری نداشته است.

به علاوه فجایع زیست‌محیطی همچون گذشته ادامه دارد، از جمله: آتش‌سوزی پارک ملی گلستان در اسفندماه سال گذشته و مرداد امسال، شکار و صید غیرمجاز تقریبا در همه استان‌ها، وجود دام بیش از ظرفیت مراتع، تغییر کاربری اراضی حفاظت شده، مرگ بیش از دو میلیون ماهی در دریاچه سد فشافویه بر اثر ورود فاضلاب خام شهرک واوان.

کارنامه غیرقابل قبول ابتکار در حالی این روزها با بحران آبی پیش آمده تاسف بارتر می شود که وی در اظهار نظرهای سیاسی غیرمرتبط با فعالیتش از سیاسیون پیشتاز[!] است و حتی برخی منتقدان معتقدند وی به جای رتق و فتق امور در سازمان محیط زیست به امور غیرمرتبط دیگری مشغول است!

در این زمینه حتی اظهارنظرهای غیر کارشناسی وی گاه با عصبانیت مردم نیز مواجه شده است که برخی از این اظهارات چنین است. وی چندی پیش در وبلاگش و در پاسخ به منتقدان بدحجابی با برشمردن چهارده گناه کبیره از کتاب «گناهان کبیره» آیت الله شهید دستغیب نوشت: "نمی دانم چرا در مقابل این همه گناه که شاهد خیلی‌هایش در سطوح وسیع هستیم، فقط به چند‌تایی گیر داده‌اند ... و البته به بدحجابی که در میان گناهان کبیره جایی ندارد."

اما گاه اظهارنظرهای وی در حوزه مسئولیتش نیز با واکنش مواجه شد. وی درباره عملکرد ضعیفش درباره آلودگی هوای تهران و در حالی که فاطمه دانشور رییس کمیته اجتماعی شورا از او پرسید که چرا هوا به این اندازه آلوده است که کودکان در بیمارستانها بستری می شوند ابتکار گفت:«ما همه نگران کودکان خود هستیم راه حل عاجل بیرون رفتن از تهران است.»!

اما سخنرانی ابتکار در دانشگاه خواجه نصیر در ۱۶ آذر سال ۹۲ نیز با حاشیه هایی مواجه شد. وی در پاسخ به دانشجویانی که شعار "انرژی هسته ای حق مسلم ماست " سر می دادند گفت: "همانقدر به انرژی هسته ای نیاز داریم همانقدر به آزادی بیان و معیشت سالم نیاز داریم. به همان اندازه نیز به هوای سالم نیاز داریم." در بخش دیگری از این مراسم ابتکار همچنین گفت: "اگر به گذشته بازگردد سفارت امریکا را تسخیر نخواهد کرد!"

تجربه مدیریتی نظام طی سالیان گذشته نشان داده است، هر گاه مدیران سیاسی در رأس نهادهای غیر سیاسی و صد در صد خدماتی قرار گرفته اند، نه تنها عملکرد این دستگاه ها ارتقا پیدا نکرده است بلکه با افت کیفی در ارائه خدمات و انجام وظایف محوله مواجه شده و مسیری رو به عقب را طی کرده اند.