كيست هاي تخمدان ساختمان هاي كيسه مانند حاوي مايع (آب يا خون) هستند كه اغلب هنگام تخمك گذاري يعني زماني كه تخمك از تخمدان آزاد مي شود از نسج تخمدان توليد مي شوند و درون يا روي يك يا هر دو تخمدان رشد مي كنند؛ هر چند يك كيست گاهي ممكن است سرطاني شود اما اغلب كيست هاي تخمدان غيرسرطاني بوده ولي مي توانند مشكلاتي نظير پاره شدن، خونريزي و درد ايجاد كنند.
به گفته متخصصان اين كيست ها كه يك بيماري بسيار شايع زنان هستند مربوط به سن خاصي نبوده اما با شروع سن باروري احتمال به وجود آمدن آنها بالا مي رود و در سنين ۲۰ تا ۴۲ سالگي بيشتر ديده مي شوند؛ پزشكان معتقدند دليل اوليه پيدايش كيست تخمدان، اختلال در تخمك گذاري است كه علت آن مي تواند در خود تخمدان يا غيرتخمداني باشد و در اين موارد اغلب با درمان دارويي بيماري رفع مي شود ولي با قطع شدن دارو مجددا عود مي كند. دليل ديگر، زيادي هورمون پرولاكتين- هورمون محرك توليد شير در بدن- به علل مختلف است. كم كاري يا پركاري تيروئيد و ساير اختلالات هورموني نيز مي توانند باعث كيست تخمداني شوند. 

به نظر مي رسد احتمال حاملگي در كساني كه كيست خوش خيم تخمدان دارند نسبت به افراد عادي كمتر است به همين دليل پزشكان توصيه مي كنند افراد زودتر باردار شوند و بچه دار شدن را به سنين آخر باروري موكول نكنند. 

انواع كيست ها
كيست ها را به دو گروه ساده و مركب تقسيم بندي مي كنند كه كيست هاي ساده معمولا خوش خيم بوده و كيست هاي غيرساده ممكن است بدخيم باشند. پزشكان مي گويند: كيست ها براساس نوع درمان نيز به سه گروه قابل تقسيم هستند كه عبارتند از: كيست هايي كه خود به خود درمان مي شوند، كيست هايي كه يا با درمان دارويي برطرف مي شوند يا در صورت بزرگ بودن و پيچش و خونريزي، بايد به تيغ جراحي سپرده شوند.
به اعتقاد متخصصان بيشتر كيست ها به وسيله اولتراسوند (تصويربرداري توسط امواج صوتي براي ايجاد تصاويري از ساختمان هاي درون بدن) تشخيص داده مي شوند كه روشي بدون درد است؛ همچنين مي توان كيست ها را با روش هاي ديگر تصويربرداري مانند سي تي اسكن يا MRI شناسايي كرد. 

علايم:
بيشتر كيست هاي تخمدان هرگز مشخص نشده و بدون اينكه فرد متوجه شود كه به اين كيست ها مبتلاست برطرف مي شوند. با اين حال كيست هم گاهي اوقات علائمي دارد و هنگامي كه يك كيست علايم ايجاد مي كند، احساس ورم و درد در شكم يا لگن شايع ترين علامت است؛ درد مي تواند در اثر پارگي كيست، رشد سريع و اتساع آن، خون ريزي به درون كيست يا پيچ خوردن كيست در اطراف منبع خوني آن ايجاد شود اما اگر هيچ يك از اين علائم را هم نداشته باشيد، نمي توانيد از نداشتن كيست تخمدان مطمئن شويد.
 
علايم حاد كيست تخمدان شامل: احساس درد ناگهاني شكم، تهوع و استفراغ، تغييرات نبض، قاعدگي نامنظم، درد به هنگام مقاربت و احساس ضعف به علت خونريزي هاي غيرطبيعي داخلي باشد. بعضي وقت ها كيست هاي بزرگ مي توانند موجب فشار روي مثانه شده و منجر به احتباس ادرار شوند يا ممكن است منجر به تكرار ادرار گردند كه در اين صورت بهترين وسيله براي تشخيص وجود كيست سونوگرافي است.
علل بروز
هر چند علل متفاوتي مي توانند باعث بروز كيست هاي تخمدان شوند اما به گفته پزشكان در اغلب موارد بروز كيست به علت عدم تخمك گذاري است؛ زيرا عملكرد فوليكولي (فوليكول ها توده هاي كيسه مانند بوده كه داراي يك جدار و مقداري مايع ساده داخل آن مي باشند) كه قرار است «تخمك» را ايجاد كند و معمولا در روز چهاردهم بعد از شروع عادت ماهيانه، پارگي طبيعي پيدا كرده و تخمك را آزاد مي كند، مختل شده و با تجمع آب در داخل خود، تبديل به كيست مي شود. گاهي چند تخمك چند كيست توليد مي كنند و اين عمل تكرار شده، تعداد زيادي كيست كوچك در تخمدان ها ايجاد مي شود كه آنها را به نام تخمدان هاي «پلي كيستيك» مي شناسيم.
در ابتداي بارداري نيز ميزان هورمون ها در بدن به شدت افزايش مي يابد كه اين افزايش مي تواند باعث بروز كيست شود ولي پس از چند ماه با عادت كردن بدن به اين تغييرات اين كيست ها فروكش مي كنند.
عوارض:
به طور طبيعي و به مانند هر بيماري ديگر، در افراد مبتلا به كيست هاي تخمداني نيز عوارضي بروز مي كند؛ پزشكان، ناباروري، افزايش ابتلا به ديابت، سكته ها و حملات قلبي و سرطان رحم را در افراد مبتلا به كيست تخمدان دور از انتظار ندانسته و معتقدند: چاقي، عضلات و استخوان هاي درشت، رويش مو روي صورت و بدن، خصوصيات مردانه، جوش زدن صورت و نامنظم شدن عادت ماهانه از جمله عوارض اين كيست ها هستند. 

همچنين همان طور كه پيشتر نيز اشاره شد اگر كيستي پاره شده يا دچار پيچ خوردگي شود موجب درد شديد شكم، تهوع و تب خواهد شد؛ كيست ها همچنين ممكن است آنقدر رشد كنند كه موجب بزرگ شدن شكم شوند. 

پيشگيري:
اگرچه بيشتر كيست هاي تخمدان حتي پس از ۴۰ سالگي خوش خيم هستند اما كيست هاي تخمداني كه پس از ۴۰ سالگي ايجاد مي شود نسبت به قبل از آن شانس بالاتر سرطاني بودن را دارند. تشخيص زودهنگام كيست هاي تخمدان اهميت زيادي در درمان آنها دارد به همين دليل پزشكان توصيه مي كنند سه فاكتور چاقي، رشد موي اضافي غيرعادي در بدن (هيرسوتيسم) و اختلاف عادت ماهانه بايستي جدي گرفته شوند. قاعدگي معمولا تا دو سال پس از بلوغ نامنظم است ولي پس از آن در صورت مشاهده نامنظمي بايد به پزشك مراجعه شود. 

به اعتقاد متخصصان، پيشگيري بدون استفاده از دارو براي كيست تخمدان وجود ندارد اما تجربه نشان داده است كه افرادي كه از قرص هاي ضدبارداري استفاده مي كنند، كمتر دچار كيست تخمدان مي شوند و در حاملگي و شيردهي نيز به علت مهار فعاليت تخمدان، كيست هاي تخمدان كمتر مشاهده شده و اگر هم وجود داشته باشند در دوره بارداري و شيردهي خودبه خود از بين مي روند. 

مشكلات تخمداني از دوران جنيني تا پايان زندگي مي توانند بروز كنند بنابراين پزشكان توصيه مي كنند: تمام خانم ها بايستي سالي يك بار به متخصص زنان مراجعه كرده و تحت معاينه قرار گيرند (دختران هر چند سال يك بار) بخصوص پس از ۵۰ سالگي كه مشكلات خطرناك تخمداني (سرطان ها) شايع تر است فرد بايد هر ۶ ماه يك بار حتما مورد معاينه دقيق قرار گيرد.
اين نكته را نيز نبايد از ياد برد كه معمولا خانم هايي كه دير ازدواج مي كنند و دير حامله مي شوند، بيشتر در معرض اين كيست ها قرار مي گيرند (چون دير ازدواج كردن باعث كيست تخمدان، فيبروم رحم، زايمان هاي با سزارين، شيردهي ناموفق، آندومتريوز و.... مي شود) ولي كاملا نمي توان گفت كه براي جلوگيري از كيست تخمدان بايد قرص ضد بارداري مصرف شود. زيرا همه خانم ها كيست تخمدان پيدا نمي كنند بنابراين توصيه مي شود با مراجعه مرتب سالانه به پزشك متخصص و انجام معاينه از ابتلاي به كيست جلوگيري شود. 

درمان:
تمام زنان در مقاطعي از زندگي (بيشتر در سنين باروري) به كيست هاي تخمدان كه بيشتر از نوع كيست هاي فوليكولار هستند مبتلا مي شوند و خوشبختانه بيشتر اين نوع كيست ها نيز به طور طبيعي درعرض۱ تا ۳ماه از بين مي روند. اگرچه ممكن است اين كيست ها پاره شوند، اما خوش خيم بوده و به ندرت باعث بروز علائم مي شوند و مشكلي براي فرد ايجاد نمي كنند. پزشكان معتقدند درمان ايده آل كيست هاي تخمدان به سن فرد، اندازه و ظاهر كيست در اولتراسوند بستگي دارد و درصورت تشخيص به موقع با درمان دارويي رفع خواهندشد و به ندرت كار به جراحي مي كشد. 

در پايان بايد گفت كه متخصصان توصيه مي كنند كه افراد مبتلا به كيست هاي تخمداني بايستي در برنامه غذايي خود مصرف ميوه و سبزيجات تازه و رژيم غذايي حاوي غلات و دانه هاي كامل سبوس دار را از ياد نبرند و حتي الامكان مصرف محصولات فرآوري شده و پخته مثل انواع شيريني، كيك و كلوچه، ماكاروني، آبميوه هاي مصنوعي مثل انواع سانديس، نوشيدني هايي نظير نوشابه و نان هاي سفيد را محدود كنند.