اربعین فقط راهپیمایی_نیست
چندی است به دلیل شیوع ویروس کرونا محافل و مراسم های عمومی و مذهبی کشور ایران و عراق تعطیل می شود و این امر باعث شده تا دیدگاهی در جامعه شکل گیرد که اربعین امسال تعطیل و یا منتفی است و اقامه نخواهد شد. این امر اخیرا شدت بیشتری پیدا کرده و تعدادی از مسئولین مرتبط با اربعین حسینی در ایران نیز به اظهار نظر درباره عدم برگزاری اربعین می پردازند و برگزاری یا عدم برگزاری راهپیمایی اربعین را معادل با حماسه اربعین تلقی کرده و این مفهوم را به جامعه نیز منتقل میکنند و این اتفاق مبارکی که هر ساله در اقصی نقاط دنیا تکرار می شود و به تعبیر مقام معظم رهبری می‌تواند زمینه‌ساز تحقق تمدن نوین اسلامی باشد را در پیاده روی اربعین خلاصه کرده و تقلیل میدهند. نگارنده این یادداشت خود به عنوان کسی که در سال‌های گذشته متنعم به نعمت حضور در پیاده روی اربعین بوده و سراسر وجودش آرزوی تکرار حداقل یک بار دیگر و تنفس در فضای ملکوتی آن را دارد از منظر گفتمانی به این جریان فرهنگ‌ساز عالمگیر توجه کرده و به نکاتی اشاره میکند.

 ۱) گفتمان اربعین در سال های اخیر در حال تبدیل شدن به گفتمان غالب و  وحدت بخش در جهان اسلام است و هم از این رو است که مقام معظم رهبری اشاره دارند که اربعین جهانی شد و جهانی تر نیز خواهد شد. در تحلیل گفتمانی بایستی دقت شود که چه چیزی در جامعه به گفتمان تبدیل میشود و به تعبیر علمی آن دال مرکزی این گفتمان که بار مفهومی را بر دوش میکشد چه بخشی است. به نظر راقم این سطور و با بررسی نظرات متخصصان این حوزه و مخصوصا بررسی نظرات مقام معظم رهبزی، نقطه مرکزی حرکت اربعین بخش‌های مناسکی و بعضا آیینی آن نیست حتی اگر این بخش پیاده‌روی مقدس و شیرین آن باشد. دلیل این امر روشن است زیرا این مفهوم نمیتواند بار معنایی و یکپارچه سازی مفاهیم و مضامین مختلف حماسه اربعین را بر دوش کشد.منشور گفتمانی اربعین دارای ابعادی همچون ارتباط معنوی و عاطفی با امام، ظلم ستیزی و همراهی با ظلم ستیزان عالم، اتحاد مسلمانان جهان در برابر مستکبران دنیا، آزادگی و آزادی‌خواهی، قدرت نرم جهان اسلام، نقش رسانه ای اربعین در دنیای پیچیده و تبلیغاتی در جهان پرهیاهوی بشریت، درک سختی های مستضعفان عالم و تاب آوری، مواسات در میان امت اسلامی، امام شناسی و زمینه سازی ظهور و رویکرد آخرالزمانی اربعین بوده و همه موارد نمی‌تواند حول تنها محور پیاده روی اربعین قرار بگیرد که توانایی جذب و یکپارچگی تمام مفاهیم فوق الذکر را ندارد.

 ۲) فروکاستن گفتمان اربعین در جامعه به محور پیاده روی هر چند که مجدد تاکید میشود پیاده روی به جای خود ارزشمند بوده و بار معنایی و عاطفی بخشی از رویداد اربعین را بر دوش دارد، این حرکت جهانی را از سطح تمدنی و جامعه پردازی تقلیل داده و در سطح یک عمل عبادی و فردی پایین می‌آورد. درست است که این رویداد اجتماعی و عالمگیر محل ظهور و بروز می خواهد اما در شرایطی خاص مانند وضعیت دنیای امروز، لزومی ندارد که همین بازتاب اجتماعی را صرفا در انجام پیاده‌روی ببینیم و از نمونه ها و وسایل دیگر این نمود مانند مواسات در بین امت اسلامی عافل شویم مخصوصا در شرایط امروز که مردم هر دو  کشور ایران اسلامی و عراق به آن نیاز دارند.

همچنان که در مسائل و مشکلات اخیر کشور از این امر حسن استفاده شد و مواکب اربعین حضرت اباعبدالله الحسین نقش ارزنده‌ای در حل مشکلات اجتماعی بازی کردند. البته برگزاری پیاده روی نیز با شرایطی و رعایت پروتکل های بهداشتی نیز شدنی بوده و بلکه بایستی برای اجرای آن تلاش نمود.

۳)  مضیق بودن فضای گفتمانی اربعین یکی از خلأهای کنونی میباشد همچنان که مقام معظم رهبری نیز در یکی از بیاناتشان خواستار گسترش و تعمیق روزافزون معنویت، تفکر و معرفت برای راهپیمایی اربعین شده و در جای دیگر می فرمایند اهل فکر، اهل فرهنگ، اهل اقدام فرهنگی و فکری برای این حرکت عظیم بنشیند برنامه‌ریزی کنند...امروز هدف هر مسلمان باید ایجاد تمدن نوین اسلامی باشد... ایجاد تمدن عظیم اسلامی هدف نهایی ماست و این راهپیمایی اربعین می تواند یک وسیله گویای برای تحقق این هدف باشد.

لذا بایستی مواظبت کرد وسیله مقدس به جای هدف مقدس تر ننشیند و سعی شود فرهنگ اربعین زندگی کردن و تمدن سازی اربعینی را تعریف و توسعه مفهومی داده و نسبت به عملیاتی کردن آن در جامعه اندیشه کنیم. در نوشتار های بعدی به ابعاد گفتمان این حرکت عظیم مردمی بین المللی بیشتر خواهیم پرداخت.

خادم علمی اربعین مرکز مطالعات اربعین