اصل عمل متقابل کجای سیاست خارجی ایران قرار دارد؟/ شعار «هرگز یک ایرانی را تهدید نکن» چه شد؟

گروه سیاسی جهان نيوز- امیر حمزه نژاد: پس از تنش‌ها بین چین و کانادا بر سر بازداشت مدیر ارشد مالی شرکت «هوآوی»، رسانه‌ها از بازداشت دومین تبعه کانادایی در چین خبر دادند. این اقدام چین یک روش متقابل برای به چالش کشیدن طرف مقابل برای احساس خطر و به رسمیت شناختن حق طرف مقابل و همچنین بازدارندگی از گستاخی و ادامه چنین روشی است. موضوعی که در دیپلماسی به آن «اصل عمل متقابل» گفته می شود. 

پیشتر کانادا به درخواست آمریکا مدیر ارشد مالی شرکت چینی هوآوی را به اتهام نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران بازداشت کرده بود.

«اصل عمل متقابل» یکی از اصول بدیهی در روابط دیپلماتیک است، بر همین اساس اگر کشوری در واکنش به کشوری دیگر بلافاصله به اقدام متقابل دست بزند، از سوی سایر دولت مورد سرزنش قرار نمی‌گیرد زیرا این عمل به عنوان کمترین واکنش محسوب می‌شود و رفتاری ماجراجویانه نیست. 

اقدام متقابل جزء مهم ترین مباحث مطرح در رابطه با مسئولیت بین المللی دولت هاست. اختصاص یافتن مواد 49 تا 53 از طرح 2001 مسئولیت بین المللی ناشی از رفتار خلاف دولت ها (بخش سوم از فصل دوم) بیانگر اهمیت این ضمانت اجرای بین المللی در خصوص نقض تعهدات است. اما در حوزه وزارت خارجه ایران آنهم در بالاترین سطح یعنی برخورد ناشایست با مردم ایران انفعال دیپلماتیک را در این جهت به وضوح شاهد هستیم.

موضوع گرجستان که از سال گذشته آغاز شده است؛ چالشی است که چندی پیش وزارت خارجه ایران را درگیر خود کرد. در سال گذشته نیز خبر برخورد اهانت آمیز با دو زن ایرانی برای سفر به گرجستان شاهد بودیم. رسانه‌ها سعی کردند که دستگاه دیپلماسی ایران به ریاست «محمدجواد ظریف» را به واکنشی جدی در برابر این گستاخی کشور نه چندان مطرح در جامعه بین الملل ترغیب کنند اما حاصل این اقدامات دیپلماسی چیزی جز انفعالی نبود که حالا دیده می شود که برخورد زننده‌ای با ایرانیان در این کشور می شود و حتی کار به زندانی کردن و ضرب و شتم ایرانیان نیز رسیده است. چندی پیش بود که یکی از زنان ایرانی از برخورد اهانت آمیز و ضرب و شتم خود در مبادی ورود به کشور گرجستان خبر داد.

 از موضوع فرار سرمایه ایران به گرجستان بگذریم که قرار بود در برجام حالت برعکس باشد و سیل سرمایه خارجی به کشور را شاهد باشیم، اینکه ایرانیانی که سرمایه خود را به کشور گرجستان می برند با رفتار زننده ای روبرو شوند دور از انصاف است و با عزت ایرانی که «حسن روحانی» در انتخابات سال 92 وعده داده بود فرسنگ ها فاصله دارد.

این وضعیت تا جایی بود که سفیر ایران درباره ممانعت از ورود تعدادی از شهروندان ایرانی در مبادی ورودی گرجستان می گوید: «ما از هر ابتکاری که فکر می‌کردیم در راستای دفاع از حقوق شهروندان کمک کننده است، بهره گرفتیم.بخشی از مشکلات موجود را دشمنان روابط ایران و گرجستان سامان می‌دهند. آنچه پیش آمده قطعا به روابط کمک نمی‌کند.»

سفیر ایران در گرجستان درباره رفتار گستاخانه این کشور در قبال ایرانیان می گوید: «هر زمان سؤال کردیم که علت این رفتارها (برخوردها با اتباع ایرانی) چیست هیچ پاسخی دریافت نکردیم و منتظر پاسخ طرف گرجی هستیم.»

اما به نظر می رسد عدم برخورد مناسب با گرجستان سبب شده تا کشورهای دیگر مانند لهستان هم در مقابل ایران گستاخ شوند. در همین رابطه، «مایک پمپئو» وزارت خارجه آمریکا قصد دارد ماه آینده اجلاسی بین‌المللی درباره خاورمیانه و با محوریت ایران و قطعا بر ضد منافع کشورمان در لهستان برگزار کند. پس از این خبر وزارت خارجه کاردار این کشور را احضار کرد و «بهرام قاسمی» سخنگوی این وزارتخانه مانند دیگر مسائلی که از فرانسه گرفته تا گرجستان و آلمان و اینک لهستان ادامه یافته قول بررسی داده است. 

وی در این رابطه بیان کرده است: «قطعا واکنش جمهوری اسلامی ایران به این اقدام بسيار جدی و بدون هرگونه مماشات و ملاحظه اي خواهد بود. لهستان باید پاسخگوی عواقب این میزبانی باشد و مسئولیت تبعات و پیامدهای آتی مشارکت و میزبانی همایشی بر علیه یک کشور مستقل را بپذیرد. »

البته در همین راستا وزارت فرهنگ هفته فیلم لهستان در ایران را لغو کرد و «سید عباس عراقچی» معاون وزیر خارجه کشورمان نمک نشناسی لهستانی ها را با یک پست در شبکه اجتماعی اش، درباره گورستان سربازان این کشور به رخ‌شان اما هیچ کدام از این موارد جایگزین عمل متقابل ایران نمی شود! عمل متقابلی که ممکن است بازدارنده باشد و برنامه‌های آمریکایی‌ها را نقش بر آب کند.

انفعال دیپلماتیک ایران در برابر گستاخی گرجستان و لهستان درحالی است که پیشتر رسانه‌های طرفدار دولت و وزیر خارجه چنان تصویر مقتدرانه‌ای از وزارت خارجه منتشر می کردند که این تصویرگری به یک شعار و ضرب المثل در میان عامه مردم تبدیل شده بود که «هرگز یک ایرانی را تهدید نکن». متاسفانه با برخوردهایی که در گرجستان و برخی کشورهای دیگر با ایرانیان و حتی دیپلمات‌های ایرانی شده است این تصویر نه تنها به شدت مخدوش شده است بلکه تصویر منفعلانه‌ دیگری در ذهن ایرانیان نقش بسته است.

اصل دیپلماسی فعال حکم می کند همه حوزه‌ها دیده و اقدام فوری و در خورد توجهی صورت گیرد تا کشوری در فضای بین الملل صدمه و آسیب جدی نبیند. اما به نظر می رسد که دیپلماسی ظریف بیشتر از همه معطوف به برجام و موارد آن شده است. موضوعی که حتی در حوزه داخلی هم با صحبت‌های اخیر وزارت خارجه درباره پولشویی و لوایح مربوط به FATF جنجالی تر هم شد. برجامیزه شده سیاست خارجی ایران و مغفول ماندن دیگر حوزه‌هایی که بر حسب اتفاق جزو وعده‌های انتخاباتی این دولت نیز بوده، موضوعی است که نمره کارنامه وزارت خارجه ظریف را پایین می آورد.