به گزارش جهان نیوز، کمتر کسی را می‌شناسم که از باران بیزار باشد؛ یعنی روز بارانی را دوست نداشته باشد، در خانه بماند و هوس قدم زدن زیر باران را نداشته باشد.
این روزها و با آغاز بارش‌های پاییزی حس گشت‌و‌گذار در خیابان‌ها هم به دلیل علایق شخصی و هم وسوسه‌هایی که از فضای مجازی تزریق می‌شود و هرکسی تصویری از زیبایی‌های نزولات آسمانی منتشر می‌کند، بیشتر شده است. ترکیب خیس‌بودن معابر و احساساتی که با این فضا تهییج می‌شود.
این اما یک میل شخصی است و هرکسی به حد وسع از آن بهره‌برداری می‌کند. مساله مهم‌تر از این، درخصوص بارش باران با یک عقب‌گرد به دوران مدرسه و یادآوری کتاب جغرافیا حاصل می‌شود. یادآوری اینکه ایران در یک منطقه خشک واقع شده است و کمتر ایامی در طول سال شاهد بارش هستیم.
خشکسالی ایران و موقعیت جغرافیایی آن باعث شده همواره و در طول تاریخ نگرانی‌هایی در ارتباط با موضوع تامین آب مورد نیاز کشور مطرح شود، ربطی هم به حکومت، سیاست و دولت و... ندارد. هر دوره‌ای از تاریخ این موضوع وجود داشته است و مسئولان سیاستگذار و تصمیم‌گیر در این ارتباط اقداماتی را انجام داده‌اند.
بارورسازی ابرها یعنی چه؟
با توجه به آنچه گفته شد و همه می‌دانیم، برای جبران کم‌آبی‌ها استفاده از ابزار، تکنولوژی و ترفندهایی که بشود به افزایش بارش‌ها کمک کرد موضوع قابل‌تامل و اتکایی است.
اما اینکه چه راهکارهایی انتخاب شود، مولفه‌های بسیاری را درگیر و دخیل می‌کند؛ برای مثال بین کاشت درختان و افزایش بافت طبیعی و گیاهی و ایجاد فضای سبز با پروژه‌ای به نام بارور کردن ابرها مولفه‌های گوناگونی وجود دارد که چرا اولی را انتخاب کنیم و دومی را نه، یا بالعکس.
حدود 50 سال پیش و همزمان با ظهور فرآیند بارورسازی ابرها و در زمان حکومت پهلوی، کشور ایران بنابر احتیاجات زیست‌محیطی خود به این سمت حرکت کرد و از اولین کشورهایی بود که در این حوزه ورود و حضور جدی خود را اعلام کرد و استان یزد هم به‌عنوان پایگاه اصلی آن معرفی شد. از همان 50 سال پیش تا به امروز این فرآیند با کش‌وقوس‌های فراوانی در ایران همچون سایر کشور‌ها به حیات خود ادامه می‌دهد.
در چگونگی اجرای پروسه بارورسازی ابرها هم از آنجایی که تخصص کافی نداریم با یک جست‌وجوی اینترنتی به چنین نتیجه‌ای می‌رسیم؛ در سال 1964 میلادی، دکتر «برنارد ونگات» (Bernard Vonnegut) کشف کرد بلورهای بسیار ریز «یدید نقره» (AgI) باعث تشکیل بلورهای یخ در بخار آب می‌شوند. ونگات به این دلیل یدید نقره را برگزید که فاصله مولکول‌ها در شبکه بلوری آن با فاصله مولکول‌های آب در شبکه بلور یخ بسیار نزدیک است.
در همان زمان «وینسنت شفرو» (Vincent Schaefer) و «اروینگ لانگمویر» (Irving Langmuir) در آزمایشگاه شرکت جنرال‌الکتریک آمریکا روی طرح بارورسازی ابرها با یخ خشک (دی‌اکسیدکربن جامد) کار می‌کردند. آنها مقدار زیادی یخ خشک را با هواپیما در میان ابرها پاشیدند و باران ایجاد کردند.
بارورسازی در ایران
همان‌طور که گفته شد ایران از اولین کشورهای استفاده‌کننده از امکان بارورسازی ابرهاست. فرید گلکار، کارشناس ارشد هواشناسی و رئیس تنها مرکز باروری ابرهای کشور در ارتباط با فعالیت این مرکز در گفت‌وگو با رسانه‌ها می‌گوید: «از همان ابتدای احداث موسسه، ایران مرکزی شامل فارس، اصفهان، یزد، کرمان، چهارمحال‌وبختیاری و قسمتی از کهگیلویه و بویراحمد مدنظر ما بوده است. علت اینکه این طرح در ایران مورد استقبال قرار نمی‌گیرد هم این است که اطلاع‌رسانی ما خیلی‌خوب نیست. دوم هم اینکه کشور ما در فضای دیگری به‌سر می‌برد. در ارتباط با سطح تجهیزات هم ایران در خاورمیانه تنها‌کشوری است که این تجهیزات را دارد.»
گلکار همچنین هزینه تولید باران از این روش را بسیار پایین می‌داند! این تصور و تاکید بر بهره‌برداری از روش بارورسازی ابرها برای ایجاد بارندگی در کشور تا جایی پیش رفت که رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو با اشاره به محدودیت‌های موجود در حوزه بارورسازی ابرها گفته بود: «برای خرید فشنگ‌های حاوی یدید نقره هم باید پول نقد به روسیه پرداخت کنیم؛ به همین دلیل در تلاش برای مذاکره با صنایع هواپیمایی و نیروی هوایی سپاه هستیم که بدون استفاده از آن دو هواپیمای روسی که درحال حاضر امکان پرواز ندارند، امکان پرواز با هواپیماهای دیگر وجود دارد یا خیر؟
از ادعا تا واقعیت، لشکرکشی برای یک کار بی‌نتیجه؟
در ارتباط با موضوع بارورسازی ابرها و رفع وضعیت نامطلوب کشور در حوزه آب و بارش باران از این طریق باید به چند نکته توجه کرد: هزینه و خروجی مهم‌ترین این نکات است. باید دید چه میزان هزینه برای بارورسازی ابرها می‌شود و خروجی آن، چه خواهد بود. به‌هرحال اینکه این یک حربه مقطعی است و هر میزان هزینه‌ای که می‌شود نمی‌تواند خروجی قابل‌توجهی در آینده داشته باشد، برکسی پوشیده نیست.
حدود چهارسال پیش نوربخش داداشی، مدیرکل هواشناسی مازندران در جریان پروسه بارورسازی ابرهای این استان خاطرنشان کرده بود: «این طرح در چند استان با هزینه‌ای هنگفت اجرا شد و پایلوت آن در وزارت نیرو است که روس‌ها نیز در این زمینه به آنها کمک می‌کنند. وزارت نیرو تنها برای استعلام روزهای ابری به سراغ ما می‌آید و می‌پرسد قرار است درکدام مناطق ریزش داشته باشیم وگرنه ما با این کار مخالفیم و در هیچ استانی این مساله را تایید نکرده‌ایم؛ چون هم پرهزینه است و هم فایده ندارد.»
داداشی هزینه هر دفعه بارورسازی ابرها را بین دو تا سه میلیارد تومان اعلام کرد و گفت: «این هزینه هر بار پرواز است و این کار برای اثر‌گذاری باید چندین‌بار(سه‌بار) تکرار شود که اگر به صورت متوسط حساب کنیم برای یک‌دوره بارورسازی اثرگذار، حداقل پنج میلیارد تومان بودجه لازم است. از نظر علمی اثبات شده که این کار در مقدار بارش‌ها اثری ندارد بلکه تنها مسیر و موقعیت بارش را تغییر می‌دهد؛ چون ظرفیت پذیرش جو مشخص است و همان‌طور که وزارت نیرو اعلام کرده می‌تواند 15 درصد اثرگذار باشد.» سوای این اظهارات، گفت‌وگو با دو کارشناس محیط‌زیست و فعال در این حوزه نیز می‌تواند به روشن‌تر شدن موضوع کمک کند.
چرا در حوزه‌های مهم‌تر سرمایه‌گذاری نمی‌کنیم؟
در ارتباط با کمبود بارش‌ها و کم‌آبی و خشکسالی در کشور موضوعات مهم‌تری مطرح است که می‌توان با هزینه‌کرد در راستای بهبود وضعیت در آن حوزه‌ها در هزینه بارورسازی ابرها صرفه‌جویی کرد. بارش باران در کشور اتفاق می‌افتد، مثل تمام این بارش‌های سال 97 که همه بدون دخالت پروژه بارورسازی نازل شد.
بارش‌های دیگری نیز سال‌ها و ماه‌ها قبل در کشور داشتیم، با علم به خشکسال بودن کشور، چرا ما توان استفاده و بهره‌وری حداکثری از آب‌های ناشی از این بارش‌ها نداشته‌ایم؟ به اذعان کارشناسان، حجم بالایی از آب‌های دریافتی کشور در کشاورزی و به‌خاطر شیوه‌های غلط آبیاری در شبکه انتقال و لوله‌کشی‌های غیراستاندارد، طرح‌های انتقال غیرمهندسی، احداث صنایع پرمصرف آب در مناطقی که با خشکسالی روبه‌رو هستند، عدم هدایت مناسب آب به سفره‌های زیرزمینی مدنظر و عدم ساماندهی سدها به هدر می‌رود و ما برنامه و اقدام صحیحی در اصلاح اینها نداشته‌ایم و حالا هزینه هنگفتی برای ایجاد یک بارش مقطعی می‌خواهیم که متحمل شویم و می‌شویم.
درنهایت هم باران می‌بارد و آب بر زمین جاری می‌شود، وقتی راهکاری برای استفاده بهینه از این آب‌های جاری تعبیه‌نشده است، چه اصراری بر پدیده بارش داریم؟
بارورساختن ابرها؛ راهی برای سودجویی
بهروز دهزاد، استاد دانشگاه و فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به موضوع بارورسازی ابرها خاطرنشان کرد: «بنده متاسفم که در قرن 21 همچنان عده‌ای از این موضوعات سخن می‌گویند. متاسفانه برخی مسئولان از ناآگاهی عمومی در این حوزه سوءاستفاده می‌کنند. بارورسازی ابرها در ایران اصلا کار درستی نیست و بسیار پرهزینه است. به نظر من برای همین پرهزینه بودن است که عده‌ای دوست دارند این موضوع در ایران ادامه حیات داشته باشد.
بارور ساختن ابرها به وسیله نیترات نقره درصورتی است که اولا ابری وجود داشته باشد و دوما ابر موجود شرایط باروری داشته باشد. این پروسه هزینه بالایی دارد و جز اینکه بودجه کشور برای یک امر مقطعی هدر برود، خروجی دیگری ندارد. نکته جالب اینجاست که تا مقداری بارش در کشور اتفاق می‌افتد سریعا می‌گویند به‌خاطر بارور ساختن ابرهاست. پس تا به حال این بارش‌هایی که در کشور بود نتیجه چه اقدامی بوده است؟
این کاملا غیرمنطقی است و می‌تواند به خاطر سودجویی ادامه یابد. چرا مدیریت منابع آب و ایجاد فضای سبز و... مورد پیگیری قرار نمی‌گیرد؟ اینها می‌تواند اثرات دائمی و بلندمدت داشته باشد و مثل بارورسازی یک راه‌حل مقطعی نباشد.»
هیچ جای دنیا جواب نداده است
محمد درویش، فعال محیط‌زیست و از مسئولان سابق سازمان محیط‌زیست هم در ارتباط با پروسه بارورسازی ابرها به «فرهیختگان» گفت: «این موضوع قدمتی بیش از 50 سال دارد. کشور ما هم از ابتدا در این حوزه فعال بوده است.
بسیاری دیگر از کشورهای دنیا به‌خصوص کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج‌فارس هم از این روش استفاده می‌کنند. اما نکته قابل‌تامل در این‌باره این است که هیچ مدرک و سندی در دنیا مبنی‌بر اثربخش بودن این روش در افزایش سطح متوسط بارش‌ها در یک محدوده وجود ندارد؛ این یعنی بارورسازی ابرها بیش از آنکه یک سیاست صحیح برای جبران خشکی و بارش باشد، یک شوآف و منبعی برای درآمدزایی است؛ چراکه عمل بارورسازی بسیار پرهزینه است.
در ارتباط با عدم نتیجه‌بخشی این روش هم سوای تجربیات خودمان، دربسیاری از مناطق دنیا نیز نمونه‌هایی وجود دارد. برای مثال اسرائیل که از پیشگامان و نوآوران این حوزه است اگر موفق می‌بود خریدار فاضلاب فلسطینی‌ها نبود، یا آمریکا دچار این خشکسالی عظیم نمی‌شد و برای آب دست به دامن کانادا نمی‌شد، حتی اسپانیا و برخی دیگر از کشورهای اروپایی هم که از این روش استفاده می‌کنند نتوانستند مشکلات مربوط به کم‌آبی و کم‌بارشی خود را حل کنند.
منبع: فرهیختگان
دریافت صفحه با کد QR