۳۴۵ شهر کشور در معرض تهدید سیل است
چهارشنبه ۱۱ مهر ۱۳۹۷ ساعت ۱۵:۵۰
کد مطلب: 644343
به گزارش جهان نيوز به نقل از ایرنا، با تغییر الگوی آب و هوایی در چند سال اخیر، شاهد کاهش بارش‌ها در کشور بوده‌ایم. با این وجود، علی‌رغم افزایش ماه‌های خشک سال، شاهد وقوع باران‌های سیل‌آسا در بسیاری از مناطق کشور هستیم. بارش‌هایی که به دلیل شدت زیاد و البته نابودی پوشش گیاهی، در اندک مدتی تبدیل به سیل‌هایی عظیم و مخرب می‌شود.
سیلاب به‌عنوان یک پدیده طبیعی هم از نظر تلفات جانی و هم از نظر خسارات مالی جزو مهیب‌ترین بلایای طبیعی در جهان محسوب می‌شود.
**میزان وقوع سیل در ایران روندی افزایشی داشته است
بر اساس آمارهای منتشر شده توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، از ابتدای سال 1330 تا شش ماهه اول سال 94، درمجموع 6 هزار و 359 فقره سیل در ایران رخ داده است.
آن‌طور که در آمارهای این سازمان قید شده، تعداد سیل‌های ایران در دهه 30 یعنی از سال 1330 تا 1339، در سراسر کشور 179 مورد بوده است. این رقم در دهه 40 با بیش از 20 درصد افزایش نسبت به دهه قبل، به رقم 215 مورد رسیده است.
ایران در دهه 50 شاهد وقوع 404 فقره سیل بوده است. در دهه 80 ، شاهد رشد 89 درصدی وقوع سیل نسبت به دهه ماقبل بوده‌ایم. در دهه 60، 70 و 80 تعداد دفعات وقوع سیل در کشور با رشدی تصاعدی به ترتیب به یک هزار و 231، دو هزار و 97 و یک هزار و 581 فقره رسیده است. بر اساس آنچه در آمارهای گردآوری شده سازمان جنگل‌ها درج شده، از ابتدای سال 90 تا 6 ماهه ابتدای سال 94، 552 مورد سیل در ایران رخ داده است.
با وجود خطرات ناشی از سیل و تأثیرات مخرب آن به‌ویژه بر روی فرسایش خاک، کارشناسان معتقدند می‌توان با روش‌های آبخیزداری، تهدید سیل را به فرصت تبدیل کرد.
**رژیم بارش‌ها تغییر کرده است
پرویز گرشاسبی، رئیس اداره توسعه فناوری و انتقال یافته‌های تحقیقاتی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و معاون سابق آبخیزداری، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، در گفت‌وگو با ایرناپلاس در مورد وضعیت بارش‌ها در سال‌های اخیر می‌گوید: ما درمجموع در اقلیمی خشک قرار داریم و در مواقعی هم بارش‌های ناگهانی را از گذشته در اقلیم ایران شاهد بوده‌ایم. اما مشاهدات نشان می‌دهد در بعضی از مناطق، به‌ویژه مناطق شمالی کشور، رژیم بارش‌های تغییر کرده است. به‌طوری که ما شاهد بارش‌های سیل‌آسا به‌ویژه در فصول گرم هستیم که در دهه اخیر در شمال کشور، در حوزه آبخیز خزر، به وقوع پیوسته است.
**بهترین سد خود زمین است
وی با بیان اینکه می‌توان نتیجه گرفت که تغییرات اقلیمی و پدیده‌هایی مانند ال‌نینو در شکل‌گیری چنین الگوهای بارشی مؤثر بوده است افزود: یک تفاوت اقلیمی را به‌ویژه در بارش فصل گرم شاهدیم که گستردگی آن را در دامنه جنوب البرز و مراکز فلات ایران نیز کم و بیش شاهد بوده‌ایم.
معاون سابق آبخیزداری سازمان جنگل‌ها در مورد راه مقابله با سیلاب‌های ناشی از باران‌های ناگهانی و سیل‌آسا اظهار داشت: آبخیزداری بهترین روش به تله‌اندازی آب‌ها ناشی از باران‌های ناگهانی و سیل‌آسا در سرزمین‌های گرم و خشک است. چون امروز به این نتیجه رسیده‌ایم که بهترین سد خود زمین است. آبخیزداری با اقداماتی که در دامنه‌های کوه انجام می‌دهد و یا سطوح آبگیر بارانی که در دامنه‌ها ایجاد می‌کند ضمن بالا بردن جذب آب در خاک، نهایتاً مازاد آن را به آبراه‌ها هدایت می‌کند و از وقوع سیلاب جلوگیری می‌کند.
**آبخوان‌داری در هر هکتار، 1000 متر مکعب آب ذخیره می‌کند
گرشاسبی با بیان اینکه آبخیزداری سبب تغذیه آبخوان‌ها از این سیلاب‌های می‌شود تصریح کرد: پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در حال حاضر به بیش از دو دهه است که روی بحث آبخوان‌داری و پخش سیلاب کار کرده است. در حال حاضر 38 ایستگاه آبخوان‌داری در کشور و حدود 70 هزار هکتار کار تحقیقاتی صورت گرفته است و از همین رو، پتانسیل بالایی در پخش سیلاب داریم.
«در پهنه‌بندی که در کشور انجام داده‌ایم، 14 میلیون هکتار از این «مخروط افکنه‌هایی» که در خروجی رودخانه‌ها قرار دارد از طریق مناطق «سردشتی» پتانسیل تغذیه آب دارند. به‌طوری که در 68 هزار هکتار آبخوان‌داری که انجام داده‌ایم، به‌طور متوسط سالانه در هر هکتار توانسته‌ایم 1000 متر مکعب آب ذخیره کنیم.»
وی با بیان اینکه روش‌های مختلفی در آبخیزداری با اهداف مختلف وجود دارد گفت: در آبخیزداری، آبی که در بالا دست صرف تغذیه آب می‌شود نسبت کاهش و تبخیر آن در پایین‌دست، 13 برابر کمتر است. بنابراین ما باید از همان ابتدای بارش قطرات باران و برف در دامنه‌ها، فرآیند نفوذ را ایجاد کنیم.
**توسعه آبخیزداری نیازمند مشارکت مردمی است
گرشاسبی با بیان اینکه توسعه آبخیزداری غیر از مطالعات دقیق و روزآمد، نیازمند مشارکت مردمی است توضیح داد: آبخیزداری در پهنه‌های وسیعی در مزارع و مراتع اتفاق می‌افتد. در حدود 18 تا 20 میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز در مراتع و کشتزارها قرار دارد که متعلق به مردم است. اگر نتوانیم مردم را برای اجرای طرح‌های آبخیزداری اراضی کشاورزی و باغی حتی در اراضی دیم، راضی و مشارکت آن‌ها را تسهیل کنیم، موفق نخواهیم بود.
«در حال حاضر توجه به آبخیزداری نیاز بزرگ کشور ماست و چه دولت کمک بکند و چه نکند باید انجام شود. ما در سال گذشته حدود 340 هزار هکتار آبخیزداری را به‌طور کامل با استفاده از منابع مالی خیرین در بیش از 6 استان انجام دادیم.»
« اگرچه سدسازی در برخی از نقاط کشور ضروری بوده ولی واقعیت این است که اگر ما به‌جای صرف بودجه‌های هنگفت و زیاده‌روی برای احداث سد، آن را در راستای توسعه بخش آبخیزداری به کار می‌بردیم، تا این حد با سفره‌های خالی زیرزمینی آب مواجه نمی‌شدیم. ما خیلی کم روی آبخوان‌داری و مدیریت چاه‌های آبی و قنواتمان کار کرده‌ایم.»
**همه نقاط کشور مستعد عملیات آبخیزداری است
وی در پاسخ به این سؤال که چه مناطقی از کشور برای عملیات آبخیزداری مناسب است گفت: با توجه به سابقه 50 ساله آبخیزداری به شکل نوین در ایران، تمام نقاط کشور مستعد این عملیات است. برخی گمان می‌کنند به خاطر تراکم پوشش گیاهی در مناطق جنگلی مانند شمال کشور، نیازی به آبخیزداری نداریم در حالی که حتی در مناطق جنگلی حفاظت شده هم خطرات جریانات سیلابی در سنوات اخیر وجود دارد. چون پوشش گیاهی و خاکی به‌تنهایی از ظرفیت اندکی برای جذب آب باران برخوردار است و پس از آن سیل جاری می‌شود.
گرشاسبی در عین حال تأکید کرد: اما نوع و اهداف آبخیزداری، متناسب با هر منطقه متفاوت است. برای مثال، در شمال کشور این عملیات اکثراً برای گرفتن سرشاخه‌ها و رسوبات بزرگ در آبراه‌ها استفاده می‌شود.
«در منطقه شهری مانند دامنه جنوبی البرز، حدود 75 هزار هکتار، شامل 17 زیرحوضه وجود دارد. در این مناطق باید اقداماتی را برای آبخیز شهری انجام دهیم تا با کنترل سیلاب، مانع از آسیب شهرها شویم.»
وی خاطرنشان کرد: 345 شهر ما در معرض تهدید سیل است و این می‌طلبد کارهای بسیار دقیق مهندسی در آبراه‌ها و دامنه‌ها برای کنترل سیل انجام دهیم.
«در فلات مرکزی ایران نیز بحث بحران آب مطرح است. در این مناطق، عملیات آبخیزداری باید توأم با نفوذ باشد تا سبب تغذیه منابع زیرزمینی آب شوند.»
«در مناطق ساحلی جنوب کشور، ظرفیت بالایی برای آبخیزداری وجود دارد. از یک طرف کم‌آبی را داریم و از سوی دیگر، جریان‌های سدی بزرگی به دریا تخلیه می‌شود که این‌ها را باید به هر طریقی جمع‌آوری و مدیریت کرده و حتی برای توسعه کشاورزی و روستایی استفاده کنیم.»
سیلاب به‌عنوان یک پدیده طبیعی هم از نظر تلفات جانی و هم از نظر خسارات مالی جزو مهیب‌ترین بلایای طبیعی در جهان محسوب می‌شود.
**میزان وقوع سیل در ایران روندی افزایشی داشته است
بر اساس آمارهای منتشر شده توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، از ابتدای سال 1330 تا شش ماهه اول سال 94، درمجموع 6 هزار و 359 فقره سیل در ایران رخ داده است.
آن‌طور که در آمارهای این سازمان قید شده، تعداد سیل‌های ایران در دهه 30 یعنی از سال 1330 تا 1339، در سراسر کشور 179 مورد بوده است. این رقم در دهه 40 با بیش از 20 درصد افزایش نسبت به دهه قبل، به رقم 215 مورد رسیده است.
ایران در دهه 50 شاهد وقوع 404 فقره سیل بوده است. در دهه 80 ، شاهد رشد 89 درصدی وقوع سیل نسبت به دهه ماقبل بوده‌ایم. در دهه 60، 70 و 80 تعداد دفعات وقوع سیل در کشور با رشدی تصاعدی به ترتیب به یک هزار و 231، دو هزار و 97 و یک هزار و 581 فقره رسیده است. بر اساس آنچه در آمارهای گردآوری شده سازمان جنگل‌ها درج شده، از ابتدای سال 90 تا 6 ماهه ابتدای سال 94، 552 مورد سیل در ایران رخ داده است.
با وجود خطرات ناشی از سیل و تأثیرات مخرب آن به‌ویژه بر روی فرسایش خاک، کارشناسان معتقدند می‌توان با روش‌های آبخیزداری، تهدید سیل را به فرصت تبدیل کرد.
**رژیم بارش‌ها تغییر کرده است
پرویز گرشاسبی، رئیس اداره توسعه فناوری و انتقال یافته‌های تحقیقاتی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و معاون سابق آبخیزداری، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، در گفت‌وگو با ایرناپلاس در مورد وضعیت بارش‌ها در سال‌های اخیر می‌گوید: ما درمجموع در اقلیمی خشک قرار داریم و در مواقعی هم بارش‌های ناگهانی را از گذشته در اقلیم ایران شاهد بوده‌ایم. اما مشاهدات نشان می‌دهد در بعضی از مناطق، به‌ویژه مناطق شمالی کشور، رژیم بارش‌های تغییر کرده است. به‌طوری که ما شاهد بارش‌های سیل‌آسا به‌ویژه در فصول گرم هستیم که در دهه اخیر در شمال کشور، در حوزه آبخیز خزر، به وقوع پیوسته است.
**بهترین سد خود زمین است
وی با بیان اینکه می‌توان نتیجه گرفت که تغییرات اقلیمی و پدیده‌هایی مانند ال‌نینو در شکل‌گیری چنین الگوهای بارشی مؤثر بوده است افزود: یک تفاوت اقلیمی را به‌ویژه در بارش فصل گرم شاهدیم که گستردگی آن را در دامنه جنوب البرز و مراکز فلات ایران نیز کم و بیش شاهد بوده‌ایم.
معاون سابق آبخیزداری سازمان جنگل‌ها در مورد راه مقابله با سیلاب‌های ناشی از باران‌های ناگهانی و سیل‌آسا اظهار داشت: آبخیزداری بهترین روش به تله‌اندازی آب‌ها ناشی از باران‌های ناگهانی و سیل‌آسا در سرزمین‌های گرم و خشک است. چون امروز به این نتیجه رسیده‌ایم که بهترین سد خود زمین است. آبخیزداری با اقداماتی که در دامنه‌های کوه انجام می‌دهد و یا سطوح آبگیر بارانی که در دامنه‌ها ایجاد می‌کند ضمن بالا بردن جذب آب در خاک، نهایتاً مازاد آن را به آبراه‌ها هدایت می‌کند و از وقوع سیلاب جلوگیری می‌کند.
**آبخوان‌داری در هر هکتار، 1000 متر مکعب آب ذخیره می‌کند
گرشاسبی با بیان اینکه آبخیزداری سبب تغذیه آبخوان‌ها از این سیلاب‌های می‌شود تصریح کرد: پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در حال حاضر به بیش از دو دهه است که روی بحث آبخوان‌داری و پخش سیلاب کار کرده است. در حال حاضر 38 ایستگاه آبخوان‌داری در کشور و حدود 70 هزار هکتار کار تحقیقاتی صورت گرفته است و از همین رو، پتانسیل بالایی در پخش سیلاب داریم.
«در پهنه‌بندی که در کشور انجام داده‌ایم، 14 میلیون هکتار از این «مخروط افکنه‌هایی» که در خروجی رودخانه‌ها قرار دارد از طریق مناطق «سردشتی» پتانسیل تغذیه آب دارند. به‌طوری که در 68 هزار هکتار آبخوان‌داری که انجام داده‌ایم، به‌طور متوسط سالانه در هر هکتار توانسته‌ایم 1000 متر مکعب آب ذخیره کنیم.»
وی با بیان اینکه روش‌های مختلفی در آبخیزداری با اهداف مختلف وجود دارد گفت: در آبخیزداری، آبی که در بالا دست صرف تغذیه آب می‌شود نسبت کاهش و تبخیر آن در پایین‌دست، 13 برابر کمتر است. بنابراین ما باید از همان ابتدای بارش قطرات باران و برف در دامنه‌ها، فرآیند نفوذ را ایجاد کنیم.
**توسعه آبخیزداری نیازمند مشارکت مردمی است
گرشاسبی با بیان اینکه توسعه آبخیزداری غیر از مطالعات دقیق و روزآمد، نیازمند مشارکت مردمی است توضیح داد: آبخیزداری در پهنه‌های وسیعی در مزارع و مراتع اتفاق می‌افتد. در حدود 18 تا 20 میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز در مراتع و کشتزارها قرار دارد که متعلق به مردم است. اگر نتوانیم مردم را برای اجرای طرح‌های آبخیزداری اراضی کشاورزی و باغی حتی در اراضی دیم، راضی و مشارکت آن‌ها را تسهیل کنیم، موفق نخواهیم بود.
«در حال حاضر توجه به آبخیزداری نیاز بزرگ کشور ماست و چه دولت کمک بکند و چه نکند باید انجام شود. ما در سال گذشته حدود 340 هزار هکتار آبخیزداری را به‌طور کامل با استفاده از منابع مالی خیرین در بیش از 6 استان انجام دادیم.»
« اگرچه سدسازی در برخی از نقاط کشور ضروری بوده ولی واقعیت این است که اگر ما به‌جای صرف بودجه‌های هنگفت و زیاده‌روی برای احداث سد، آن را در راستای توسعه بخش آبخیزداری به کار می‌بردیم، تا این حد با سفره‌های خالی زیرزمینی آب مواجه نمی‌شدیم. ما خیلی کم روی آبخوان‌داری و مدیریت چاه‌های آبی و قنواتمان کار کرده‌ایم.»
**همه نقاط کشور مستعد عملیات آبخیزداری است
وی در پاسخ به این سؤال که چه مناطقی از کشور برای عملیات آبخیزداری مناسب است گفت: با توجه به سابقه 50 ساله آبخیزداری به شکل نوین در ایران، تمام نقاط کشور مستعد این عملیات است. برخی گمان می‌کنند به خاطر تراکم پوشش گیاهی در مناطق جنگلی مانند شمال کشور، نیازی به آبخیزداری نداریم در حالی که حتی در مناطق جنگلی حفاظت شده هم خطرات جریانات سیلابی در سنوات اخیر وجود دارد. چون پوشش گیاهی و خاکی به‌تنهایی از ظرفیت اندکی برای جذب آب باران برخوردار است و پس از آن سیل جاری می‌شود.
گرشاسبی در عین حال تأکید کرد: اما نوع و اهداف آبخیزداری، متناسب با هر منطقه متفاوت است. برای مثال، در شمال کشور این عملیات اکثراً برای گرفتن سرشاخه‌ها و رسوبات بزرگ در آبراه‌ها استفاده می‌شود.
«در منطقه شهری مانند دامنه جنوبی البرز، حدود 75 هزار هکتار، شامل 17 زیرحوضه وجود دارد. در این مناطق باید اقداماتی را برای آبخیز شهری انجام دهیم تا با کنترل سیلاب، مانع از آسیب شهرها شویم.»
وی خاطرنشان کرد: 345 شهر ما در معرض تهدید سیل است و این می‌طلبد کارهای بسیار دقیق مهندسی در آبراه‌ها و دامنه‌ها برای کنترل سیل انجام دهیم.
«در فلات مرکزی ایران نیز بحث بحران آب مطرح است. در این مناطق، عملیات آبخیزداری باید توأم با نفوذ باشد تا سبب تغذیه منابع زیرزمینی آب شوند.»
«در مناطق ساحلی جنوب کشور، ظرفیت بالایی برای آبخیزداری وجود دارد. از یک طرف کم‌آبی را داریم و از سوی دیگر، جریان‌های سدی بزرگی به دریا تخلیه می‌شود که این‌ها را باید به هر طریقی جمع‌آوری و مدیریت کرده و حتی برای توسعه کشاورزی و روستایی استفاده کنیم.»
