انجام دادن کاری به صورت کامل معنای دیگر احسان محسوب می‌شود. خداوند در قرآن فرموده است: «الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ؛ کسی که هر چیز را که آفرید، نیکو آفرید». همچنین آیه «الطَّلاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسَانٍ؛ طلاق دو بار است پس از آن یا باید او را به طور شایسته [همسر خود] نگاه داشت، یا به نیکی رها کرد» نیز به معنای مذکور آمده است.

انجام کار‌های نیک و رفتار پسندیده معنای دیگر مفهوم احسان محسوب می‌شود. خداوند در قرآن فرموده است: «قُلْ یَا عِبَادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةٌ؛ بگو‌ای بندگان مومن از پروردگارتان پروا کنید، برای کسانی که در این دنیا نیکی کنند [و اعمال صالح انجام دهند] پاداش نیکو است». همچنین خداوند در سوره انعام فرموده است: «ثُمَّ آتَیْنَا مُوسَی الْکِتَابَ تَمَامًا عَلَی الَّذِی أَحْسَنَ؛ باری به موسی کتاب آسمانی دادیم، برای اینکه نعمت را بر کسی که نیکی [و اعمال و رفتار صالح] انجام داده بود...». این آیه نیز مفهوم احسان را در معنای انجام کار‌های پسندیده آورده است.

همچنین احسان از مفاهیمی است که  از اصطلاحات اخلاقی اساسی در قرآن محسوب می‌شود. آیه: «مَنْ یَتَّقِ وَیَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ؛ هر کس پروا و شکیبایی پیشه کند، خداوند پاداش نیکوکاران را فرو نمی‌گذارد» نشان می‌دهد که احسان به معنای تقوا و صبر آمده است.

 

آیات «وَسَارِعُوا إِلَی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ * الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ و برای نیل به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن هم چند آسمان‌ها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده شده است، بشتابید * کسانی که در راحت و رنج انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌خورند و از مردمان در می‌گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد» نشان دهنده معنای حلم از مفهوم احسان است.

آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره مرسلات نیز محسنین به عنوان متقین شمرده شده‌اند: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی ظِلالٍ وَعُیُونٍ * وَفَوَاکِهَ مِمَّا یَشْتَهُونَ *کُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِیئًا بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ * إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ»؛ پرهیزکاران در سایه‌ ساران و [کنار] چشمه سارانند و میوه‌هایی که دلخواهشان است، به خاطر کار‌هایی که کردند، بخورند و بنوشند [خوش و] گوارا، ما بدین گونه نیکوکاران را جزا می‌دهیم».

بر اساس روایتی که کلینی در جلد یک الکافی از امیرالمومنین (ع) ذکر کرده، صاحبان فرمان را با نیکوکاری معرفی کرده است: «خدا را به خدا بشناسید و رسول را به رسالتش ‍ و صاحبان فرمان را به امر به معروف و دادگرى و نیکوکارى بشناسید».

 

 

شیخ صدوق در جلد چهارم کتاب من لایحضره الفقیه روایتی از امام صادق (ع) در مورد معنای احسان در آیه «و بالوالدین احسانا» آورده است: «به آن‌ها به خوبى همکارى کنى و آن‌ها را به زحمت نیندازى که آن‌ها از تو چیزى را بخواهند که به آن نیاز دارند؛ اگر چه به آن‌ها محتاج و مستمند نباشند. به درستى که خداوند متعال مى‌فرماید: (هرگز خیر و نیکى را درک نمى‌کنید تا آن که احسان و بخشش کنید آن چه را که دوست دارید) سپس فرمود: وقتى یکى از آن‌ها یا هر دو به پیرى رسند به آن‌ها حتى اف نگویید و اگر تو را کتک زدند نباید بر آن‌ها بانگ بزنى و با آن‌ها نیکو سخن بگو و مراد از قول کریم این است که خدا شما را بیامرزد و (مراد از روى رحمت و مهربانى بال تواضع و فروتنى را برایشان فرود آور) این است که با چشم درشت به آن‌ها نگاه نکن و از روى مهربانى به آن‌ها بنگر و مباد صدایت را از صداى آن‌ها بلندتر کنى و دست خود را از دست آن‌ها بلندتر کنى و خودت را به جلوتر بیندازى».

همچنین امام صادق (ع) طبق روایت محدث نوری در جلد هفتم مستدرک الوسائل در مورد بهترین خلق در دنیا و آخرت فرموده است: «آیا به شما خبر بدهم که بهترین خلق در دنیا و آخرت چه کسى است: عفو و گذشت از کسى که به شما ستم روا داشته است و صله رحم کنى از کسى که از شما بریده است و احسان و نیکى کنى به آن کس که به شما بدى کرده است و عطاء بخشش کنى به کسى که شما را محروم ساخته است».

آیات و روایات ذکر شده نشان می‌دهد که مفهوم احسان از جایگاه بالایی در دین اسلام برخوردار است؛ لذا احسان کردن به دیگران از ویژگی‌های مسلمانان و متقین شمرده می‌شود. جامعه امروز ما به این مفاهیم نیازمند است؛ چرا که مدینه فاضله‌ای که در پرتو احکام الهی تبیین می‌شود، بدون توجه به چنین مفاهیمی تشکیل نمی‌شود.

منبع:میزان