بازگشت به شرق یا بازگشت به شعار «نه شرقی و نه غربی»/ چرا ایران بایستی در سیاست خارجی موازنه را رعایت کند؟

 گروه سیاسی جهان نيوز، امیر حمزه نژاد: دولت حسن روحانی از بدو ورود به صحنه سیاسی از سال 92 سیاست خارجی خود را بر روی غرب به ویژه آمریکا متمرکز کرد. در این حیطه جمله معروف رئیس جمهور که به جای اینکه با «اروپایی‌های آقااجازه» ببندیم با «کدخدای» این ده می بندیم، مورد توجه قرار گرفت. از این رو ارتباط دیپلماتیک در سطح هسته ای با آمریکا مد نظر قرار گرفت و به چند نمونه جالب توجه در روابط فی مابین از جمله قدم زدن دو وزیر خارجه ایران و آمریکا با یکدیگر منجر شد.

این درحالی بود که در زمان دولت پیشین جریان اصلاحات که مخالف سفت و سخت آن بود با اشاره به تحولات در دوره اصلاحات بیان می شد که برای رئیس دولت اصلاحات در غرب فرش قرمز پهن شده است اما دولت احمدی نژاد با رویکرد دیپلماسی تهاجمی نتوانست کاری از پیش ببرد و منزوی شد. در این حیطه ارتباط ایران با آمریکای لاتین و قاره آفریقا مورد تمسخر واقع شد. اما حسن روحانی در انتخابات سال 92 بیان داشت که هم روابط ایران با دنیا را سامان می بخشد و هم عزت را به پاسپورت ایرانی باز می گرداند.

اما در حوزه آمریکا با روی کار آمدن دولت ترامپ و زیر پا گذاشته شدن برجام، موضوع بستن با کدخدا با شکست روبرو شد. دولت مجبور شد که برای زنده نگاه داشتن برجام با اروپایی هایی که قبلا آقا اجازه نامیده بود، وارد مذاکره شود. اما اروپایی ها هم چندان در خصوص نگاه داشتن برجان زبان و عملشان یکی نیست و دیده می شود که ترس از اروپا باعث شده شرکت های اروپایی یکی پس ازدیگری از اقتصاد ایران خارج شوند.

چندی قبل، حسن روحانی سفری به چین داشته است که برای شرکت در اجلاس شانگهای صورت گرفت. همین موضوع مورد توجه رسانه های اصلاح طلب قرار گرفت. روزنامه سازندگی که ارگان رسانه ای جدید حزب کارگزاران به سردبیری « محمد قوچانی» است، با تیتر « بازگشت به شرق» از این سفر استقبال کرد.

این روزنامه نوشت که شام دو نفره روحانی و «شی جین پینگ»، عالی ترین مقام جمهوری خلق چین برگزار شد تا دولت عیار این کشور درباره پرونده هسته ای ایران را به آزمایش بگذارد. در همین رسانه‌ها حتی مطرح شد که اهمیت چین از کل اروپا برای ایران بیشتر است. موضوعی که از تحلیل ذوق زده رسانه های جریان اصلاحات مثل همیشه پرده بر می دارد. این در شرایطی است که ایران با توجه به این که در چهارراه جهانی قرار دارد و منطقه ای بسیار استراتژیک محسوب می‌شود بایستی سیاستی خاص را در پیش بگیرد، سیاست خارجی که با شعاری که بر سر سردر وزارتخارجه نقش بسته است، رو به جلو خواهد رفت.

 « شعار نه شرقی نه غربی» که از یک موازنه منفی در سیاست خارجی در برخورد با قدرت‎های جهانی سخن می گوید. البته این موازنه منفی می تواند به طور مثبت هم در شرایط مختلف در بیاید اما اینکه سیاست خارجی ایران در یک سمت و سو از غرب یا شرق متمرکز باشد قطعا منافع ایران کسب نخواهد شد و مورد سوء استفاده قدرتهای غربی و شرقی قرار می گیرد.

 این در شرایطی است که این افراط و تفریط در سالهای گذشته مشکلاتی را برای کشورمان به همراه داشته است. در دولت حسن روحانی نیز در ابتدا تمرکز بیش از حد وزارتخارجه به غرب و برجام همه توان دیپلماسی را مصروف یک پروژه کرد که بعدها به «برجامیزه» کردن سیاست خارجی معروف شد. پروژه ای که در آن توسعه اقتصادی و حتی آب و محیط زیست و اشتغال و ازدواج جوانان به خارج از کشور و در دستان غرب و آمریکا قرار گرفت.

البته ارتباط با چین و روسیه که همواره در آن احیای جاده ابریشم مطرح بوده است، برای کشورمان در حوزه سیاست خارجی مهم و حیاتی است. اینکه اروپایی ها و غرب ببیند که ایران با قدرتهای دیگر از جمله کشورهای شرقی مانند هند و چین روابط خوبی دارد و انحصار دیپلماتیک در این عرصه شکسته می شود، می تواند برای سیاست خارجی ایران در ارتباط با غرب هم فواید زیادی به همراه بیاورد و رقیبی برای غرب در حوزه سیاست خارجی ایجاد کند.
 
اما استراتژی سیاست خارجی ایران (موازنه مثبت و منفی) که از زمان‌های دور از جمله زمان امیرکبیر در پیش گرفته و مثمر ثمر واقع شده است در این حیطه نبایستی فراموش شود. اینکه ارتباط ایران با آفریقا و آمریکای لاتین که هر کدام از اهمیت خاصی برخوردار هستند در زمانی به جهت موارد سیاسی مورد تمسخر قرار می گرفت، بیشتر نشان دهده کم سوادی برخی رسانه ها و جریانات سیاسی در حوزه بین الملل است.
 
به هر جهت این موضوع که فقط غرب را برابر جهان خارج انگاشته شود قطعا برای کشورمان مضر است و ارتباط با کل جهان و رعایت این موازنه شرط اساسی برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی کشورمان است.