گروه فرهنگ و هنر جهان نیوز: هفتادویکمین دوره جشنواره فیلم کن شامگاه شنبه (۱۹ می/ ۲۹ اردیبهشت) با اهدای جوایز به فیلمهای برنده پایان یافت. اما اختتامیه جشنواره «کن» در حالی برگزار شد که در کنار معرفی برگزیدگان، حواشی دیگری نیز در این مراسم اتفاق افتاد. جشنواره کن امسال، میزبان بیشترین سینماگران ایرانی در تاریخ این رویداد بود. فرانسه از ایران خواسته بود که به جعفر پناهی اجازه خروج بدهد تا در هنگام نمایش فیلمش در جشنواره کن باشد.
فرهادی جا ماند و پناهی جایزه گرفت!
به گزارش جهان نیوز، جشنواره کن امسال، میزبان بیشترین سینماگران ایرانی در تاریخ این رویداد بود. بهجز دو نفر که در آثاری کاملاً غیر ایرانی حضور داشتند، آقایان اصغر فرهادی برای فیلم «همه میدانند» و جعفرپناهی برای «سهرخ» دو سینماگر ایرانی بودند که فیلمهایشان در کن به نمایش درآمد. فیلم فرهادی که در آن چند بازیگر مطرح بینالمللی هم حضور داشتند بهعنوان فیلم افتتاحیه کن انتخاب شد.
پس از اکران «همه میدانند» در کن، برخلاف انتظارهای اولیه، منتقدان خارجی به فیلم جدید کارگردان «فروشنده» اقبال زیادی نشان ندادند و نهایتاً «همه میدانند» در لیست فیلمهای نمایش دادهشده در کن، جزو سه فیلم ضعیف جشنواره طبق امتیاز منتقدان بینالمللی قرار گرفت.هرچند که فیلم جدید این کارگردان ایرانی برخلاف کن، در سینماهای فرانسه بهطور قابل توجهی مورد استقبال قرار گرفت.«همه میدانند» که همزمان با کن در فرانسه به اکران عمومی رسید، توانست رکورد فروش را بزند.
دومین کارگردان ایرانی که فیلمش در کن به نمایش درآمد، جعفرپناهی بود.پناهی که بهدلیل حکم قضایی ممنوعالخروج است، برای اکران فیلمش نتوانست به کن برود اما دیگر عوامل این فیلم راهی کن شدند. «سهرخ» به نمایش درآمد و نظرات مختلفی درباره آن توسط منتقدان منتشر شد.
البته کم و کیف نظرات منتقدان نسبت به فیلم جدید پناهی احتمال این را بهوجود میآورد که این فیلم هم قدمی جلوتر از «تاکسی» نباشد.هرچند که همانطور که پیشبینی میشد، مسوولان کن، پناهی را دست خالی نگذاشتند و جایزه بهترین فیلمنامه را بهصورت مشترک به وی دادند.
هرچند که باتوجه به عدم نمایش فیلم در ایران، نمیشود نظر درستی درباره کیفیت ساخت آن داد و غنای جایزه اهدا شده به وی را سنجید اما عقبه پناهی و حواشی همیشگی سیاسی او باعث میشود که برخی گمانهزنیهای غیر هنری را دراینباره بهوجود آورد.
آقای عزتالله ضرغامی، رییس سابق رسانه ملی در کانال شخصیاش نوشت: «قبل از اختتامیه در جلسهای درباره کن گمانهزنی میشد. گفتم به فیلم فرهادی جایزه نمیدهند ولی به فیلم پناهی هرطور شده جایزهای میدهند... دوستان پیامک زدند که پیشبینیات درست بود؛ ازکجا فهمیدی؟ گفتم: صحنه روشنتر از آن بود که نورافکن بخواهد!»(1)
فرهادی قبلا چگونه جایزه می گرفت؟!
فضای متاثر از ساخت فیلم در فیلمهای جایزهگرفته فرهادی همیشه موثر و غیرقابل انکار بود. «درباره الی» در شرایطی خرس نقرهای جشنواره برلین را کسب کرد که در داخل ایران ممنوعالاکران بود، گلشیفته به فرانسه رفته بود و با کشف حجاب و اظهارنظرهای سیاسی، اتمسفر پیرامون این فیلم را داغ کرده بود. این در حالی بود که فیلم متاثر از اتفاقات روز یک منجی عجیب داشت.
فرهادی در نشست فرهنگسرای رسانه در سال 87 درباره این منجی میگوید: «با کمک جواد شمقدری و آقای احمدینژاد، رئیسجمهوری مساله فیلم به بهترین شکل حل شد.» «جدایی نادر از سیمین» شرایط بهتری از لحاظ جو سیاسی داشت. انتخابات سال 88 با حواشی فراوان برگزار شد و یک بستر درجه یک برای بخشی از هنرمندان بود تا بتوانند صریحتر با غرب سخن بگویند. «ای کاش سال آینده ایران، مثل امروز نباشه؛ ای کاش سال آینده ایران شرایطی داشته باشه که «گلشیفته فراهانی»، «امیر نادری» و «محسن مخملباف» بهراحتی به وطن بازگردند؛ ای کاش سال آینده «جعفر پناهی» بتونه فیلم بسازه و ای کاش سال آینده هیچچیز مثل این سالها نباشه.»
فرهادی در روزهایی که در حال ساخت «جدایی» بود این اظهارنظر را در جشن خانه سینما کرد که با واکنش بسیار خندهدار وزارت فرهنگ دوران احمدینژاد همراه شد. بیانیهای که با انا لله و انا الیه راجعون شروع شد و بهصورت غیرقانونی جلوی پروانه ساخت جدایی را گرفت؛ موضوعی که در رسانههای خارجی ضریب قابل توجهی داده شد و ناخواسته به دیده شدن فرزند به دنیا نیامده فرهادی کمک کرد.
فرهادی بعد از صحبتهایش در جشن خانه سینما که منجر به باطل شدن پروانه ساخت فیلم «جدایی نادر از سیمین» شد، دوران سختی را پشتسر گذاشت تا درنهایت با راهنمایی عباس کیارستمی به وزارتخانه رفت و ضمن اظهار ندامت، حرفهایش را پس گرفت. هرچند این ماجرا در مواردی به نفع او شد اما از آنجا به بعد متوجه شد که چگونه باید با هماهنگی و همسویی «هرچند نامحسوس» با برخی از ارگانها به پیش برود. در شرایطی که امثال مخملباف با شال سبز در جشنوارههای خارجی مثل ونیز حاضر میشدند و جعفر پناهی فیلمی زیرزمینی درباره کهریزک میساخت، فرهادی پیچیدهتر وارد این ماجرا شد.
یک عکس موبایلگرفته، یک دیالوگ دوپهلو و کمضریب در فیلم (آنجایی که نادر در حال درس پرسیدن از دختر است و یکی از کلمات مترادف محل سوال نهضت و جنبش است) و یک اظهارنظر ثبتشده در کتاب رودررو با فرهادی: وقتی فیلمنامه را مینوشتم، خیابانها شلوغ بود و آن اتفاقات در حال رخ دادن بود، ردپای کمرنگ او پیرامون حوادث سال 88 بود. اما هرچقدر به جشنوارههای خارجی نظیر برلین، گلدنگلاب و حلقه منتقدان نیویورک نزدیکتر میشویم این اظهارات شکل بازتری به خود گرفت.
در اظهارات صریحتری او از بخش معترض سال 88 حمایت کرد و درنهایت این فرهادی بود که با این فیلم اولین اسکار ایران را کسب کرد که صدالبته نه من، نه هیچ فرد دیگری نمیتواند منکر قوتهای فنی جدایی شود و البته قوتهای سیاسی فرهادی.
بعد از این فرهادی بهعنوان یک سینماگر درجه یک بینالمللی ظاهر میشود و به فراخور موضوعات مختلف، اظهارنظرهای جدی سیاسی میکند. فیلم بعدی وی «گذشته» اما پتانسیل حرکت در مسیر اتفاقات جنجالی ایران را نداشت. جنس سوژه و عدم حواشی موجود از تولید تا اکران در فرانسه برخلاف ایران باعث شد فرهادی نتواند برای بهتر دیده شدن این فیلم نقشه چشمگیری بکشد.
فیلم در جشنواره کن تنها برنده بهترین بازیگر زن شد و یکی از کمحاشیهترین فیلمهای فرهادی، کمجایزهترین آنها شد.فرهادی بعد از گذشته درگیر ساخت اثر خود در اسپانیا میشود، اثری که نه نامی از آن معلوم بود نه خط داستانی، اما بهیکباره هوس ایران میکند و در خلال زمان پیشتولید این اثر اسپانیایی و با اجازه از کمپانی تهیهکننده، به ایران میآید و فروشنده را میسازد؛ فیلمی که در ایران ساخته شده و مصادف شد با انتخاب ترامپ و یک اظهارنظر عجیب از او: «ورود پناهجویان از ایران و 10 کشور دیگر به آمریکا ممنوع شد.»
بهدلیل نزدیکی همیشگی هنرمندان آمریکایی به حزب دموکرات جو سنگینی در هالیوود علیه ترامپ شکل گرفت و این دستور باعث شد برای فیلم فروشنده بستر مناسبی شکل گیرد تا فرهادی بتواند استادانه همان وظیفه پس از تولید خود را انجام دهد.
او در نامهای سرگشاده اعلام کرد که بهخاطر محدودیتهای ایجادشده در مراسم اسکار شرکت نخواهد کرد. این نامه همه رسانههای معتبر جهان را تکان داد. نیویورکتایمز، گاردین، اسکریندیلی، فیگارو، لوموند، الپائیس، هالیوود ریپورتر، ایندیوایر، ورایتی، لسآنجلستایمز، ABCنیوز، هافینگتونپست و بسیاری دیگر از نشریات معتبر جهان نسخه کامل یا بخشهایی از نامه فرهادی را منتشر و تحلیل کردند. رسانهها تصمیم فرهادی را حملهای ظریف و ویرانگر به تصمیم جنجالی ترامپ توصیف کرد. تقریبا همه نهادهای فرهنگی ایالات متحده از نامه فرهادی حمایت کرده و ممنوعیت ورود اتباع مسلمان 6 کشور به آمریکا را غیرقانونی خواند.
«فروشنده» درنهایت بهترین فیلم غیرانگلیسیزبان اسکار شد و توانست افتخار دیگری برای فرهادی به ارمغان بیاورد.بعد از «فروشنده»، فرهادی «همه میدانند» را آماده حضور در جشنواره کن کرد. دستدردست گذاشتن او با پنهلوپه کروز خیلی زود اولین حاشیه این فیلم بود. فرهادی اینبار طرفیت خود با مردم ایران و انتقاد از ترامپ را اینگونه انجام داد: «شاید آنها فکر میکنند که دولت ایران را تحت فشار میگذارند، اما اولین کسانی که زیر فشار قرار میگیرند، مردم ایران هستند.»
او در ادامه با اشاره به مثالهایی از فشار به مردم توضیح داد: «مادری که منتظر دارو برای فرزندش است، فعالان حقوق بشر و فعالان امور زنان که زندگیشان را وقف پیشرفت وضعیت کشور کردهاند... آنها خیلی بیشتر از دولت آسیب خواهند دید.»
فرهادی در این اظهارنظر در حالی داروها را در لیست تحریمهای برگشته آمریکا در نظر گرفت که در واقعیت داروها در لیست تحریم نبودند؛ اشتباهی که دوباره این سوال را درباره فرهادی در ذهن کاربران فضای مجازی ایجاد کرد که آیا اساسا طرفیت فرهادی در اظهارات پس از تولید فیلمهایش صادقانه است یا یک تکنیک استادانه برای فضاسازی پیرامون فیلمهای او؟
همه میدانند البته برخلاف پناهی که برنده بهترین فیلمنامه نشد، موفق به دریافت هیچ جایزهای در کن نشد تا این ادعا بیشتر ثابت شود که فرهادی در خارج نمیتواند فیلمهای جایزهبگیری بسازد. او در کنار قوت فنی که حتما در اختیار دارد نیاز به فضای جنجالی ایران و کنش و واکنش منطقهای و جهانی نسبت به ایران دارد و البته اظهارات مکمل خودش.
شورایعالی بینالملل سازمان سینمایی یا جعفر پناهی
فیلم سینمایی «سه رخ» به کارگردانی جعفر پناهی به همراه فیلم «لازاروی خوشحال» ساخته آلیس رورواچر، بهطور مشترک برنده جایزه بهترین فیلمنامه شدند. دختر جعفر پناهی بالای سن حاضر میشود و بعد از تشکر از هیات داوران جشنواره فیلم کن، از پخشکننده فرانسوی فیلم یعنی ممنتو فیلم و همچنین از هنگامه پناهی، دیگر پخشکننده بینالمللی این فیلم تشکر کرد.
واضح است که پناهی، فیلمش را در ایران ساخته و به عنوان یک فیلمساز ایرانی در جشنواره حضور یافته است ولی او و فیلمش هیچ نسبتی با مجموع سیاستگذاریهای فرهنگی داخل کشور ندارد. او حتی از پخشکنندگان خارجی فیلمش تشکر میکند.
با نگاهی گذرا به یک ماه اخیر و واکنش مدیران دولتی به وضعیت فیلم پناهی و شکل حضورش در جشنواره فیلم کن، متوجه خواهیم شد که تصمیمگیری دقیقی در مواجهه با این شکل حضور بینالمللی از سینمای ایران وجود ندارد.
سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره حضور اصغر فرهادی و جعفر پناهی در جشنواره فیلم کن گفت: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هنوز به هیچ موضع رسمی درباره حضور این دو هنرمند در جشنواره فیلم کن نرسیده است.»
شاید پاسخ صالحی در مورد یکهتازیهای رسانهای پناهی در یک ماه اخیر، کمی محافظهکارانه به نظر برسد ولی واقعیت امر این است که وزیر ارشاد به موضعی اشاره میکند که در تمام این سالها مدیران دولتی نسبت به حضور فیلمسازان در خارج از کشور داشتهاند؛ موضعی منفعلانه و البته بدون کارکرد فرهنگی برای کشور که در قضیه اخیر پناهی بیشتر نمود پیدا کرده است.
صالحی در همان گفتوگویش به تعامل حداکثری سینمای ایران با سینمای جهان اشاره میکند و خیلی محافظهکارانه میگوید فیلمسازان با رعایت قواعد میتوانند در جشنوارههای خارجی حضور داشته باشند. اما این اظهارات آقای وزیر با آنچه از حضور بینالمللی سینماگران ایرانی نمود یافته، فاصله زیادی دارد. فیلمهای ایران هنوز نتوانستهاند بازار حداکثری برای مخاطبان سینمای ایران را کسب کنند.
ضمن اینکه به نظر میرسد مدیران دولتی، دست بسته قبول کردهاند که فیلمسازان ایرانی حاضر در جشنوارههای خارجی دیگر به قواعد و سیاستهای فرهنگی داخل کشور پایبند نیستند. در سایه نبود نقشه راه مدون برای سینمای بینالملل و تلاشهای محدود برای کسب سهم پرده سینماهای کشورهای دیگر، سینماگران جشنوارهایساز و جشنوارهایپسند در حال تکثیر هستند.
محمدمهدی حیدریان، رئیس سازمان سینمایی 21 اردیبهشت، در تازهترین اقدامات دولتی برای بخش بینالملل سینمای ایران، طی احکامی جداگانه اعضای شورای عالی بینالملل سینمای ایران را منصوب کرده است.
در حکم حیدریان آمده است: «انتظار میرود این شورا به عنوان بالاترین مرجع تصمیمگیری در فعالیتهای حوزه بینالملل در چارچوب برنامه جامع سینمای ایران به تدوین برنامههای عملیاتی و همچنین آییننامه و شیوهنامههای حمایتی جهت هموارتر شدن مسیر ورود به عرصه جهانی و بازارهای بینالمللی، همت گمارد.» اگرچه هیچ گزارشی از فعالیتهای این شورا هنوز اعلام نشده است ولی راهکاری که این مدیر دولتی ارائه کرده است، همچنان منفعلانه نسبت به شرایط موجود پخش سینمای بینالملل است.
حیدریان در همان حکم آورده است: «در جهت کمتر شدن تصدیگری دولت در این حوزه و گسترش فعالیت بخش خصوصی، نماینده صنف پخشکنندگان خارجی به عنوان عضو شورا پس از تشکیل و ثبت این صنف در خانه سینما به جمع حاضر میپیوندد.»(2)
پی نوشت:
1)http://sobhe-no.ir/newspaper/475/15/18924
2)http://newspaper.fdn.ir/?nid=2498&pid=1&type=0