۸۰درصد تالاب‌ها، در وضعیتی بحرانی
يکشنبه ۱۶ ارديبهشت ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۰۲
کد مطلب: 609412
به گزارش جهان نيوز به نقل از آرمان، از میان یك‌هزار تالاب موجود در کشور براساس تعریف کنوانسیون بین‌المللی رامسر، ۸۰درصد از تالاب‌های کشور در وضعیت بحرانی هستند یا در معرض خطر قرار دارند و این مساله به آن معناست که برخی از آنها کارکردهای خودشان را از دست داده‌اند. شاید باورش كمی سخت باشد؛ ایرانی كه روزگاری بنیانگذار اولین كنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها در جهان یعنی كنوانسیون رامسر بود؛ این روزها خروج تك تك تالاب‌هایش را از لیست این كنوانسیون به‌نظاره نشسته است. داستان با از نفس افتادن گاوخونی، جازموریان و پریشان شروع شد و با سیاه‌بخت شدن بختگان، خشكی هامون، نابودی هورالعظیم، بی‌جان شدن تالاب انزلی، صابری ، هیرمند ، یادگارلو و ده‌ها تالاب دیگر ادامه پیدا كرد و این داستان همچنان ادامه دارد.
هفت تالاب در معرض خطر جدی
تمامی این اتفاق‌ها درحالی رخ می‌دهد كه ارزش اکولوژیک تالاب‌ها ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های زراعی است. براساس آمار تالاب‌های ۳۰ کشور در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر (فهرست قرمز) قرار گرفته‌اند که به ترتیب ایران و یونان با هفت تالاب و پس از آنها جمهوری چک با چهار تالاب، بیشترین مونترو تالاب‌ها را دارند. همچنین نام ۲۷ تالاب ۱۷ کشور جهان نیز به‌دلیل بهبود شرایط اکولوژیکی تالاب‌هایشان از این فهرست خارج شده است. حمید ظهرابی، سرپرست معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینكه ۸۰درصد تالاب‌های مرکز کشور در معرض تهدید هستند، گفت: «حدود ۱۵۰ تالاب در کشور شناسایی شده که اکثر آنها وضعیت خوبی ندارند و دچار مشکل هستند.
اگرچه تالاب‌های منطقه زاگرس شرایط خیلی بحرانی ندارند، اما وضعیت این تالاب‌ها نیز خیلی خوب نیست. پیگیر تخصیص حقابه تالاب‌ها برای بهبود وضعیت آنها هستیم.» كشور ما باتوجه به شرایط ویژه و تقریبا استثنایی در جهان، دارای انواع تالاب‌هاست. در شمال و جنوب كشور، تالاب‌های مختلف ساحلی، با آب‌شیرین همچون تالاب انزلی، به‌شكل خلیج مانند، همچون تالاب میانكاله، باتلاق‌های‌شور ساحلی همچون تالاب شادگان، باتلاق‌های ساحلی كشندی همچون تالاب‌های دهانه گز و مند تالاب‌های مانگرو، همچون تالاب حرا در خورخوران قشم مشاهده می‌شوند.
تنوع بسیار تالاب‌های داخلی
از نظر تالاب‌های داخلی نیز، تنوع بسیار زیادی وجود دارد. تالاب‌های تاروهویر در ارتفاعات دماوند و دریاچه گهر در ارتفاعات اشتران‌كوه لرستان، چند‌هزار متر بالاتر از سطح دریای‌آزاد قرار دارند. تالاب ارومیه با شوری بسیار زیاد خود وفون ویژه یعنی آرتمیا در منطقه آذربایجان، تالاب‌های هامون با آب شیرین، وسعت بسیار زیاد وعمق كم در سیستان، تالاب‌های آب‌شور تشکیل شده در دریای اترک و با ارتفاع پایین‌تر از سطح دریای آزاد، دریاچه‌های کارستیک ناشی از انحلال‌آهك همچون تالاب‌های ارژن و پریشان، دریاچه‌های باقی‌مانده از دریای‌قدیمی تتیس همچون حوض‌سلطان قم و بالاخره، كفه‌های مرطوب و نمكی همچون كویر‌نمك و كویر سیرجان، جنبه‌های بسیار زیبا و متنوعی از تالاب‌های جهان را به نمایش گذاشته‌اند.
میقان ایستاده می‌میرد
میقان به بلندترین تالاب كویری دنیا و به نگین‌سبز استان مركزی معروف است. ۲۰هزار درنای خاکستری در تالاب میقان كه یکی از کانون‌های زمستان‌گذر است، اقامت دارند. به‌گفته كارشناسان سرنوشت دریاچه ارومیه در میقان درحال تكرار است. آتش‌سوزی، برداشت غیراصولی سولفات سدیم، احداث جاده در قلب تالاب، عدم‌اختصاص حقابه و ... بلای جان میقان شده است. در آتش‌سوزی‌ای كه به‌تازگی در این تالاب رخ داده بیش از ۵۰هزار هكتار از اراضی میقان در آتش سوخته و آسیب جدی به آن وارد كرده است. احداث جاده تالاب را به دو قسمت تبدیل كرده و ارتباط اكولوژیك تالاب را از بین برده‌اند.
یكی دیگر از مشكلات میقان حفاری و گودبرداری غیراصولی و حفر چاله‌های عمیق در تالاب است. این كار باعث می‌شود آب تنها در آن چاله‌های عمیق جمع و مابقی تالاب خشك شود. همچنین تخصیص حقابه تالاب براساس مطالعات‌دقیق صورت نگرفته است. در خوشبینانه‌ترین حالت اگر ۱۰۰درصد فاضلاب اراك وارد تالاب شود بازهم به‌دلیل وجود گودال‌های عمیق قسمتی از تالاب خشك می‌ماند. این درحالی‌است كه در سال‌های اخیر حقابه تالاب را به‌شدت كم كرده و به كشاورزی و صنعت اختصاص داده‌اند. بارها برای رفع مشكلات میقان كارگروه‌های مختلف تشكیل شده اما خروجی‌ای كه بتواند تمامی مشكلات تالاب میقان را حل كند، درپی نداشته است. البته سال گذشته با متخلفان تخریب تالاب میقان برخوردهای جدی شد اما تاكنون بسیاری از مصوبه‌های آن كارگروه اجرا نشده است. خشك شدن این تالاب خطر وقوع طوفان‌های شیمیایی را در بردارد كه زندگی ۶۵۰هزار نفر از شهروندان اراكی را تهدید می‌كند.
سونامی سرطان از گاوخونی برمی‌خیزد
در ورزنه اصفهان تالابی به‌نام گاوخونی وجود داشت كه سرسبزی، حیات و شهرت خود را در ایران و جهان از آن گرفته بود. اما این روزها نبض حیات در ورزنه به‌كندی می‌زند، تالاب‌خشكیده و از این خشكی باغ‌ها و مزارع بایر شدند و مردم نیز مانند گرد‌و‌غبار برجای مانده از گاوخونی بیمار شده‌اند. براساس شواهد علائمی از وضعیت بحرانی ناشی از خشکی گاوخونی مشاهده می‌شود كه از طوفان نمک و ریزگردهای‌سمی خبر می‌دهد. ورزنه شهری است كه یكی از مهم‌ترین تالاب‌های‌ملی‌و‌جهانی را در خود دارد و شوربختانه چند سالی‌است روبه خشكسالی و بهتر بگوییم نابودی است. این تالاب بیش از ۱۰میلیون سال قدمت دارد و به‌صورت دائمی از زاینده‌رود و همچنین به شكل فصلی از رودخانه ایزدخواست تامین می‌شود كه هر دو فعلا خشك هستند.
اما واقعیتی كه نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد لطمات جبران‌ناپذیری است كه خشكی گاوخونی نه‌تنها بر محیط‌زیست كه بر انسان‌ها وارد می‌كند. ریزگردهای سمی و خطرناكی كه در بستر خشك این تالاب وجود دارند توسط باد و عملیات انتقال هوا به شهرها و روستا می‌آیند و امراضی همچون سرطان‌ریه را به‌همراه دارند. برخی كارشناسان سلامت و محیط‌زیست اعلام كرده‌اند كه اگر خشكی تالاب گاوخونی به همین صورت ادامه پیدا كند، در ۱۰ سال آینده ۱۰هزار نفر سرطانی در یزد،۳۵هزار سرطانی در اصفهان و دو‌هزار و ۵۰۰ نفر سرطانی در شهركرد تنها بر اثر ریزگردهای برخاسته از گاوخونی خواهیم داشت.این آمار و ارقام نگران كننده باعث شده تا حرف و نقل‌های متفاوتی درباره گاوخونی زده شود و همه به‌نوعی در تلاش نجات گاوخونی باشند.
آخرین نفس‌های شادگان
احداث هشت سد درحوضه آبریز تالاب‌شادگان آن را به ورطه خشکی کشانده است.حجم آب شیرین ورودی شادگان به‌دلیل كاهش نزولات‌جوی، خشكسالی و ذخیره‌آب در پشت سد مارون كاهش چشمگیری داشته است. كاهش آب‌شیرین موجب تغییر اكوسیستم تالاب شده است. آب‌های شور و نیمه‌شور شادگان نیز كه از طریق جزر و مد دریا و كارون تامین می‌شد، به‌شدت كاهش یافته است. اما كاهش آب ورودی به شادگان همه ماجرای آن نیست، بلكه ورود پساب‌های صنعتی به تالاب نیز مشكل دیگر شادگان است. همچنین دپوی زباله‌های شهری و بیمارستانی نیز بلای جان شادگان شده است. درحال حاضر شادگان از زهاب نیشكر تغذیه می‌شود. حقابه شادگان از رودخانه‌های خوزستان اختصاص داده نمی‌شود و علت اصلی خشكی آن همین مساله است. اگر شادگان و هورالعظیم به‌صورت كامل خشك شوند باید منتظر سونامی نمك در خوزستان باشیم. آن زمان دیگر ادامه زندگی در این استان غیرممكن خواهد شد.
مدیریتی اشتباه!
بسیاری از كارشناسان نبود مدیریت صحیح و اصولی بر منابع آبی كشور را دلیل اصلی نابودی تالاب‌ها و بحران پیش آمده می‌دانند. آنها اعتقاد دارند خشكی تالاب‌ها پیامد انتقال آب بدون برنامه‌ریزی بوده است. بر اساس آماری که در دست است حدود ۴۰ تالاب کشور بین ۵۰ تا ۹۰درصد دچار خشکی خارج از روال طبیعی شده‌اند، به‌عنوان مثال دریاچه ارومیه در استان آذربایجان‌غربی ۹۰ درصد، گاوخونی استان اصفهان ۹۰ درصد، پریشان در شهرستان کازرون در استان فارس ۸۰ تا ۹۰درصد و مهارلو در استان فارس ۱۰۰درصد خشک شده‌اند.
