پنجشنبه ۹ فروردين ۱۴۰۳ - 28 Mar 2024
 
۴

فلسفه و تاریخچه ی کامل نقاره زنی حرم مطهر امام رضا (‌ع )

جمعه ۲۴ آذر ۱۳۹۶ ساعت ۰۱:۱۰
کد مطلب: 573275
نواختن نقاره از زمان هاى قدیم در آستان مقدس امام رضا (ع) معمول بوده است. اما این که این رسم از چه زمانى آغاز شده و به صورت یک سنّت درآمده، معلوم نیست. نه نویسندگان در باره ی آن چیزى نوشته اند و نه اسناد و مدارک موجود در حرم مطهر چیزى را نشان مى دهد. اما از نشانه هاى تاریخى چنین برمى آید که در قرن دهم ، نواختن نقاره معمول بوده است.
فلسفه و تاریخچه ی کامل نقاره زنی حرم مطهر امام رضا (‌ع )
به گزارش جهان نيوز، فضل بن روزبهان خنجى در کتاب مهمان نامه بخارا، در حالات محمدخان شیبانى ، سلطان ماوراءالنهر که مشهد مقدس و ناحیه طوس را تصرف کرده بود ، مى نویسد:

سلطان تصمیم گرفت به زیارت حضرت رضا علیه السلام برود ، از این رو، با اعیان لشکر خود و قاضیان و محتشمان عازم مشهد گردید. من با گروهى قبلاً به مشهد رفتیم و در آن جا مراسم استقبال را فراهم کردیم. بر فوق بارگاه حضرت ، محلّى که نقاره نوبت حضرت امام مى زنند ، جماعت نقاره چیان اردوى همایون و نفیرچیان ایستاده ، مترصّد آن که چون موکب همایون برسد نقاره بکوبند و نفیر نوازند. آن حضرت امر فرمودند که دم نزنند و نفیرنوازى را به فقیرنوازى بدل فرمودند ، و چون به درگاه بارگاه رسیدند ، فرود آمده به پیشگاه برآمدند و از آن جا به روضه ی مقدس قدم گشاده بقیه درآمدند و آداب زیارت تقدیم نمودند و اندکى نشسته از قبه بیرون فرمودند.

از این متن معلوم مى شود که در قرن نهم و دهم ، نقاره نواخته مى شده و جایى هم در بلندى براى نقاره زنان اختصاص داشته است.

در روزگاران پیشین ، استفاده از شیپور و نقاره در دربار شاهان معمول بود و هر بامداد و شبانگاه ، در کاخ ها و قصور و محل هاى اقامت حاکمان و امیران در شهرها و بیابان ها نقاره مى زدند و مردمان را احضار و یا مرخص مى کردند و طبل نواختن و شیپور زدن ، نشان حاکمیت و اقتدار شاهان به شمار بوده است.

در ایران ، نواختن طبل و نقاره ، تا زمان قاجاریه ادامه داشت و حاکمان هم در مراکز استان ها به هنگام معینى از آن استفاده مى کردند و در مناطق شرقى کشور حتى تا اوایل قرن حاضر نیز معمول بود.

اما… چرا این شیوه در بارگاه امام رضا(ع) مرسوم شده ، چه کسى آن را بنا نهاده و از چه زمانى این کار رواج یافته است ، معلوم نیست ، و هر کس بر پایه ذوق و برداشت خود ، براى آن انگیزه اى بیان مى کند. به این برداشتها توجه کنید :

ـ از آن جا که امام رضا (ع) عنوان ولایتعهدى داشته و ایشان را سلطان مى خوانده اند ، نواختن نقاره در بارگاه ایشان معمول شده است.

ـ شاید زمانى براى پاسدارى از حرم مطهر و مشهد ، در آن جا لشکریانى بوده اند که براى اعلام آمادگى ایشان نیاز به نواختن نقاره بوده ، و سپس این رسم به سان یک سنّت ، ماندگار شده است.

ـ نقاره زدن و شیپور نواختن ، براى احترام و بزرگداشت بارگاه امام رضا (ع) است و تنها جنبه تشریفاتى دارد و هیچ نظر دیگرى در میان نبوده است.

به هر حال و با هر انگیزه اى که این کار آغاز شده باشد ، اینک نقاره هر صبح پیش از طلوع آفتاب و هر عصر پیش از غروب خورشید نواخته مى شود و همزمان با برآمدن و فروشدن آفتاب ، آخرین نواهاى نقاره به گوش مى رسد. این بدان معنى است که نمازگزاران براى بر پا داشتن فریضه خود ، اندک فرصتى بیش ندارند و اگر نماز خویش را به جاى نیاورده اند ، مى باید شتاب کنند و به اقامه نماز بپردازند.

افزون بر این ، هنگامى که حادثه ی خاصى رخ دهد که مردم شادمان گردند و جشنى همگانى پدید آید ، نقاره نوازان بر فراز نقاره خانه مى روند و بر طبل ها مى کوبند و در شیپورها مى دمند.

نیز، هر گاه در آستان امام هشتم (ع) بیمارى شفا یابد و به خیل شفایافتگان آستان حضرتش افزوده شود ، به منظور اعلام همگانى و اظهار سرور و شادمانى ، نقاره ها را به صدا در مى آورند.

علاوه بر این ، در شب هاى میلاد معصومان و بزرگداشت مناسبت هاى مذهبى ، مانند جشن هاى بزرگ قربان و فطر و غدیر، و هم چنین در زمان تحویل هر سال شمسى ، در آغاز نوروز، نقاره نواخته مى شود.

اما… در ایام محرم و صفر که روزهاى سوگوارى شیعیان است ، به منظور احترام به آیین سوگوارى ، هیچ نوایى از نقاره خانه به در نمى آید.

براى نقاره زدن در آستانه مقدسه ، محل خاصى در نظر گرفته شده و جاى بلندى فراهم آمده است. این بناى زیبا و باشکوه ، بر فراز ایوان شرقى صحن عتیق (انقلاب) قرار دارد و از قسمت هاى مختلف حرم ، دیده مى شود. بلندى بنا سبب شده است که به هنگام نقاره زدن ، آواى آن تا دوردست ها شنیده شود ، و به ویژه به هنگام برآمدن آفتاب ، که شهر از هیاهوى آمد و شد اتومبیل ها خالى است، نواى آن در چهارسوى مشهد ، گوش شهروندان را نوازش دهد.

بناى جدید و چشمگیر نقاره خانه ، با ظرافت و شکوه خود ، از دیدنى ترین بخش هاى حرم مطهر است که همگان را به اعجاب و تحسین وامى دارد. بناى نقاره خانه که سراسر از کاشى فیروزه اى است و در پیرامون ایوان آن نرده کشى شده است، دو طبقه دارد ، طبقه زیرین جاى گذاشتن طبل ها و شیپورها است و طبقه دوم محل استقرار نوازندگان.

نقاره زنان هفت نفر هستند که سه نفرشان بر طبل مى کوبند و چهار نفر در شیپور مى دمند. ( برگرفته از پایگاه امام رضا علیه السلام )در جای دیگر خواندم که : نقاره زنان یازده نفر هستند و به نوبت انجام وظیفه می کنند و به آن ها حقوق داده می شود . در آستان قدس به آن ها « عمله ی شکوه » می گویند . نقاره به وسیله « طبل » و « کرنا » نواخته می شود .

خوب است بدانید که طبل ها ذکری ندارند و فقط به عنوان « کوس شادمانه » و همنواز از شروع تا خاتمه با کرناها نواخته می شوند . در صورتی که کرناها ذکری دارند که سینه به سینه تا به امروز نقل شده است و بدین شرح است :
 
نقارخانه
 
دست اول : « سرنواز » ، سردسته ی کرنانوازها ، کرنا را به طرف گنبد حضرت به عنوان سلام می گیرد و می دمد :

« سلطان دنیا و عقبی علی بن موسی الرضا »
پس نوازان که تعداد آن ها چهار نفر می باشند ،
جواب می دهند :« امام رضا »
سرنواز مجدداً با سر کرنا به طرف گنبد حضرت اشاره می کند و چنین می نوازد : « امام رضا »
پس نوازان
جواب می دهند : « غریب »

دست دوم : کرنای سرنواز ذکر می کند : « مولی مولی مولی علی بن بن موسی الرضا »

پس نوازان جواب می دهند : « رضا جان »

سرنواز ، سرکرنا را به طرف گنبد می گیرد و ذکر می کند :

« یا امام غریب یا امام رضا »

دست سوم : کرنای سرنواز ذکر می کند : « دوران دوران امام رضاست »

در این موقع طبال ها به عنوان شادی طبل های خود را به صدا در می آورند . این طبل به « کوس شادمانه » معروف است .

مجدداً سرنواز شذکر می کند : « دوران دوران امام رضا دادرس بیچارگان »

پس نوازان پاسخ می دهند : « ای دادرس درماندگان »

موقعی که پس نوازان می خواهند کرنای خود را بر زمین بگذارند ، سرنواز می گوید : « فریاد رس »
 
منبع : razavi.ir
نام شما

آدرس ايميل شما
برای ارتقای فرهنگ نقد و انتقاد و کمک به پیشرفت فرهنگ و اخلاق جامعه، تلاش کنیم به جای توهین و تمسخر دیگران، نظرات و استدلال هایمان را در رد یا قبول مطالب عنوان کنیم.
نظر شما *