هرچند برجام در وضعیت ناپایداری قرار گرفته ولی یک درس هم از تنظیم برجام باید گرفت و آن هم اشکالات ساختاری برجام است.

جهان نیوز - دکتر سید محمد‌مهدی غمامی: برجام در معرض مهلت 60 روزه کنگره آمریکا، به یک سند داخلی بدل شده است که اطراف بین المللی آن، نسبت به نقض ساده آن توسط دولت ایالات متحده آمریکا نگران هستند. در واقع هرچند عوایدی از برجام به ویژه رفع اجماع از ایران حاصل شد ولی برجام قوت بقای خود را ندارد و ممکن است با اقدام آمریکا از بین برود. در چنین شرایطی آمریکایی‌ها فقط هزینه برچسب «نقض عهد» را خواهند پرداخت و ایران هزینه بازگشت عملی و قانونی تحریم‌ها.
هرچند برجام در وضعیت ناپایداری قرار گرفته ولی یک درس هم از تنظیم برجام باید گرفت و آن هم اشکالات ساختاری برجام است. عمده این اشکالات به عدم تضمین و بقای برجام در قالب یک سند بین المللی که باید «امضا و تصویب شود»،«در متن صراحتاً بر معاهده بودن آن تاکید شود»،«امین داشته باشد»،«در قالب منشورات سازمان ملل چاپ شود.»،«سازوکار مؤثر حل و فصل خارج از نظامات داخلی کشورها را داشته باشد»،«ادعای اجرای داوطلبانه یا خودخواسته برجام طرح نشده و به صراحت برای همه تعهدات غیرقابل نقض یکجانبه در نظر گرفته شده باشد»،«مانع وتو تصمیمات شورای امنیت علیه ایران نشود» و... بر می‌گردد که البته مقام معظم رهبری هم در مهرماه سال 1394 با شناخت سوء استفاده آمریکایی‌ها، در‌قالب تأیید مشروط برجام به رییس جمهور نامه‌ای در سه بند و نه‌جزء، پیش بینی چنین سرنوشتی را کردند:«جنابعالی با سابقه چند دهه حضور در متن مسائل جمهوری اسلامی، طبعاً دانسته‌اید که دولت ایالات آمریکا، در قضیّه‌ هسته‌ای و نه در هیچ مساله دیگری، در برابر ایران رویکردی جز خصومت و اخلال در پیش نگرفته است و در آینده هم بعید است جز این روش عمل کند...» در ادامه هم به صراحت بیان کردند: «محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است، دچار نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری و موارد متعدّدی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه،‌ می‌تواند به خسارت‌های بزرگی برای حال و آینده کشور منتهی شود.»
علاوه بر این، یکسال پیش و در جلسه با مسوولان، دوباره ایشان همان نکته را مورد توجه قرار دادند: «سند[برجام] -همان‌طور که عرض کردم- یک خلل‌وفُرَجی دارد، یک زوایای پرابهامی دارد که اینها موجب شده است که دشمن بتواند سوءاستفاده کند، طرف مقابل بتواند از آنها سوءاستفاده کند. ما البتّه برجام را ابتدائاً نقض نخواهیم کرد؛ این را همه بدانند! ما نقض نمی‌کنیم برجام را لکن اگر طرف مقابل نقض کند که حالا همین‌طور این کسانی که نامزد ریاست جمهوری آمریکایند، مدام دارند تهدید می‌کنند که ما می‌آییم پاره می‌کنیم، نقض می‌کنیم، این‌ها اگر پاره کردند، ما‌آتش می‌زنیم. اینکه حالا نقض نمی‌کنیم، متّکی است به دستور قرآن: اَوفوا بِالعَهد؛ بالاخره یک معاهده‌ای است انجام داده‌ایم، نمی‌خواهیم معاهده را ما به هم بزنیم و آنکه اگر آنها نقض کردند، ما هم نقض خواهیم کرد، این هم متّکی است به آیه قرآن: وَ اِمّا تَخافَنَّ مِن قَومٍ خِیانَةً فَانبِذ اِلَیهِم عَلی‌ سَوآء؛ اگر آن طرف نقض کرد نقض کن. «فَانبِذ» یعنی پرتاب کن طرف خودش، رد کن. بنابراین ما تابع اصول قرآنی هستیم؛ هم در این طرف قضیّه، هم در آن طرف قضیّه.» (25/۰۳/1395)
 در هر صورت وقتی اشکالات ساختاری از جمله تردید جدی بر اینکه «برجام آیا واقعاً معاهده است؟» وجود دارد و بر این اساس تعهد حقوقی متقنی مستقر نشده است، باید تداوم برجام را منوط به حقوقی شدن آن ادامه دهیم. جالب آنکه در کل سند به‌جای واژه obligation که بار حقوقی دقیقی دارد از واژه commitment که به معنای تعهد سیاسی است استفاده شده است.
با عبارت دیگر با توجه به اینکه طرفین مناقشه نه در لوزان و نه در ژنو و وین بر معاهده بودن آن به‌صورت بیانیه یا متن مکتوب تصریح نکرده‌اند و نظر به اینکه حتی برخی از اعضای مذاکره کننده مانند دکتر سید حسین سادات میدانی، با مقالاتی چون«برجام؛ سندی داوطلبانه و غیرالزام‌آور» سعی در تئوریزه کردن این ایده مضر به منافع ملی کرده‌اند، راه برای اقدام آمریکا باز شده و به عبارت حقوقی حتی می‌توان اظهار داشت که اقدام ترامپ و به تبع کنگره، نقض‌تعهد حقوقی هم رخ نداده است.
مگر اینکه نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت صورت بگیرد که البته با خروج آمریکا، قطعنامه هم نقض نشده است.
منبع:صبح نو