گروه اقتصادی
جهان نيوز، مهدیهسادات شاهمرادی:اعتمادسازی بینالمللی یکی از ارکان اصلی دیپلماسی عمومی است. در این میان سازمانهای مردمنهاد میتوانند فارغ از چارچوبهای سیاسی و محدودیتهای مربوط به چارچوبهای نظام و خطوط مرزی، به گسترش ارتباطات بینالمللی کمککنند.
در سالهای اخیر تعدادی از موسسات خیریه و سازمانهای مردمنهاد به خوبی توانستهاند این مسئولیت را برعهده بگیرند. آنها در قالب کمکهای انساندوستانه نیازهای اقتصادی اولیه مردم نیازمند سایر کشورهای آسیبدیده را مرتفع کرده و دولتها نیز در سایه این کمکها، اهداف سیاسی و رسانهای خود را دنبال میکنند.این روزها ترکیه پیشتاز حرکتهای انساندوستانه در میانمار است و از طریق سازمانهای دولتی و مستقل خود، حضورش را در مجامع بینالمللی تثبیت میکند. از جمله این سازمانهای مردمنهاد میتوان به چند موسسه بینالمللی در ترکیه اشاره کرد که در سالهای اخیر توانستهاند نقش تاثیرگذاری در گسترش دیپلماسی عمومی در میان مسلمانان منطقه داشته باشند. فارغ از تمام اهداف انساندوستانه و موثر این سمنها، این نکته را نباید از نظر دور داشت که در سایه غفلت کشورهای مسلمان در قبال فاجعه میانمار، ترکیه در حال ترمیم چهره خود در دوران پساداعش است و این هدف را به واسطه کمکهای انسانی بشردوستانه و تامین نیازهای اولیه مردم میانمار و کشورهای بحراندیده مشابه دنبال میکند.
حضور رسانهای چشمگیر در غائله میانمار
اولین موسسه، سازمان کمکهای انساندوستانه IHH است که دفتر مرکزی آن در استانبول ترکیه قرار دارد. این سازمان که سال 1992 در طول جنگ بوسنی و برای کمک به بوسنیاییها تاسیس شده بود، در طول سالهای بعد، با تبلیغات گسترده خود در مورد جذب زکات فطریه مسلمانان و هزینه آن در میان اقشار آسیبدیده توانست شهرت خوبی را چه در داخل مرزهای ترکیه و چه فراتر از مرزهای کشورش کسب کند.
گسترش شهرت این مجموعه زمانی بود که بهعنوان اولین سازمان بشردوستانه در سال 2008 و در بحبوحه جنگ رژیم صهیونیستی با غزه، وارد غزه شده و گزارشهایی را از وضعیت مردم غزه در اختیار جامعه جهانی گذاشت. پس از کمکرسانی مالی و غذایی به این کشورهای منطقهای، پا را از آسیا فراتر گذاشت و یک بخش اختصاصی برای کمک به آفریقاییها تاسیس کرد.
همچنین در جنگ داخلی میانمار که حدود 5 سال پیش اتفاق افتاد، جزء فعالترین گروههای کمکرسانی بود که علاوهبر حضور در منطقه، اخبار فجایع به وقوع پیوسته در میانمار را به گوش جهانیان میرساند.
IHH در سال 2013 علاوهبر تمام کمکهای غذایی و دارویی که منابع آن را از طریق فطریه ماه رمضان و قربانی عید قربان تامین میکرد، بیش از دو هزار اسیر را نیز در سوریه آزاد کرده و در سال 2016 در جریان محاصره حلب، بیش از 45 هزار نفر را از حلب خارج کرده است. نیروهای این سازمان در سوریه با هماهنگی هلالاحمر ترکیه حضور یافته بودند.
بنا بر آمار جدید این سایت مردمنهاد، هفته گذشته و در مراسم عید قربان، حدود 53 هزار و 500 راس حیوان قربانیشده را میان دو میلیون نفر و لباسهای جدیدی را میان23 هزار و 440 کودک یتیم در ترکیه و 12 کشور دیگر تقسیم کرده و در همین مراسم در پروژههای مختلفی مانند ساخت مساجد، اتاقهای نماز، چاههای آب، مراکز آموزشی، دورههای حرفهای، خدمات بهداشتی، یتیمخانهها و... مشارکت کردند که بهطور عمده در مناطق بحرانی و جنگزده قرار داشتند. درحال حاضر نیز این مجموعه درحال کمک به مردم میانمار و توزیع غذای گرم و سایر نیازهای غذایی، بهداشتی و دارویی در میان مردم مسلمان آسیبدیده در این جنگ داخلی است.
دیانت در برابر نظام لائیک
دومین مرکز کمکرسانی بینالمللی در کشور ترکیه، سازمان دیانت ترکیه (Türkiye Diyanet Vakfı) است که یک سازمان دولتی به شمار میرود که با هدف به زیر سلطه دولت درآوردن دین اسلام در جمهوری ترکیه لائیک تاسیس شده بود.
این سازمان در موارد گوناگونی حضور فعال دارد. این سازمان در همه امور دینی اهل سنت، از اعطای بودجه به مساجد اهل سنت گرفته تا استخدام روحانیون اهل سنت برای اقامه نماز در مساجد، حضور دارد. علاوهبر اینها، فعالیتهای فرهنگی گستردهای را نیز در داخل و خارج از مرزهای ترکیه از جمله چاپ کتب دینی، جمعآوری صدقات و نذورات و زکات، برگزاری دورههای آموزش و خوانش قرآن، برگزاری مسابقات دینی و... برعهده گرفته است .
تبلیغات این سازمان بیشتر در فضای شهری و در مساجد دیده میشود، به طوری که حدود 30 درصد از تبلیغات مربوط به زکات فطریه را به خود اختصاص داده است. در تبلیغات این سازمان نیز جامعه هدف برای اعطای زکات فطریه، خارجیان و بهخصوص آفریقاییها هستند.
صدقهرسانی با اهداف سیاسی و بینالمللی
سومین موسسه مشهور ترکیه سازمان «صدقهرسانی» است که برخلاف مرکز دیانت، یک سازمان غیردولتی محسوب میشود.
این مرکز هم مانند دو مرکز قبلی، آنطور که در تبلیغاتش عنوان میکند، بیشتر درآمد خود را از راه جمعآوری فطریه به دست میآورد. این سازمان که تبلیغات خود را در مناطق ثروتمند ترکیه انجام میدهد، مانند دو مرکز قبلی مدعی آن است که درآمدهای حاصله از زکات را در کشورهای دیگری مانند یمن و سوریه خرج میکند.
در کنار این سه مرکز، مراکز دیگری نیز هستند که با تبلیغ کمک به سایر کشورهای مسلمان پا به عرصه فعالیت گذاشتهاند. این نوع نگاه علاوه بر آنکه حضور ترکیه را با رویکرد وظیفه دینی به سایر مسلمانان جهان، در سایر کشورها تثبیت میکند، به جامعه جهانی نیز این تصویر را القا میکند که این کشور در تمام نقاط خود مرز فقر را رد کرده و به ثبات اقتصادی رسیده است و اکنون نوبت آن است که فطریه و سایر صدقات و نذورات دینی خود را به سایر کشورهای بحرانزده صادر کند.
ایران در کجای دیپلماسی مبتنیبر اقتصاد اسلامی قرار دارد؟
کشور ایران شاید زمانی پیشرو در کمکرسانی به کشورهای مسلمان زیر سلطه یا جنگ زده بود. حضور موثر ایران در جریان جنگ بوسنی و هرزگوین، عراق و سوریه چیزی نیست که از چشم جامعه جهانی مغفول مانده باشد.
در دهههای اخیر دفاتر کمیته امداد در بسیاری از کشورهای مسلمان منطقه و حتی کشورهای آفریقایی، نفوذ اندیشههای جمهوری اسلامی را در این مناطق تداعی میکرد اما چندسالی است که نمایندگان ایرانی کمیته امداد از این دفاتر خارج شده و هزینههای کمکرسانی نیز آنطور که این کمیته اعلام میکند از کمکهای مردم همان کشور تامین میشود.
پس از کمیته امداد یک نهاد غیر دولتی به نام امت واحده نیز شکل گرفت که در ابتدای شکلگیری و بهویژه در جریان کمک به مردم غزه، حضور قابل تاملی در رسانههای ملی و بینالمللی داشت اما این نهاد نیز دوسه سالی است که فعالیت بینالمللی چشمگیری را از خود ارائه نکرده یا انعکاس رسانهای خوبی نداشته است و صرفا به فعایتهای داخلی و ترویج برادری بیشتر میان اقوام شیعه و سنی کشور میپردازد.
هرچند حضور کمیته امداد بهعنوان یک نهاد رسمی و حکومتی در سایر کشورها همیشه با انتقادات زیادی میان مردم کشور روبهرو بود اما ایران میتواند با حمایت از سازمانهای مردمنهاد خصوصی که به جمعآوری کمک برای مردم سایر کشورها میپردازند و کمک به تسهیل کمکرسانی این سمنها در کشورهای بحران زده، نقش پررنگی را در دیپلماسی بینالمللی برپایه اقتصاد اسلامی ایفا کند.