ناگفته های طرح مناطق کاهش تنش روسیه

به گزارش جهان نيوز به نقل از مشرق، توافق مناطق کاهش تنش که میان روسیه، ایران و ترکیه مورد توافق قرار گرفته بود از نیمه شب ششم ماه مه جاری (بامداد شنبه به وقت ایران) وارد فاز اجرایی شد.

پنج شنبه گذشته پیش ‌نویس توافق بر ایجاد چهار منطقه «کاهش تنش» در سوریه توسط کشورهای ناظر بر مذاکرات «آستانه» امضا و قرار شد، کار گروه مشترکی از سوی آنها طی پنج روز پس از امضای تعیین این مناطق و مناطق امنیتی و حل مسائل فنی مرتبط تشکیل شود.

هم چنین کشورهای روسیه، ایران و ترکیه به عنوان طرف های ضامن ملزم شدند تا 22 ماه می جاری تدابیر لازم برای تکمیل نقشه مناطق کاهش تنش و مناطق امنیتی را اتخاذ کنند.

طرح روسیه برای تشکیل مناطق کاهش تنش در سوریه
به فاصله 2  روز پیش از برگزاری چهارمین دور از نشست آستانه، معارضان سوری در گفت و گو با شبکه قطری «الجزیره» از طرح مسکو برای ایجاد 4 منطقه «کاهش تنش» در سوریه خبر داد.

در ادامه منابع خبری روس ضمن پرده برداشتن از این طرح، اعلام کردند، این طرح مستلزم تشکیل یک کارگروه از میان نمایندگان کشورهای ضامن برای تعیین نقشه مرزی این مناطق و اتخاذ تدابیر لازم برای بیرون راندن دو گروه تروریستی تکفیری «داعش» و «جبهه النصره» از آنها است.

طرح پیشنهادی روسیه خواستار ایجاد 4 منطقه کاهش تنش در استان های ادلب، شمال استان حمص، منطقه غوطه شرقی در استان ریف دمشق و دو استان درعا و قنیطره در جنوب سوریه است.

در این متن که تحت عنوان «پیشنهادهای روسیه برای ایجاد مناطق کاهش تنش در اراضی جمهوری عربی سوریه» ارائه شده، بر اعزام یگان های نظامی کشورهای ضامن توافق نظارت بر نظام آتش بس، ایجاد خطوط فاصل در مرزهای این مناطق، ایجاد نقاط ایست و بازرسی برای غیر نظامیان، تضمین ارسال کمک های بشر دوستانه به این مناطق، تامین نیازها و مایحتاج معیشتی ساکنان این مناطق و تأمین امنیت مراکز نظارت بر تعهد به آتش بس تأکید شده است.

بر اساس طرح روس ها، کشورهای تضمین کننده باید شرایط مناسب برای بازگشت پناه جویان سوری به کشورشان را فراهم، زیرساخت ها را پس گرفته، سیستم آبی را وصل و امکانات معیشتی و رفاهی را برای ساکنان این 4 منطقه فراهم آورند.
 
محافل سیاسی جهان هنوز از تحلیل طرح روس ها مبنی بر ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه فارغ نشده بودند که وزارت امور خارجه سوریه از موافقت دمشق با طرح روسیه خبر داده و اعلام کرد: با توجه به پایبندی جمهوری عربی سوریه به حفظ جان مردم و جلوگیری از خونریزی، نظام آمادگی دارد، هر طرحی که به بازگشت مردم به زندگی طبیعی خود به ویژه بازیابی و تقویت اقتصاد و اوضاع معیشتی شهروندان کمک کند، را بپذیرد.  

وزارت امور خارجه سوریه کرد: سوریه با تاکید بر حاکمیت ملی و یکپارچگی سرزمینی خود طرح روسیه برای تعیین مناطق کاهش تنش را تایید و پایبند به آتش بس اعلامی از تاریخ 30 دسامبر 2016 بوده و این مناطق را بمباران نمی کند. اما مبارزه با گروه های مسلح و هم پیمان با تروریسم به ویژه 2 گروه تروریستی تکفیری جبهه النصره، داعش و دیگر تروریست های وابسته در سراسر خاک سوریه را ادامه می دهد.

طرح روسیه خوب یا بد
طرحی که روس ها تحت عنوان مناطق کاهش تنش در سوریه ارائه دادند، نه تنها بسیاری از محافل بین المللی را غافلگیر کرد، بلکه علامت سوال های بزرگ و بسیاری را درباره ماهیت این طرح که به ظاهر اهداف و چشم داشت های نظام سوریه و متحدینش را نادیده می گرفت، در اذهان ایجاد کرد.

این طرح به ظاهر نشان می دهد، روس ها به نهایت خواسته «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری آمریکا در زمینه برافروختن آتش جنگ جهانی سوم عمل کرده اند، خواسته ای که در تعارضی تام با شعارهای ترامپ طی دوران تبلیغات انتخاباتی اش قرار داشت.

ترامپ در حالی که در ابتدا تلاش داشت، خود را برای اقدام نظامی در سوریه جدی و قاطع نشان دهد، در دامی گرفتار آمد که طرف های زیان دیده در بحران سوریه برای وی تدارک دیده بودند، لذا پس از تمام تصریحات دولت جدید آمریکا مبنی بر تمرکز بر مبارزه با تروریسم در کنار «بشار اسد»، گرفتار نمایش دروغین «شیمیایی خان شیخون» و در ادامه تجاوز نظامی به فرودگاه «الشعیرات» شد.

الشعیرات در واقع تلنگری بود که ترامپ را به خود آورد تا ببیند، به لطف دام گسترده شده توسط اسرائیل و عربستان سعودی با پای خود و مستقیما در حال وارد شدن به باتلاق سوریه، آن هم با بهانه ها و دستاویزهایی مشابه تجاوز نظامی این کشور به عراق است.

ترامپِ سرمست از رسیدن به قدرت و نخوتِ حاکمیت بر جهان، زمانی به حماقت هایش در سوریه پی برد که به حضور نظامی آمریکا در منطقه «قامشلی»، در شمال غربی سوریه و مناطق مرزی اردن که دارای مرزهای مشترک با سوریه، در جنوب این کشور بود، رسمیت بخشیده و با کوبیدن بر طبل جنگ روسیه و ایران و سوریه و حزب الله و الحشد الشعبی عراق را در سوریه به مبارزه می طلبید.

در نتیجه رئیس جمهوری آمریکا برای خروج از باتلاق و جلوگیری از فرو رفتن بیشتر در این باتلاق لازم بود، به هر خس و خاشاکی چنگ بزند و این بهترین فرصت بود تا «ولادیمیر پوتین» با یک تیر دو نشان بزند، هم خود را منجی همتای آمریکایی اش جلوه دهد و هم یک گام دیگر به اهداف مورد نظرش در سوریه نزدیک شود.

لذا طی تماس تلفنی با ترامپ طرح نجات ترامپ را تحت عنوان «ایجاد مناطق کاهش تنش» در سوریه ارائه داد که در حقیقت همان طرح ایجاد مناطق امن است که رئیس جمهوری آمریکا به محض پای گذاشتن به کاخ سفید آن را مطرح کرد، اما با مخالفت مسکو و دمشق و دیگر متحدین نظام سوریه مجال اجرا نیافت.

ترامپ که به شدت نیازمند خروج آبرومندانه از تنگنای سوریه بود، موافقت خود با طرح مناطق امن روسیه که برای جلوگیری از برانگیختن حساسیت ها در دمشق و متحدین نظام سوریه تحت عنوان مناطق «کاهش تنش» ارائه شده بود، را اعلام کرد.

این در حالی است که هم زمان با اقدام برای گرفتن موافقت واشنگتن، مسکو اقدامات لازم برای کسب موافقت ترکیه و همراه کردن آنکارا با این طرح را نیز به پایان رسانده بود و آنکارا نیز رسما موافقت خود با طرح روسیه را اعلام کرده بود.

فرصت طلایی برای دمشق و متحدین
طرح روسیه در زمانی ارائه شد که آمریکا و متحدانش اوضاع میدانی و امنیتی را در سوریه تشدید کرده بودند و لازم بود، اقدامی برای کاهش فشار وارده بر دمشق و محور مقاومت صورت گیرد.

به همین دلیل روسیه و متحدین دمشق اجازه دادند، آمریکا و غرب خود را پیروز بزرگ میدان سوریه در طرح پیشنهادی روس ها به جهانیان جلوه دهند، غافل از توجه به فحوا و مضمون طرح که بُردی برای آمریکایی ها و هم پیمانانش باقی نمی گذاشت، چون طرح روسیه با نام فریبنده مناطق «کاهش تنش» نه امتیازی برای آمریکا و هم پیمانان منطقه ای و بین المللی اش قائل می شود و نه دستاوردی برای مزدوران آنها در داخل سوریه تحت عنوان گروه های مسلح میانه رو به همراه دارد.

همکاری ارتش سوریه با گروه های مسلح میانه رو
یکی از مهم ترین بندهای طرح مناطق کاهش تنش مسکو که پس از هماهنگی با تهران و دمشق ارائه گردید، ملزم کردن گروه های مسلح به اصطلاح میانه رو مورد حمایت آمریکا به همکاری با ارتش و نیروهای مسلح سوریه و متحدین دمشق در جنگ اشان با گروه های تروریستی تکفیری است که مشخصا دو گروه تروریستی تکفیری «داعش» و «جبهه النصره» را شامل می شود.

باید توجه داشت، این بند اگرچه به ظاهر به همراهی و همکاری گروه های مسلح مورد حمایت آمریکا و قرار گرفتن آنها در سنگری واحد در کنار ارتش سوریه و نیروهای متحدین اشاره می کند و به نوعی بر 6 سال جنایات آنها چشم می پوشد، اما در حقیقت هدف آن، رو در رو قرار دادن گروه های تروریستی و از پیش رو برداشتن و تصفیه آنها به دست یکدیگر است، دقیقا همانند آنچه طی هفته اخیر در منطقه غوطه شرقی دمشق بین گروه تروریستی «جیش الاسلام» از یک سو و دو گروه تروریستی تکفیری «جبهه النصره» و «فیلق الرحمن» شاهد آن بودیم و بنا به اذعان گروه های تروریستی رهاورد این درگیری ها کشته شدن بیش از 170 عنصر مسلح و زخمی شدن صدها نفر دیگر از طرف های درگیر بود.

در واقع این یکی از مهم ترین بندهای لحاظ شده در طرح ایجاد مناطق کاهش تنش روسیه است، به گونه ای که به ظاهر با پذیرفتن تقسیم بندی آمریکا از گروه های مسلح در سوریه، با قرار دادن گروه های مسلح به اصطلاح میانه رو مورد حمایت آمریکا در کنار ارتش سوریه و نیروهای متحدین دمشق، مسکو تلاش می کند، از یک سو، به شکاف ها و اختلافات موجود بین گروه های تروریستی دامن می زند و از سوی دیگر، با رو در رو کردن این گروه ها، اقدام به تصفیه آنها به دست هم دیگر می کند.

اعمال ممنوعیت پرواز در مناطق کاهش تنش
دومین موضوع مطرح شده، در طرح روس ها، این است که با ایجاد این مناطق نیروی هوایی ارتش سوریه و روسیه اجازه پرواز در آسمان این مناطق را ندارند، چون منطقه پرواز ممنوع شمرده می شود.
در پاسخ باید گفت، به موازات ممانعت از پرواز نیروی هوایی ارتش سوریه و روسیه در آسمان این مناطق، جنگنده های ائتلاف بین المللی نیز مشمول این بند می شوند و وضعیت برای همه طرف ها یکسان خواهد بود. این درحالی است که باید توجه داشت، پروازهای نیروی هوایی روسیه و سوریه در آسمان مناطق تحت اشغال گروه های تروریستی صرفا با هدف بمباران مواضع این گروه ها و انهدام تجهیزات و مهمات آنها صورت می گرفت و با اجرایی شدن طرح مناطق کاهش تنش در سوریه گروه های مسلح متعهد به پایان عملیات نظامی خود علیه ارتش سوریه و مناطق تحت کنترل نظام و برقراری آتش بس و حفظ آن می شوند، حال این سوال مطرح می شود، در این شرایط دیگر چه نیازی به عملیات نظامی نیروی هوایی روسیه و سوریه علیه گروه های مسلح احساس می شود؟

افزون بر اینکه در طول بحران سوریه، یکی از دستاویزهای گروه های تروریستی در حمله توپخانه ای و موشکی به مناطق مسکونی و غیر نظامی تحت کنترل نظام سوریه، حملات نیروی هوایی روسیه و سوریه بوده، در حالی که با اعمال بند پرواز ممنوع در آسمان مناطق کاهش تنش و عدم پرواز جنگنده های روسی و سوری این امید تقویت می شود که گروه های تروریستی هم به حملات توپخانه ای و موشکی خود علیه مناطق مسکونی که تاکنون هزاران غیر نظامی بی گناه را در مناطق مختلف دمشق قربانی خود کرده و به بسیاری از تاسیسات زیرساختی کشور و املاک عمومی و خصوصی خسارت وارد نموده، پایان دهند.

همان گونه که گفته شد، اعمال بند پرواز ممنوع در آسمان مناطق کاهش تنش، جنگنده های ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا را نیز شامل خواهد شد و این نکته بسیار مهمی است، چون امکان ارسال و رساندن کمک های تسلیحاتی و امدادی از سوی ائتلاف بین المللی از بین رفته و به نوعی گروه های مسلح در این مناطق تحت محاصره و تحریم قرار می گیرند که به تضعیف بیش از پیش آنها منجر خواهد شد.

تشکیل نیروی ناظر بین المللی
اما بند حضور ناظران بین المللی در مناطق اجرای توافق، بندی اختیاری است و اجرای آن منوط به موافقت دمشق به عنوان نظام حاکم بر سوریه با تشکیل این نیرو و تایید کشورهای تشکیل دهنده آن جهت حضور نظامی در خاک سوریه است.

در این راستا، هرگونه نقضی که در مواد و بندهای مورد توافق صورت گیرد، با اقدام ارتش سوریه و نیروهای متحدین مواجه خواهد شد که از حق دفاع از خود و اتخاذ تدابیر و اقدامات پیشگیرانه با تمام وسایل و ابزارهای در اختیار برخوردار است.

بستر سازی برای حل بحران سوریه
کارشناسان و صاحبنظرانی که به اجرای این طرح نگاهی مثبت و ایجابی دارند، به این جمع بندی می رسند که اجرای طرح مناطق کاهش تنش، باعث توقف خونریزی ها در سوریه شده و به گفت و گوهای سیاسی برای حل این بحران کمک خواهد کرد. اما آن را مغایر با اصول و مبادی دمشق، مسکو و محور مقاومت در بحران نمی بینند، بلکه بر این باورند، طرح پیشنهادی روسیه بخشی از برنامه ریزی های نظامی و میدانی محور دمشق است، اما با تاکتیک ها و ابزارهایی متفاوت که تاکنون توسط این محور به کار گرفته نشده بود.

مانعی به نام آمریکا، ائتلاف بین المللی و گروه های مسلح
همان گونه که گفته شد، در مقابل این دیدگاه، دیدگاه دیگری وجود دارد که تاکید می کند، آمریکا هیچ گاه اجازه اجرای درست طرح و تحقق اهداف مشخص شده در آن را نخواهد داد، به ویژه اگر این اهداف در راستای اهداف و منافع دمشق، مسکو و تهران باشد.
این صاحبنظران بر این باورند، اولین ابزار اجرایی آمریکا و ائتلاف بین المللی برای به بن بست کشاندن این طرح، گروه‌ های تروریستی هستند که با نقض هر یک از بندهای توافق می توانند، مانع اجرای آن شوند.

پیشینه بد عهدی های آمریکا
افزون بر آن، اگر به شاخص های دیگری مانند عدم پایبندی آمریکایی ها به تعهدات و توافقات گذشته، توجه کنیم، خیلی زود در می یابیم که طرح روسیه هیچ گاه زمینه اجرایی نخواهد یافت و برای همیشه طرحی روی کاغذ باقی خواهند ماند، به ویژه آن که اجرای موفق این طرح تا حدود بسیار زیادی در گرو اراده قاطع و وعده صادق آمریکا و ائتلاف بین المللی و خواست آنها برای پایان دادن بحران سوریه است که اولین گام در این راه متوقف کردن کمک های مالی و نظامی از گروه‌ های تروریستی است.
مخالفت مخالفان مسلح سوری با طرح روسیه برای ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه نشان می دهد، آمریکا و هم پیمانانش خیلی زود پروژه مانع تراشی در روند اجرای طرح روسیه را کلید زده اند.
مخالفان مسلح سوری ادعا کرده اند، طرح روسیه تهدیدی علیه حاکمیت مستقل و تمامیت ارضی سوریه به شمار می آید و به همین دلیل مخالفت خود را با آن اعلام کرده اند.
دومین بهانه این گروه ها ایران است که اعلام کرده اند، ایران را به عنوان تضمین کننده هر گونه توافق آتش بس در سوریه به رسمیت نمی شناسند.

وجود ابهامات و نبود شفافیت لازم
وجود ابهامات و نبود شفافیت یکی دیگر از چالش های پیش روی این طرح این است، به عنوان مثال اگرچه در این طرح تشکیل نیروی ناظر بین المللی اختیاری قید شده، اما اگر زمانی ضرورت اجرایی پیدا کند، مشخص نیست، ترکیب این نیرو به چه صورتی است و کدام کشورها قرار است در این طرح مشارکت داشته باشند.  
همان گونه که برای استقرار نیروهای هر بازیگر خارجی در هر یک از این مناطق چهار گانه برنامه ای ریخته نشده و این می تواند مناقشاتی را به همراه داشته باشد.
 
مانعی به نام اسرائیل
پایگاه خبری «دبکا فایل» اسرائیل در مطلبی درباره طرح روسیه و نشست اخیر آستانه نوشته است: طرح رئیس جمهور روسیه شامل همکاری افسران ایران در امر نظارت بر مناطق کاهش تنش است که یکی از آنها در جنوب سوریه و در نزدیکی مرزهای سرزمین های اشغالی می باشد، در حالی که اسرائیل مخالف هرگونه حضور نیروهای ایرانی در این مناطق است که مجاور مرزهای سرزمین های اشغالی است، به همین دلیل با این حضور حتما مقابله خواهد کرد.
 ملاحظه می شود، هنوز جزئیات کامل این طرح به بیرون درز نکرده، مانع تراشی و چالش زایی در روند اجرایی آن آغاز گردید، بنابراین دور از انتظار نیست، پس از مشخص شدن جزئیات طرح شاهد چالش های بزرگ و متعدد پیش  روی این طرح باشیم.