پرفسور «فرهنگ جهانپور» شخصیت «اردوغان» را اصلی ترین منبع نگرانی در ترکیه معرفی می کند و می گوید نتیجه همه پرسی تاثیری در رابطه آنکارا-واشنگتن نخواهد داشت چرا که این دو به هم احتیاج دارند.

به گزارش جهان نیوز، همه پرسی اصلاح قانون اساسی ترکیه در ۱۶ آوریل سال جاری میلادی (۲۷ فروردین) در این کشور برگزار شد و توانست حدود ۵۱% از آرای مثبت مردم را به خود اختصاص دهد.
بر این اساس، نظام ترکیه از پارلمانی به ریاستی تغییر می یابد، سمت نخست وزیری حذف می شود و اختیارات بسیاری به رئیس جمهور ترکیه تفویض خواهد شد.
شورای عالی انتخابات ترکیه نتیجه بدست آمده از شمارش آرای همه پرسی اصلاحات قانون اساسی این کشور را تائید کرد. با این حال نزدیکی آراء مخالف و موافق نشان از شکننده بودن پیروزی «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری این کشور دارد.
در عین حال، اروپا به دلیل نگرانی از بابت نقض حقوق بشر در ترکیه، استقبال سردی از نتیجه همه پرسی کرد به ویژه آنکه حرف و حدیث هایی درباره احتمال وقوع تخلف در جریان همه پرسی نیز مطرح است.
با اعلام نتیجه همه پرسی، این احتمال که تفویض اختیارات بیشتر به اردوغان، ترکیه را به لبه پرتگاه سقوط از ارزش های دموکراسی ببرد، بیش از پیش مایه نگرانی شده حال آنکه خود وی، می گوید «من دیکتاتور نخواهم شد» و حتی در پاسخ به اینکه با اختلاف ناچیزی از مخالفین، نتیجه را به نفع خود تمام کرده، این گونه توجیه می کند که «برد، برد است. فرقی نمی کند شما ۰-۱ ببرید یا ۰-۵ چراکه هدف نهایی، بردن در مسابقه است».
در همین راستا، خبرنگار مهر در گفتگو با پروفسور «فرهنگ جهانپور» استاد دانشگاه آکسفورد، به بررسی تأثیر نتیجه همه پرسی ترکیه بر سیاست داخلی و خارجی آنکارا پرداخته است.
جهانپور پیشتر استاد دانشگاه اصفهان بوده و در حال حاضر به تدریس در دانشگاه های «کمبریج» و «آکسفورد» مشغول است. وی همچنین استاد دوره های آنلاین در دانشگاه های «آکسفورد»، «ییل» و «استنفورد» است. جهانپور بورس یک ساله فرصت مطالعاتی در دانشگاه «هاروارد» را داشته و طی ۲۸ سال گذشته به تدریس در رشته سیاست های خاورمیانه در بخش تحصیلات تکمیلی دانشگاه «آکسفورد» مشغول بوده است.
*همه پرسی تغییر قانون اساسی ترکیه با پیروزی شکننده اردوغان همراه بود. در حالی که ۵۱.۴ درصد رای مثبت به اصلاحات قانون اساسی دادند، ۴۸.۶ درصد هم مخالف این اصلاحات بودند. این موضوع حاوی چه پیامی برای اردوغان است؟
پیش از هر چیز، باید تاکید کرد که ترکیه یکی از نزدیکترین همسایگان، متحدین و شرکای تجاری است که ایران برای قرن های متمادی روابط دوستانه ای با آن داشته است. در واقع، مرز ایران-ترکیه که بعد از نبرد «چالدران» در سال ۱۵۱۴ میلادی بنا شد، از همان زمان یکی از صلح آمیزترین مرزها برای هر دو کشور ایران و ترکیه بوده است. بنابراین آنچه که در ترکیه اتفاق می افتد، در راستای تامین منافع ایران از اهمیت زیادی برخوردار است و عکس این موضوع نیز برای ترکیه صدق می کند.
باید به خاطر داشت که بعد از تاسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ میلادی، پیروزی حزب «عدالت و توسعه» به ریاست «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری فعلی این کشور که در سال ۲۰۰۲ میلادی محقق شد، میزان قابل ملاحظه ای از ثبات و توسعه اقتصادی را برای ترکیه رقم زد که تا آن زمان بی سابقه بود و در عین حال، به ۱۵ سال دولت ائتلافی پایان داد.
ترکیه در دولت سکولاری که از زمان ریاست جمهوری کمال آتاتورک (۳۸-۱۹۲۳) بنا شد؛ به طور منظم و به فاصله تقریبی هر ۱۰ سال یک بار، شاهد کودتای نظامی بوده است: سال ۱۹۶۰، سال ۱۹۷۱ با آن به اصطلاح «دموکراسی هدایت شده»، سال ۱۹۸۰، ودر نهایت سال ۱۹۹۷ با کودتای نظامی غیر رسمی که «نجم الدین اربکان» نخست وزیر وقت را به ترک قدرت وا داشت. با این حال، از زمان تاسیس حزب عدالت توسعه و تا قبل از دخالت در سوریه و ماجرای کودتای نافرجام ۱۵ جولای ۲۰۱۵، ترکیه دوره طولانی از ثبات را تجربه کرد.
*آیا نتیجه همه پرسی قانون اساسی به تقویت دموکراسی در ترکیه منجر می شود یا خیر؟
یکی از بنیادی ترین اصول دموکراسی، تفکیک قوای مجریه، مقننه و قضائیه است. این به معنای آن است که هیچ یک از این قوا نباید بر ۲ مورد دیگر برتری داشته باشد. در دموکراسی های بالغ، تفکیک قوا مانع از دستیابی یک فرد به قدرت دیکتاتوری می شود.
 از زمان انتخاب دونالد ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا که متاسفانه تمایلات اقتدارگرایانه دارد، شاهد آن بوده ایم که استقلال دو قوای دیگر (مقننه و قضائیه) دست و پای وی را بسته و مانع از زیاده روی وی شده است. برای مثال، قضات مستقل ایالات متحده تا کنون ۲ بار، اجرای فرمان مهاجرتی ترامپ مبنی بر ممنوعیت ورود اتباع ۶ کشور اغلب مسلمان به خاک آمریکا را متوقف کرده اند و حتی زمانی که ترامپ قصد لغو «اوباماکر» را داشت، با وجود آنکه کنگره در کنترل اکثریت جمهوریخواه است، نتوانست موافقت آنها را جلب کند و فعلا مجبور به رها کردن طرح های خود در خصوص بیمه درمانی شده است.
بنابراین، تفکیک قوا برای یک دموکراسی سالم ضروری است. اشکال متفاوتی از دولت های دموکراتیک در جهان وجود دارد و همه آنها علیرغم اختلاف های موجود، عملکرد بسیار خوبی دارند. برای مثال، انگلستان دموکراسی پارلمانی دارد و رهبر بزرگترین حزب پارلمان به عنوان نخست وزیر انتخاب می شود. در حالیکه ایالات متحده مبتنی بر سیستم جمهوریت است که در آن رئیس جمهور در فرایندی مستقل از کنگره، انتخاب می شود.
  بنابراین، شکل دولت مادامیکه بر مبنای اصول دموکراتیک عمل می کند و تحت کنترل فردی نیست، اهمیت چندان زیادی ندارد. ترکیه به طور عمده از نظام پارلمانی مشابه انگلیس به سمت سیستم ریاستی مشابه آمریکا و فرانسه حرکت می کند. بنابراین، مسئله اصلی پارلمانی یا ریاستی بودن نظام نیست بلکه معنایی است که در چارچوب ترکیه پیدا می کند.
*نتیجه همه پرسی چه مفهومی برای ترکیه دارد؟
این همه پرسی همین حالا هم شماری چالش های احتمالی برای ترکیه به همراه داشته و آینده دموکراسی این کشور را به مخاطره انداخته است.
اولین مسئله ضریب پیروزی است که اگر نهایتا تایید شود، بسیار ناچیز است. در حال حاضر هم نتیجه همه پرسی با چالش هایی همراه است. «جمهوریخواه خلق» اصلی ترین حزب اپوزیسیون ترکیه با طرح تخلفاتی که در جریان رای گیری روی داده و نیز با استناد به مشکل دار بودن ۲.۵ میلیون برگه رای، خواستار بازشمارش بیش از ۴۰ درصد از آراء ماخوذه شده است.
حزب کردی «دموکراتیک خلق ها»ی ترکیه نیز نمونه هایی از تخلف انتخاباتی را مطرح کرده است. به ویژه (وقتی پای تبلیغ به میان می آید) دسترسی احزاب مخالف به رسانه ها به مراتب محدود تر از دولت بود.
دوم آنکه اردوغان در جریان این همه پرسی، حمایت شهرهای بزرگ ترکیه نظیر استانبول، آنکارا و ازمیر را از دست داد و تنها در شهرستانها و نواحی روستایی از رای اکثریت برخوردار شد.
سوم آنکه آراء بر مبنای تفاوت های قومی تفکیک می شوند تا آنجا که اکراد به عنوان یکی از بزرگترین اقلیت های قومی، به گونه ای چشمگیر علیه تغییرات (مورد نظر اردوغان) رای دادند.
چهارم آنکه، قانون اساسی شامل شماری از بندهای غیر دموکراتیک است. این قانون به رئیس جمهور اجازه انحلال پارلمان و انتصاب قضات بلندپایه را می دهد و قوه مجریه را در راس قوای مقننه و قضائیه جای می دهد که این به معنای تمرکز بیش از حد قدرت در دستان رئیس جمهور است.
 پنجم آنکه با قدرتی که قانون اساسی جدید به رئیس جمهور می دهد، حکومت به یک دیکتاتوری منتخب تبدیل می شود و نه یک دموکراسی حقیقی. اینکه رئیس جمهور هم به عنوان رئیس حکومت و هم رئیس دولت عمل کند، همه دلایل موجود برای ابراز نگرانی از بابت اعمال دیدگاه های حزبی وی را توجیه می کند.
جدا از این موارد، اصلی ترین منبع نگرانی شخصیت خود آقای اردوغان است. در طی چند سال گذشته، وی از خود تمایل برای تقویت اقتدارگرایی را نشان داده است. از زمان کودتای نافرجام ۲۰۱۶، اردوغان حالت اضطراری اعلام کرده که هنوز برقرار است و در عین حال بسیاری از آزادی های مدنی را نیز لغو کرده است.
به حکم وی، بیش از ۱۰۰ هزار نفر از کار اخراج یا بازداشت شده اند که این افراد شامل قضات، نظامیان، سیاستمداران، اساتید دانشگاه، کارمندان دولت و روزنامه نگاران هستند. این رویکرد رسانه ها را نیز با سانسور شدید مواجه کرده و حتی آنها را به خود سانسوری واداشته است.
*نتیجه پیروزی در همه پرسی چه تاثیری بر سیاست داخلی اردوغان خواهد داشت؟
ضریب پایین پیروزی موجب دودستگی مردم و قطب بندی بیش از پیش آنها می شود به ویژه آنکه همه پرسی در حین برقراری حالت اضطراری برگزار شد. به این ترتیب، جوانان تحصیلکرده تر و هم چنین جمعیت سکولار و شهرنشین بیش از گذشته با دولت بیگانه می شوند چرا که به نظر می آید اردوغان پیروزی خود را بیشتر مدیون حمایت قشر کم سوادتر، سنی مذهب و روستانشین ترکیه است.
اردوغان باید بفهمد که از ضریب حمایت کمی برخوردار است و باید دستش را به سمت نیمه مخالف دراز و به سمت آشتی حرکت کند. در غیر این صورت جاه طلبی شخص برنده (اردوغان) همه مردم ترکیه را علیه وی می کند.
*نتیجه پیروزی در همه پرسی چه تاثیری بر سیاست خارجی اردوغان خواهد داشت؟
این پیروزی به اردوغان اعتماد به نفس بیشتری برای عملکرد مستقلانه تر و شاید با قید و بند کمتر در سیاست خارجی می دهد. غرب از قبل این همه پرسی را به عنوان نشانه ای مبنی بر اقتدارگرایی محکوم کرده است. بنابراین، قطعا مسئله پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا به تعویق می افتد به ویژه اگر اردوغان تسلیم خواسته مردم مبنی بر احیاء مجازات اعدام شود که کاملا مغایر با عضویت در اتحادیه اروپا است.
 همه پرسی همچنین توافقی که ترکیه با اروپا برای کمک به مهار سیل مهاجرت به کشورهای اروپایی در ازای دریافت ۳ میلیارد یورو منعقد کرده، تحت الشعاع قرار می دهد. در مجموع، رابطه ترکیه و اروپا بدتر خواهد شد به ویژه با در نظر گرفتن لحن تندی که اردوغان نسبت به برخی کشورهای اروپایی اتخاذ کرد که مانع از سخنرانی وزرایش به نفع همه پرسی شدند.
*مارک تونر سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نسبت به همه پرسی واکنش منفی نشان داد و گفت نگران کیفیت دموکراسی در ترکیه هستیم. به نظر می رسید با آمدن ترامپ در روابط ترکیه و آمریکا بهبودی حاصل شود. آیا این موضوع نمی تواند نشان از مشکلات و مسائل ترکیه و آمریکا باشد؟
به عقیده من دولت واشنگتن باید آخرین دولتی باشد که از ترکیه انتقاد می کند چراکه از زمان به قدرت رسیدن ترامپ، اصول دموکراتیک با تنزل ناگهانی مواجه بوده اند. ترامپ به حمایت از رژیم های اقتدارگرا تمایل نشان داده است چنانچه رابطه خوب با دیکتاتوری های عرب خلیج فارس و پذیرایی گرم از «عبدال فتاح السیسی» رئیس جمهور مصر این موضوع را نشان می دهد. من فکر می کنم که آمریکا و ترکیه به هم احتیاج دارند و نتیجه همه پرسی تاثیری در رابطه این دو کشور ندارد. هرچند، آمریکا از بابت نزدیکی رو به رشد ترکیه و روسیه خیلی نگران است.
*نتیجه همه پرسی چه تاثیری بر رابطه ترکیه-ایران دارد؟
باز هم فکر نمی کنم که نتیجه همه پرسی تاثیر زیادی بر این رابطه داشته باشد. به ویژه که ترکیه به سمت سیستم حکومتی مشابه ایران (نظام ریاستی) حرکت می کند. هرچند در مجموع این رابطه به سیاست های اتخاذی ترکیه در قبال سوریه و خاورمیانه بستگی دارد.
در گذشته، ایران و ترکیه خیلی خوب از پس تفکیک اختلافات و منافع مشترکشان برآمده اند. رابطه نزدیک به نفع هر دو کشور است. در واقع حل بحران سوریه بدون همکاری نزدیک ایران و ترکیه، امکان پذیر نخواهد بود. اگر آنها بتوانند در مورد سوریه با هم همکاری کنند، هر احتمالی وجود دارد که رابطه سیاسی و تبادلات اقتصادی حتی سریعتر از سابق، رشد کند.

منبع: مهر