ایران تجربه سه دهه تصویب و اجرای سیاستهای کنترل جمعیت و تنظیم خانواده را پشت سر گذاشته است. این سیاست ها به شکل حیرت آوری بر روند رشد جمعیت تأثیر گذاشته و آن را از رقم 3.9 درصد برای دوره 65 ـــ 1355 به 1.3 درصد در سال 1390 رسانده است.
قصه پرغصه کاهش نرخ باروری
فرشته روح افزا
فارس , 3 آبان 1393 ساعت 10:18
ایران تجربه سه دهه تصویب و اجرای سیاستهای کنترل جمعیت و تنظیم خانواده را پشت سر گذاشته است. این سیاست ها به شکل حیرت آوری بر روند رشد جمعیت تأثیر گذاشته و آن را از رقم 3.9 درصد برای دوره 65 ـــ 1355 به 1.3 درصد در سال 1390 رسانده است.
جهان نیوز - دکتر فرشته روح افزا: یکی از عرصه هایی که در این سال ها دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده، فرزندآوری و روند رشد جمعیت است. باروری در جمعیت شناسی مفهوم مهمی قلمداد می شود. اهمیت باروری برای جمعیت شناسان تا آنجاست که آن را جزء وقایع چهارگانه ی حیاتی برمی شمارند و از آنجا که در افزایش یا کاهش جمعیت به طور مستقیم تأثیرگذار است، به عنوان مهمترین عامل حرکت زمانی جمعیت شناخته میشود.
در حال حاضر، هرم سنی جمعیت ایران در حال انتقال از جوانی به سال خوردگی است. بدین ترتیب، اگر نقطهی شروع کاهش اساسی و مستمر باروری در ایران را سال 1365 در نظر بگیریم، تا سال 1425 ساختار جمعیت ایران کاملاً سال خورده خواهد بود.
تحولات باروری و سیاست های تنظیم خانواده در ایران را می توان به چهار دوره تقسیم کرد. دوره اول طی سالهای 1335 تا 1345 میزان رشد جمعیت ایران افزایش ناگهانی داشت. در نخستین سرشماری در ایران در سال 1335، جمعیت ایران بالغ بر 18.9 میلیون نفر بود. در آن زمان ایران جزء کشورهایی به حساب می آمد که سیاست های دولت، مخالف کاهش باروری بوده است.
در دوره دوم 1346 تا 1357، نخستین موضع گیری دولت ایران درباره تحدید موالید اتفاق افتاد. سرشماری سال 1355 و نتایج آن تأیید کاهش باروری در ایران به خصوص در سال های نزدیک به این سرشماری بود. دوره سوم سالهای 1357 تا 1367 بود که آن را دهه توقف تنظیم خانواده نامیده اند. دوره چهارم نیز از سال 1367 آغاز شده است و تاکنون ادامه دارد. بعد از انقلاب اسلامی، سیاست های رسمی کنترل جمعیت متوقف شد و دولت به تشویق و ترویج ازدواج در سنین پایین پرداخت و سن قانونی ازدواج برای دختران را از 15 سال به 13سال و پسران را از 18 سال به 15 سال کاهش داد. اما میزان باروری از سال 1364 به تدریج شروع به کاهش کرد.
از سال 1367 دولت رسما تصمیم به تغییر سیاست های تنظیم خانواده گرفت و در نهایت، در سال 1368 برنامه ای از طرف دولت مطرح شد و در سال 1372 به تصویب مجلس رسید.
در واقع از سال 1367، که زمان شروع مجدد برنامههای تنظیم خانواده است، جمعیت به سرعت روند انتقالی خود را طی میکند؛ تا جایی که میزان باروری کل از 5.5 فرزند در این سال، به 2.17 فرزند در سال 1379 می رسد.
با توجه به اینکه در سال 1365 هر زن به طور متوسط 6 و نیم فرزند داشت، قرار شد طبق بند (ج) قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمعیت کشور، نرخ باروری از (6.4 ) در سال 1365 به ( 4) و نرخ رشد جمعیت نیز از 3.2 به 2.3 درصد تا سال 1390 برسد ( یعنی رسیدن از حدود 6 فرزند به 4 فرزند) که این اتفاق در کشور ما در کمال ناباوری، در سال 1371 افتاد و ما در همان سال 1371 به نتیجه مورد نظر دست یافتیم (دکتر محمدجواد محمودی، رئیس سابق موسسه مطالعات و مدیریت جامع جمعیت کشور) و دیگر به ادامه برنامه تنظیم خانواده احتیاجی نبود، اما با این حال در سال 72، قانون تنظیم خانواده در مجلس تصویب شد ! و در سایه غفلت مسئولان وقت و بدون رصد نتایج به دست آمده از اجرای قانون تنظیم خانواده، برنامه کنترل جمعیت به قوت خود ادامه یافت و اجرا شد.
در اینجا لازم است به این نکته توجه کنیم که عامل مهم دیگری که روند تنظیم خانواده را در ایران تسهیل کرد، کمکهای بین المللی، به ویژه کمک هایی بود که در قالب پروژه های صندوق جمعیت سازمان ملل متحد صورت گرفت.
میزان بهکارگیری روش های پیشگیری از حاملگی، که در سال 1355 و نقطهی اوج برنامه تنظیم خانواده قبل از انقلاب اسلامی به 36 درصد رسیده بود، تا سال 1378 به حدود دو برابر، یعنی بیش از 70 درصد، افزایش یافت. بنابراین کشور ایران در حال حاضر تجربه حدود سه دهه تصویب و اجرای سیاستهای کنترل جمعیت و برنامههای تنظیم خانواده برای کاهش رشد جمعیت را پشت سر گذاشته است. این سیاست ها به شکل حیرت آوری بر روند رشد جمعیت تأثیر گذاشته و آن را از رقم 3.9 درصد برای دوره 65 ـــ 1355 به 1.3 درصد در سال 1390 رسانده است.
در برنامه اول توسعه مربوط به اواخر دهه 60، هدف سیاست های مذکور جلوگیری از افزایش بی رویه جمعیت و کاهش نرخ باروری کل به 4 فرزند برای هر مادر تا سال 1390 ذکر شده بود که بسیاری از جمعیت شناسان براساس تجربه برنامه های کاهش باروری در سایر کشورها حصول به این هدف را در بازه زمانی تعیین شده دشوار بلکه غیرممکن می دانستند، در حالی که در کمال ناباوری این هدف یک دهه زودتر محقق شد؛ به طوری که در سال 1379 ایران به نرخ باروری نزدیک به سطح جایگزینی یعنی 2.2 فرزند برای هر مادر رسید.
علیرغم تحقق هدف، سیاست های کنترلی در دهه 80 نیز همچنان ادامه یافت، به طوری که نرخ باروری به 1.6 فرزند در سال 1390 رسید که وضعیت خطر و بحران را گزارش می دهد (مرکز آمار ایران، 1390) زیرا کاهش نرخ رشد جمعیت اگر مسیری پیش رونده داشته باشد، پس از مدتی غیرقابل کنترل خواهد شد یا با سختی فراوان می توان آن را متوقف کرد، به طوریکه با این روند کاهش تدریجی، کشور در آینده با چالش های متعددی رو به رو خواهد شد. (شاهچراغیان، مریم /تغییرات خانواده و کاهش جمعیت در ایران)
یکی از چالش های مهمی که در حال حاضر در موضوع جمعیت ، کشور ایران با آن مواجه شده است تحولاتی است در میزان باروری کل و ناخالص تجدید نسل اتفاق افتاده و به جایی رسیده که طبق گفته کارشناسان به مرز بحران نزدیک شده است و در صورت ادامه روند کنونی می تواند باعث شود در سالهای آینده میزان رشد جمعیت به صفر کاهش پیدا کند. لذا در ادامه ، این مبحث را مورد بررسی قرار داده ایم:
روند کاهش نرخ باروری در ایران و تحول میزان باروری کل و ناخالص تجدید نسل در سال های 90-67
مهم ترین شاخص های جمعیتی که برای ارزشیابی وضعیت بهداشت هر جامعه کاربرد دارند عبارتند از: «شاخص های کلی جمعیت، شاخص های باروری، شاخص های مرگ و میر، شاخص مهاجرت و شاخص های ازدواج و طلاق» که در اینجا به برخی از «شاخص های باروری» که در سال های اخیر بسیار دچار تحول شده است می پردازیم:
میزان باروری کلی:
منظور از «نرخ باروری» یعنی تعداد فرزندانی که به ازای هر زن متولد می شود. «نرخ بارورى کلی» نیر یعنی تعداد فرزندانى است که یک زن بهطور متوسط در دوران بارورى خود مىتواند به دنیا آورد. این شاخص نیز مانند شاخص هاى دیگر باروری، معمولاً براى هزار نفر از زنان محاسبه مىشود.
برای محاسبه میزان باروری کل، مجموع باروری ویژه گروه های سنی پنج ساله، در عدد 5 که فاصله گروه های سنی است ضرب و حاصل بر هزار تقسیم می شود.
از نظر سازمان بهداشت جهانی اگر نرخ باروری در کشوری به زیر 2 برسد، تهدید سلامتی محسوب شده و هم اکنون نرخ باروری در کشور ایران به 1.6 درصد سقوط کرده است که این مسئله، تبعات خطرناکی را در پی دارد، از سوی دیگر، آنچه به لحاظ جمعیتی معضل محسوب میشود، کاهش رشد جمعیت نیست بلکه دغدغه مهم، تحول در باروری کل است که در حال حاضر، با کاهش شدید باروری مواجه هستیم.
کد مطلب: 387729
آدرس مطلب: https://www.jahannews.com/detailed/387729/قصه-پرغصه-کاهش-نرخ-باروری