در مراسم رونمایی از شماره اول «کتاب نظریه» مطرح شد؛
طرح نظریه تکاملی بانکداری اسلامی توسط حجت الاسلام موسویان/ دعوت جهان‌بین از صاحبان نظریه
جمعه ۲ بهمن ۱۳۹۴ ساعت ۰۹:۵۷
کد مطلب: 469132
«کتاب نظریه»، کتابی، برای انتخاب و عرضه بهترین نظریات در عرصه علوم انسانی اسلامی است که به صورت سلسله وار منتشر می شود. «کتاب نظریه» از سوی مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا و زیر نظر دبیرخانه دائمی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی جمع آوری شده است.
در این شماره چهار نظریه در زمینه فقه تربیتی از آیت‌الله اعرافی، بانکداری اسلامی تألیف حجت‌الاسلام والمسلمین سید عباس موسویان، یک نظریه بنیادی در زمینه پیشرفت اسلامی نوشته دکتر عطاءالله رفیعی آتانی و نظریه مبانی معرفت شناختی اقتصاد اسلامی و بررسی های علمی ـ اجتماعی اثر مسعود العالم چوداری برگزیده نخستین دوره جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی است.
سیدعباس موسویان در رونمایی از کتاب نظریه:
بانک اسلامی در ۵۷ کشور اسلامی تأسیس شده است/ استقبال بانکهای مهم جهان از بانکداری اسلامی
برگزیده نخستین دوره جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی در مراسم رونمایی از کتاب نظریه با بیان اینکه در حال حاضر در 57 کشور اسلامی، بانک اسلامی تاسیس شده است. علاوه بر این در بانکهای مطرح دنیا، شعبه های بانکداری اسلامی هم تعریف شده است.
حجت الاسلام والمسلمین سید عباس موسویان عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و برنده نخستین دوره جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی در مراسم رونمایی از «کتاب نظریه» به نحوه شکل گیری صنعت بانکداری در کشورها اشاره کرد و گفت: از حدود ۱۰۰ سال قبل که صنعت بانکداری وارد کشورهای اسلامی شد، متفکران و اندیشمندان مسلمان با پدیده ای مواجه شدند که از یک طرف خدمات ارزشمندی در جهت پیشرفت اقتصادی داشت و از سوی دیگر با آموزه های اسلامی ناسازگار بود. صنعت بانکداری با تجهیز و تخصیص منابع ، کمکهای شایسته ای به پیشرفت اقتصادی کشور می کرد.
وی افزود: در هر جامعه ما با سرمایه های نقدی مواجه ایم که یا کم و کوتاه مدت هستند و یا دارنده سرمایه، توانایی انجام فعالیت اقتصادی را ندارد. در نقطه مقابل نیروی انسانی وجود دارد که در عین داشتن تجربه، دانش و علاقه به اندازی کافی سرمایه نقدی در اختیار ندارند که فعالیت اقتصادی انجام دهند اما بانک به عنوان واسطه مالی سرمایه نقدی افراد را جمع کرد و در اختیار فعالان و کارآفرینان اقتصادی قرار داد .این کار باعث پیشرفت اقتصادی شد بطوری که کشورهای دارای نظام مالی پیشرفته، اقتصاد پیشرفته ای هم دارند و بالعکس.
قرض با بهره از نظر اسلام ربا محسوب می شود
موسویان با بیان اینکه متفکرین مسلمان دریافتند که بانک در غرب بر اساس فرهنگ آنها طراحی شده و قالب معاملات حقوقی براساس ربا است، افزود: قرض با بهره از نظر اسلام ربا محسوب می شود و به فرموده پیامبر هر قرضی که شرط نفع و سود در ان لحاظ شده باشد، مصداق ربا است. ربا در اسلام جزء بزرگترین گناهان کبیره است. علامه طباطبایی هم درباره گناه ربا می گوید: بزرگی گناه ربا با کفر خداوند و قبولی حکومت جور و ستم مقایسه می شود.
وی با بیان اینکه دو خط فکری در مواجه با ربا از ۱۰۰ سال قبل شکل گرفت، گفت: عده ای به دنبال تجدید نظر در آیات و روایات درباره ربا رفتند زیرا بانک با توجه به کمک اقتصادی نمی توانست حرام باشد. این عده معتقد بودند شاید نوع برداشت آنها از ربا اشتباه بوده زیرا در گذشته این اشتباه در فقه به دلیل خوب تبیین نشدن احکام رخ داده بود.
موسویان ادامه داد: رشید رضا یکی از علمای الازهر مصر کتاب تفسیر مهمی بنام المنار دارد و در آن آنچه که در اسلام درباره ربا تحریم شده مفروض گرفته است. وی معتقد است قرض با بهره اصلاً ربا نیست البته این نظریه مورد استقبال قرار نگرفت چرا که براساس روایات پیامبر(ص) و صحابه، گرفتن بهره نیز در قرض ربا تلقی می‌شود بنابراین نظریه رشید رضا دوام نیاورد اما وی خط فکری را ایجاد کرد که پس از آن تعدادی نظریه در تفسیر جدید ربا ارائه شد و همه آنها تلاش دارند نشان دهند ربا تعریف دیگری دارد.
وی در ادامه اظهار داشت: نظریات دیگری هم مطرح شد که ربا شامل قرض‌های تولیدی و تجاری نمی‌شود و فلسفه تحریم ربا، قرض محتاجان بوده است نه فعالان اقتصادی. بر اساس این نظریه گفتند نود درصد معاملات بانکی در حوزه سرمایه‌گذاری و مشاغل بدون عیب است و تنها برای ده درصد خانوارها باید راه دیگری پیدا کنیم که این نظریه هم خیلی دوام نیاورد.
موسویان در ادامه افزود: نظریه دیگری با عنوان بهره کم عنوان شد که برگرفته از مکتب کلیسا بود. متفکران مسلمان در این نظریه اعلام کردند که اگر نرخ بهره پایین باشد و قرض کننده به راحتی آن را بازگرداند، ربا محسوب نمی شود. این نظریه در قانون برخی کشورها مثل عربستان، عراق، سوریه، امارات و ایران پیش از انقلاب وارد شد بطوری که در دوران پهلوی تا نرخ ۱۲ درصد ربا محسوب نمی شد اما باز هم مطالعات دینی این نظریه را قابل قبول ندانست.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به خط فکری دوم که از حدود ۶۰ سال قبل شکل گرفت، گفت: این خط فکری درصدد بود صنعت بانکداری را اصلاح کند به طوری که بانک نقشه واسطه گری داشته باشد و وجوه نقدی را به سمت فعالان اقتصادی هدایت کند اما بر پایه ربا شکل نگیرد. مقالاتی در این زمینه ارائه شد و از حدود ۵۰ سال قبل شاهد ارائه مدل های عملیاتی بانکداری بدون ربا هستیم.
حجت‌الاسلام موسویان با اشاره به نظریه آیت‌الله صدر در کتاب بانکداری بدون بهره در اسلام گفت: صدر با تغییر قراردادها، مدل اجرایی و عملیاتی از بانکداری بدون ربا مطرح کرد . در میان اهل سنت هم کتاب هایی شبیه به کتاب آیت الله صدر ارائه شد که از بهترین آنها می توان به کتاب بانکداری بدون بهره اشاره کرد که مورد توجه کشورهای اسلامی قرار گرفت.
وی اضافه کرد: مدل ارائه شده اهداف سپرده گذاران و گیرندگان تسهیلات را جوابگو بود و به این ترتیب ایده بانکداری بدون بهره رشد پیدا کرد و مقالات متعددی هم در این رابطه نوشته شد.
شکل گیری نظام یکپارچه بانکی بدون ربا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
موسویان ادامه داد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، همه فعالیت ها در چارچوب قوانین اسلامی پایه گذاری شد و در بحث بانکداری، قانون عملیاتی بدون ربا مطرح شد . دولت در سال ۶۲ لایحه ای را مطرح کرد و قانون عملیات بانکی بدون ربا به تایید مجلس رسید و از سال ۶۳ عملیاتی شد. گرچه ایران اولین کشوری نبود که این قانون را عملیاتی می کرد اما نظام یکپارچه بانکی بدون ربا را پایه گذاری کرد.
به گفته موسویان بعد از ورود بانکداری ایران به عرصه بانکداری بدون ربا، شاهد تحول چشمگیر در عرصه نظریه پردازی و اجرا در کشورهای اسلامی بودیم. کشورهای پاکستان و سودان هم نظام بانکدار یبدون ربا را مطرح کردند اما پاکستان بعدها ان را ادامه نداد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: نظام بانکداری اسلامی مورد استقبال مسلمانان قرار گرفت و به تدریج در کشورهای اسلامی عملیاتی شد و در حال حاضر در ۵۷ کشور اسلامی، بانک اسلامی تاسیس شده است. علاوه بر کشورهای اسلامی در آلمان، انگلیس، فرانسه، آمریکا و چین هم شاهد تاسیس بانکهای بدون ربا هستیم تا جایی که در بانک های مطرح دنیا، شعبه های بانکداری اسلامی هم تعریف شده است.
وی با بیان اینکه بانکداری بدون ربا از ۳۰ سال پیش رو به رشد بوده و بیش از ۱۵ درصد هر سال رشد سرمایه داشته، اظهارداشت: متفکران مسلمان نظریه بانکداری اسلامی را مطرح کردند که علاوه بر حذف ربا، بر پایه همه آموزه‌های اسلامی استوار می‌شود و چند اصل سلبی و اثباتی را از جمله ممنوعیت ربا، ممنوعیت ضرر و ضرار، غرر، اکل مال به باطل، آزادی حاکمیت اراده، قیمت‌های عادلانه، تخصیص منابع بر پایه عدالت، حاکمیت اخلاقی و … در آن رعایت می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه بانکداری اسلامی مدل پیشرفته بانکداری بدون رباست، افزود: در دهه جدید نظریه جدیدی مطرح شد که نظام بانکی از دل نظام اقتصادی استخراج می‌شود. قبل از این نظریه هدف متفکران مسلمان بازسازی بانکداری ربا بر اساس قوانین اسلامی بود اما در این نظریه باید نظام اقتصاد اسلامی طراحی شود و در درون آن به تناسب، اهداف نظام اقتصادی بانکی طراحی شود و برای آن بانک هم اهداف و کارکرد تعریف شود.
موسویان ادامه داد: این آخرین نظریه در بانکداری اسلامی به عنوان زیرنظام از نظام جامع اقتصاد اسلامی مطرح شده اما تاکنون اجرایی نشده و در اندازه نظریه کلی است و مدل عملیاتی آن هنوز ارائه نشده است.
این اقتصاددان در پایان سخنانش اظهار داشت: من با نظریه آخر موافق هستم اما معتقدم اگر انتظار بانک اقتصادی این چنینی را داشته باشیم، نیازمند یکصد سال گذشته نیز هستیم و باید از آن هم استفاده کنیم به همین جهت عنوان نظریه خود را در این کتاب، نظریه تکاملی بانکداری اسلامی گذاشته‌ام.
فرزاد جهان بین در رونمایی از کتاب نظریه:
عدم تولید نظریات علوم انسانی اسلامی آسیب‌زاست/ سطحی‌نگری؛ آفت نظریه‌پردازی
معاون هماهنگ کننده مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا در مراسم رونمایی از «کتاب نظریه» به اهمیت نظریه پردازی در علوم انسانی اسلامی اشاره کرد و گفت: ما بدون نرم افزار نمی توانیم جامعه را هدایت کنیم و در صورت عدم تولید نظریات علوم انسانی اسلامی، دچار آسیب خواهیم شد.
فرزاد جهان بین معاون هماهنگ کننده مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا و دبیر شورای سیاست گذاری کنگره علوم انسانی اسلامی در مراسم رونمایی از «کتاب نظریه» گفت: درباره نظریه تعاریف متعددی وجود دارد اما می توان نظریه را چارچوبی دانست که موضوعات در آن به نظم در می آیند و بین اجزا رابطه برقرار می شود. نظریه پردازی قرار دادن قطعات در کنار یکدیگر است تا الگویی مشاهده شود.
وی نظریه را دارای دو بخش دانست و افزود: مفهوم، توصیف و تبیین بخش های نظریه را تشکیل می دهند که البته مفهوم مهمترین بخش نظریه محسوب می شود . نظریه مفاهیم از گسیخته را در قالب الگو عرضه می کند.
جهان بین در تعریف اهداف نظریه پردازی گفت: پیش بینی یا درک مفاهیم به صورت کلی، اصلاح یا تغییر، توصیف و تبیین و ارائه درک کلی مفاهیم از هم گسیخته از اهداف نظریه پردازی محسوب می شود.
وی نقش های نظریه را برشمرد و افزود: تنظیم و خلاصه کردن دانش، تمرکز، ارائه تفسیر و نقد، ایجاد حالت زایش بعد از شکل گیری نظریه، کمک به نقد سایر نظریات و هدایت رفتار نقش های نظریه را تشکیل می دهند.
جهان بین تصریح کرد: ما پذیرای حداقل ۴ نوع نظریه هستیم. یک نوع نظریات در قلمرو مبانی هستند یا به معنی العم مانند انسان شناسی یا به معنی الخص مانند انسان شناسی اقتصادی و سیاسی و ….دوم در حوزه روش شناسی علوم انسانی اسلامی که در چارچوب عقلانیت اسلامی تعریف می گردد. سوم نظریاتی که ناظر به تولید نظامهای نظری عملی هستند و حوزه چهارم مربوط به حوزه کاربرد است.در این چهار سطح کتاب نظریه در ۱۲ قلمرو موضوعی آمادگی دارد نظریه های برتر را شناسایی و عرضه نماید.
امتداد اجتماعی دین، مهمترین مسئله جمهوری اسلامی
دبیر شورای سیاستگذاری کنگره علوم انسانی اسلامی ادامه داد: امروز که به تعبیر مقام معظم رهبری در مرحله دولت اسلامی هستیم، مهمترین مسئله جمهوری اسلامی، امتداد اجتماعی دین محسوب می شود. رهبری می فرمایند: «ما برای تمدن سازی نیازمند نظریه و انسان هستیم.» اگر جمهوری اسلامی در اسلامی کردن روش و منش دولت اقدام نکند با مشکل مواجه خواهد شد.
جهان بین به تجربه تاریخی میان اشکانیان و سلوکیان و فقدان نرم افزار اشاره کرد و گفت: بعد از اسکندر که تلاش کرد تفکر هلنیستی را به ایران وارد کند، سلوکیان روی کار آمدند و بعد از آنها اشکانیان با شعار غرب ستیزی حکومت را به دست گرفتند اما به این دلیل که نتوانستند نرم افزار اداره جامعه را تولید کنند دست به دامان سلوکیان شدند و مجددا بحثهایی که علیه آنها قیام کرده بودند در قالب حضور دبیران سلوکی و در چارچوب دولت اشکانی بازتولید شد و این کار اشکانیان را از داخل سرنگون کرد.
وی خاطرنشان کرد: ما بدون نرم افزار نمی توانیم جامعه را هدایت کنیم و در صورت عدم تولید نظریات علوم انسانی اسلامی، دچار آسیب خواهیم شد.
جهان بین افزود: علوم انسانی اسلامی با علوم انسانی سر و کار دارد و حتی می تواند در ورودی ها و بحث هایش از این علم استفاده کند اما جهت گیری آن اسلامی است و از منابع اصیل اسلامی برای تولید نظریات اسلامی استفاده می کند اما این به معنای نفی علوم انسانی نیست .
وی درباره کتاب نظریه گفت: این کتاب بنا دارد نظریه ها را در حوزه علوم انسانی اسلامی زیر نظر هیات عالی داوران، داوری کند. داوری در این کتاب به مراتب بالاتر از داوری های انجام گرفته برای مقاله های علمی و پژوهشی مرسوم است. ما در کتاب نظریه پیگیر سامانی هستیم که مسائل را معنا دار کند.
جهان بین با بیان اینکه کتاب نظریه فراتر از مقالات علمی پژوهشی است، افزود: ما از کسانی که دارای نظریه هستند، دعوت می کنیم تا آنها را به دبیرخانه کنگره علوم انسانی اسلامی ارسال کنند تا دبیرخانه آنها را داوری و عرضه کند. ما علاوه بر عرضه نظریات در کتاب در حد توان خود از نظریات حمایت های مادی و معنوی می کنیم تا به سرانجامی برسند.
وی در معرفی نظریات ارائه شده در کتاب نظریه گفت: نظریه فقه تربیتی؛ نظریه ای نو و اصیل در تعلیم وو تربیت اسلامی از علیرضا اعرافی، نظریه مبانی معرفت شناختی اقتصاد اسلامی و بررسی های علمی ـ اجتماعی از مسعود العالم چوداری، نظریه تکامل بانکداری اسلامی نوشته حجت الاسلام سیدعباس موسویان و نظریه بنیادی اسلامی در قلمرو پیشرفت از عطاءالله رفیعی آتانی در این کتاب گرد آمده است.
وی در پایان سخنان خود گفت: هر مسئله ای آفتی دارد و آفت نظریه پردازی سطحی شدن و سطحی نگری بحث هاست.
منبع: طلیعه
