دومین ویژه برنامه متن حاشیه به جهت بررسی وضعیت علمی کشور با حضور سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، صرفا با اجرای بخش متن برنامه به روی آنتن رفت.

سرویس سیاسی جهان نیوز ـ حامد افروغ: سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان با اشاره به سفر خود به مسکو و همراهی چهار ساعته با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، در نمایشگاه علم و فناوری روسیه گفت: یکی از نمودهای دیپلماسی فناوری حضور ایران در نمایشگاه مسکو بود که شرکت در این نمایشگاه حاکی از رسیدن سطح روابط دو کشور به یک مرحله استثنائی بی سابقه است. اما جای خوشحالی آنجاست که نوک پیکان این ارتقاء همکاری با مساله علم و فناوری رقم خورده است.

معاون علمی رئیس جمهور با اشاره به مصاحبه اش با کامرسانت روسیه پیرامون مذاکراتی که در مسکو درباره خرید هواپیما صورت گرفته بود ادامه داد: در مذاکرات ممکن است بحثهایی هم درباره هواپیما شده باشد اما محور مذاکرات انتقال فناوری در حوزه های هوا ـ فضا صورت گرفته است تا بتوان فعالیت های بهتری را در این زمینه تجربه کرد چرا که روسها در بسیاری از این زمینه‌ها در دنیا اول هستند و در مقابل ایران نیز امروزه در سطحی از فناوری قرار دارد که می تواند در حوزه هوا فضا تجربیاتیرا به روسها منتقل کند.

رئیس بنیاد ملی نخبگان شرط فعالیت کشورها در ایران را در دوره پساتحریم آوردن پول و یا فناوری برشمرد و افزود: در سفر اخیر به روسیه، کمیته فناوری بین دو کشور تشکیل شده و اولین جلسه آن نیز برگزار گردید که شامل هفت زیر گروه می باشد و از نظر جایگاه نیز در سطحی بالاتر از کمیسیون مشترک دو کشور برگزار می شود.

ستاری با اشاره به تعیین یکی از موثرترین مهره های روسی برای ریاست کمیسیون طرف مقابل و تشکیل این نوع کمیسیون با کشورهای محدودی مثل چین و هند از سوی روسها به اهمیت این کمیسیون صحه گذاشت و توضیح داد: اینکه روسها این کمیسیون را با ایران هم تشکیل داده اند نشان از نگاه استراتژیک روسیه به همکاری با ایران دارد که حوزه فناوری محور این توسعه همکاری قرار گرفته است.

سورنا ستاری با جهنم دانستن مسئولیت پذیری در دولتها به دلیلی سنگینی بار مسئولیت و توضیح پیرامون جایگاه معاونت علمی ریاست جمهوری در تاثیرگذاری بر روند رشد علمی کشور گفت: بنده پس از سالها دوری از مسئولیت سیاسی و دولتی تمایلی به پذیرش مسئولیت نداشتم و در این مدت هم در دانشگاه و در ارتباط با دانشجویان بودم لذا پذیرش مسئولیت با توجه به تجربه قبلی برایم سخت بود. اما با پذیرش مسئولیت و با توجه به اینکه کمتر از دو سال از دوره مسئولیت بنده می گذرد سعیمان بر آن شد تا تغییری در جایگاه این معاونت ایجاد کنیم که حضور در روسیه گامی مهم برای افزایش تاثیرگذاری این معاونت بود.

معاون علمی رئیس جمهور تاکید رهبر معظم انقلاب بر توجه جدی دولت به علم را تقویت جایگاه این معاونت دانست و افزود: در دیدار هیات دولت با رهبر معظم انقلاب شاهد توجه ویژه ایشان با توصیه دولت توجه به حوزه علم و فناوری بودیم. از این ها گذشته لطف ایشان در این حوزه به ما باعث دلگرمی بوده است.

* ضعف فرهنگی عامل تضعیف علمی کشور است

ستاری با اشاره به مثالی درباره نحوه برخورد سایر کشورها با نخبگانشان در مقایسه با ایران، مشکل کشور در پیشرفت علمی را ناشی از ضعف فرهنگی در این زمینه خواند و توضیح داد: مشکل جدی فرهنگی ما این است که ما جوانانمان را نمی بینیم. مثلا برخی هم دوره ای های ما در دانشگاه شریف زمانی که در کشور فعالیت می کردند چندان دل و جان به علم نمی سپردند اما همین افراد زمانی که به آمریکا رفتند روزی ۱۸ ساعت وقت برای علم می گذاشتند. چرا آن فرد در ایران دیده نمی شود اما در خارج دیده می شود. چون ساختار اقتصاد ما مبنای درستی ندارد.

معاون علمی رئیس جمهور با انتقاد از نگاه نفتی مدیران سیاسی و اقتصادی به منابع انسانی کشور ادامه داد: امروز یک مدیر بین یک بشکه نفت و یک کودک کدام را انتخاب می کند؟ قطعا بشکه نفت را چرا که هیچ اهمیتی به نیروی انسانی نمی دهد. در ایران وقتی می خواهند کاری اقتصادی را راه بیندازند دغدغه تهیه ادوات دارند و درباره نیروی انسانی آن با بی اهمیتی می گویند نیرویش پیدا می شود، اما در خارج اینطور نیست و این تفکر مختص اقتصادهای نفتی است به همین دلیل است که کشورهای نفتی در دنیا پیشرفت نمی کنند. برخی کشورهای بدون داشتن منابع زیرزمینی پیشرفتشان از کشورهای نفتی بیشتر است چون به منابع انسانی و نخبگانشان تکیه دارند نه به پول.

* فناوری خریدنی نیست، بدست آوردنی است

ستاری با تاکید بر نیاز فناوری و پیشرفت علمی به هزینه کردن وقت و انرژی اذعان کرد: هرگز نمی توان فناوری را خرید، فناوری با صرف وقت و هزینه و انرژی به دست می آید، می توان از دیگران کمک گرفت اما در نهایت خود شخص باید کار کند و زحمت بکشد.

رئیس بنیاد نخبگان با اشاره به مولفه های اقتصاد دانش بنیان گفت: اقتصاد دانش بنیان زمانی محقق می شود که این ساختارهای بیمار در ذهن ما ایرانی ها تغییر کند. در اقتصاد دانش بنیان ۳۲ میلیون جوان ایرانی که اکنون در بازه سنی ۲۰ تا ۴۰ هستند سرمایه تعریف می شوند نه نفت خام. اقتصاد دانش بنیان یعنی همین که ما امروز پنجمین کشور تربیت کننده مهندس در دنیا هستیم.

وی با تاکید بر جمله قبلی خود مبنی بر لزوم اتخاذ تدابیری جهت آویزان نبودن دانشجویان و نیروی انسانی به دولت ادامه داد: برخی از این تعبیر قبلی من ناراحت شدند اما به نوعی رهبر معظم انقلاب هم بر همین نگاه به نیروی انسانی در دیدار با هیات دولت تاکید کردند که نیروی انسانی نباید متکی به دولت باشد. و اینکه معنی اشتغال در اقتصاد نفتی، استخدام دولت است. این نگاه باید تغییر کند.

* دانشگاه باید با علم فروشی تغذیه شود نه پول نفت

ستاری در بیان تلاش های معاونت متبوعش در تغییر این تفکر توضیح داد: امروز این جریان فکری ای که در کشور شکل گرفته است مقدمه ای برای تغییر رویکرد علمی کشور است. استارت‌آپ هایی که شکل گرفته اند، شرکتهای کوچکی که پا گرفته اند که امروز حدود ۱۷۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور فعالند و توسط مدیران جوان فعالیت می کنند بارقه هایی از این روشنایی است. هرچند برخی اساتید در این زمینه موضع دارند اما چاره ای نیست جز اینکه دانشگاه ها تغییر ساختار بدهند. دانشگاه زمانی پیشرفت می کند که خرج خود را از فروش فناوریهایش به صنعت کسب کند نه از درآمد نفت. این به معنای نفی کمک دولتی نیست اما باید بین پژوهش های تجاری سازی و مغز دانش فرق قائل شد. در حوزه اول وظیفه دولت کمک است اما در حوزه دوم خیر.

سورنا ستاری در پاسخ به سوالی درباره نمود عملی توجه به دانش از سوی مسئولین و تغییر رویکرد به علم گفت: تحرک های پژوهشی در شرکتهای دانش بنیان که به یک گفتمان تبدیل شده است و اهمیت دادن مسئولان به این مساله خود نشان از شروع تغییر است. روزهای اول برخی به بنده می گفتند که برای این کارها وقت نگذار. اما ما وقت گذاشتیم و بسیاری پژوهشکده ایجاد و هزینه کردیم اما نتیجه ای نداد چون پژوهشها نفتی بود.

وی با اذعان به دریافت بیشترین اعتبار از سوی دولت در مقایسه با سایر معاونتها افزود: این اعتبار صرف پژوهشهای مغزدانش می شود. برای نمونه در علم نانو تقریبا جایگاه هفتمی جهان را داریم اما هدفما برای پنجم شدن است و هزینه ها در این زمینه برای مغز دانش است نه تجاری سازی. ما نیاز به اکوسیستم نوآوری داریم که پایه آن نباید اقتصاد نفتی باشد. شکرتها در گذشته با کمک منابع طبیعی و فسیلی پا می گرفتند اما امروزه اینطور نیست، مثلا فیس بوک با یک دستگاه رایانه و یک شخص ایجاد شد و نمونه بارز سوار شدن بشر بر علم IT‌ است و همین شرکت فیس بوک با کمترین ادوات قیمت سنگینی برای فروش دارد.

* امروزه سرمایه گذاری سنتی جواب گوی نیاز کشور نیست

ستاری با تاکید بر وجود نیروی انسانی قابل در کشور ادامه داد: امروز در کشور شرکتی داریم متشکل از همین جوانان که بزرگترین شرکت IT در منطقه است که حتی مشابه آن را در روسیه هم نیست. اگر شیوه اقتصاد را تغییر ندهیم نمی توانیم پیشرفت کنیم مثلا در اصفهان زمینه برای حضور صنایع اشباع شده است و سومین استان کشور از نظر تعداد بیکاران است با اینکه این حجم از سرمایه گذاری در آن اتفاق افتاده است. ما با سرمایه گذاری سنتی به نتیجه نمی رسیم و چون ما در حوزه دانش بنیان ثابت کردیم که با تغییر روش می توان درآمد زایی کرد توجه ها به این مساله جلب شده است.

وی با اشاره به صرفه اقتصادی روش های جدید افزود: مثلا در حوزه یاهان دارویی استان کهکیلویه ۲۰۰۰ نوع گیاه دارویی دارد اما کل اروپا ۶۰۰ تا ۷۰۰ نوع گیاه دارد اما درآمد های ما و آنها قابل مقایسه نیست. اما امروز شرکتس در این استان هست که هر ۱۵ روز یک محصلو جدید تولید می کند. خام فروشی بدترین روش درآمد زایی است. لذا مثلا در پارک فناوری پردیس ۳۵۰ عضو هیات علمی داریم که در شرکتهایشان کار می کنند وکل هزینه های انجام شده از بدو تاسیس این پارک در این محل، به ۶۰ میلیارد نمی رسد اما امسال فقط بالای ۲۰۰۰ میلیارد تومان درآمدزایی این پارک بوده است. به دلیل این تغییرات و توجهات برخی از بدون مذاکره به کشور بازگشته اند و مشغول فعالیت شده اند.

* با ایجاد ساختارهای مورد نیاز تخبگان باز می گردند

ستاری در ادامه با انتقاد از تعبیر فرار مغزها خواستار تغییر نگرش مسئولان به نخبگان شد و گفت: نخبگان حتی اگر به خارج هم بروند باز در قبال کشور مسئولند و باید از آنها بهره برد. ما در اغلب شرکتهای مطرح جهان نخبگانی را داریم که باید فضای کارشان در داخل فراهم شود. اگر به آنها اطمینان دهیم که می توانند با همان توان در داخل هم کار کنند و نتیجه بگیرند بدون نیاز به مذاکره به کشور بازخواهند گشت. امروز هم ما با کسی تماس نگرفتیم تا بازگردد اما با اصلاح زیرساختها زمینه را برای بازگشت آنها فراهم کردیم.

معاون علمی رئیس جمهور با اشاره به برنامه های آتی این معاونت گفت: ما در آخرین سفر نیویورک در همراهی با رئیس جمهور با ۳۵۰ نفر از بهترین نخبگان مهاجرت کرده جلسه گذاشتیم و امسال هم برنامه مفصلی برای ایم مورد داریم تا زمینه های همکاری را برای آنها هم روشن کنیم. آنها خود را مدیون این کشور می دانند و برای همکاری هم دلیلی ندارد به کشور برگردند که اگر بازگردند بهتر است اما از همان جا هم می توانند همکاری کنند.
رئیس بنیاد نخبگان در تعریف خود از نخبگی توضیح داد: بنده معتقدم نخبگان استعداد برتر هستند و در سند بنیاد نخبگان که به تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است کاملا واضح توضیح داده شده است که مساله استعدادهای برتر مطرح است مثل نفرات اول کنکور. برای روشن شدن بحث مثالی می زنم. در دوره سربازی از بین جمه افرادی را که هیکل بزرگتر و هوش بیشتری دارند مستعد تربیت برای دوره چریکی هستند که این به معنای تافته جدا بافته بودن آنها نیست بلکه برعکس باید بیشتر زحمت بکشند و هزینه کنند.

* نخبگی نباید باعث ایجاد تفکر طلبکاری از جامعه شود، بلکه نخبگان باید باید بیش از سایرین زحمت بکشند

ستاری با اذعان به ناراحتی نخبگان از این دیدگاه ادامه داد: قطعا نخبگان از این دید ناراحت می شوند اما همین افراد وقتی خارج می روند از کسی طلبکاری نمی کنند و وقت گذاشته و کار می کنند. یکی از اصول مهم که باعث توفق تمدن غرب بر شرق بود همین رقابت بود که باید همیشه آن را حفظ کرد. اما مثلا کسی که نفر اول کنکور شده است تا یک سال استعداد برتر است اما بعد از آن باید دوباره خود را نشان بدهد. و بدون طلبکاری سعی بر حل مشکلات جامعه داشته باشند.

استاد دانشگاه شریف در تشریح آمار نخبگان کشور گفت: یکی از مشکلات ما سنجش تعداد نخبگان در دوره کنکور است در حالیکه ما امروز با طرح شهاب در دوره ابتدایی در حال شناسایی استعدادهای برتریم. ما نخبه هنری، ادبی، قرآنی و انواع دیگر داریم.

وی درباره تعریف نخبگان اجتماعی نیز گفت: در این زمینه باید دید استعداد شخص در کجا بروز کرده است مثلا در تشکیل شرکتهای دانش بنیان.
ستاری درباره علت افت علوم انسانی افزود: علوم انسانی امروز ما به علت نفتی بودن باعث عقب بودن علوم انسانی ماست. علوم انسانی باید تجاری سازی شود اما نه توسط دولت لذا می بینیم اقدامات دولتی مورد استقبال قرار نمی گیرند. لذا باید راهی یافت تا فرهنگ غنی کشور را در علوم انسانی نهادینه کرد. لذا باید در تحقیقات آن باید خرج کرد و دولت حق ندارد وارد تجاری سازی شود چون محصول را خراب می کند.

* با رفع تحریم ها اوضاع علمی کشور بهتر می شود

سورنا ستاری درباره تاثیر رفع تحریم ها در القای فرهنگ مصرف گرایی گفت: ۸۵ درصد درآمد کشور از درآمد نفت بود و امروز به ۲۵ درصد رسیده است و همین باعث شد تا به مالیات برای تکیه دولت اهمیت بدهیم و مردم خود را در دولت شریک بدانند اما خارجی ها برای ورود به ایران یا باید پول بیاورند یا علم. و رئیس جمهور هم خواستند تا اگر رسانه ها چیزی به جز این دیدند فریاد بزنند. لذا کمیته مشترکگی در این حوزه ایجاد شده است تا تمام قراردادهای کلانمان پیوست فناوری داشته باشند و آیین نامه اجرایی آن تدون خواهد شد. تا برآورد کنیم که چه محصولاتی می تواند در داخل تولید شود و کدامشان را می توانیم با خارج شریک شویم. اما مشکلات دو طرفه است و ممکن است برخ یمحصولاتمان بی کیفیت باشند و نمی توان مردم را مجبور به خرید محصلو بی کیفیت کرد. در اینجاست که بحث شرکتهای دانش بینان برای کمک به این مساله مطرح می شود.

معاون رئیس جمهور با توجه به محدودیت های اعمالی برجام بر مسائل علمی گفت: جا دارد در اینجا از دکتر صالحی تشکر کنم چرا که بعدها مشخص می شود ایشان در مذاکرات چه خدمتی به کشور کردند. ما در طول سالیان مشکلات بدتر از امروز را پشت سر نهاده ایم به طوری که بارها روسها در مذاکراتشان با ما مطرح کرده بودند که به آنها برای غلبه بر تحریم هایشان کمک کنیم اما با توجه به مذاکرات وضع بهتر از این خواهد شد.